Ο χαμένος παράδεισος της Ιρλανδίας

ROSS DOUTHAT  /  THE NEW YORK TIMES

Για τον αμερικανό τουρίστα, συνηθισμένο στο ιρλανδικό κιτς και στις προβολές της ταινίας «Ο ήσυχος άνθρωπος», τα τοπία της σύγχρονης Ιρλανδίας προκαλούν έκπληξη. Οδηγήστε από το Δουβλίνο προς τη δυτική ακτή, όπως έκανα εγώ πριν από δύο μήνες, και θα μπορέσετε ακόμη να δείτε τις αγροικίες με τις αχυρένιες σκεπές, τους πέτρινους τοίχους και τα γαλήνια πρόβατα, όπως ακριβώς σε προετοιμάζουν οι καρτ ποστάλ.Αλλά γύρω από κάθε πράσινο λόφο εκτείνεται μια ζώνη με κακόγουστες επαύλεις-«μινιατούρες». Πέρα από κάθε μισογκρεμισμένο κάστρο ένας χείμαρρος συγκροτημάτων πολυκατοικιών.

Σε κάθε νωχελικό ψαροχώρι, που χρονολογείται από την εποχή της Γκρέις Ο΄ Μάλεϊ, της βασίλισσας - κουρσάρου της Ιρλανδίας (ήταν η Σάρα Πέιλιν του 16ου αιώνα), τα μισά σπίτια είναι όπως πρέπει, αλλά τα άλλα μισά είναι σαν να έχουν στηθεί πρόχειρα από την αμερικανική κατασκευαστική Τoll Βrothers. Είναι σαν να έχουν υπάρξει μόλις δύο περίοδοι στην ιστορία της Ιρλανδίας: ο Μεσαίωνας και η «φούσκα» των ακινήτων. Στην πραγματικότητα αυτός δεν είναι ένας κακός τρόπος θεώρησης της Ιστορίας του 20ού αιώνα της Ιρλανδίας. Το νησί πέρασε ολόκληρες δεκαετίες απομονωμένο, προ- μοντέρνο και αγροτικόκαι μετά, μέσα σε λίγα χρόνια... εκσυγχρονισμός!

Οι Ιρλανδοί μερικές φορές λένε ότι η δεκαετία του ΄60 δεν... συνέβη μέχρι το 1990, όταν η εκκοσμίκευση και η σεξουαλική επανάσταση άρχισαν να γίνονται πραγματικά εμφανείς σε μια από τις πιο συντηρητικές και Καθολικές χώρες στον κόσμο. Αλλά η Ιρλανδία τα κατάφερε γρήγορα: το είδος της κοινωνικής και οικονομικής αλλαγής που σε άλλες χώρες χρειάστηκε 50 χρόνια για να ολοκληρωθεί, συμπτύχθηκε σε μία μοναδική επαναστατική έκρηξη.

Κάποτε όλοι ήθελαν να πάρουν τα εύσημα για αυτή τη μεταμόρφωση. Οι συντηρητικοί θιασώτες της ελεύθερης αγοράς χαιρέτισαν τη γρήγορη ανάπτυξη της Ιρλανδίας ως ένα παράδειγμα του θαύματος του ελεύθερου εμπορίου, της μειωμένης φορολογίας και της απελευθέρωσης των τιμών. Οι προοδευτικοί και οι κοσμικοί υποστήριζαν ότι η Ιρλανδία ευημερούσε επειδή είχε απελευθερωθεί από τις καταπιεστικές «δαγκάνες» της Καθολικής Εκκλησίας. Για την ευρωπαϊκή ελίτ η Ιρλανδία αποτέλεσε ένα case study για τα οφέλη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αφού όσο περισσότερο δένονταν οι Ιρλανδοί στο άρμα των διεθνών θεσμών τόσο αυξανόταν το ΑΕΠ τους.

Κανείς δεν διηγείται αυτές τις ιστορίες πλέον. Η κελτική «φούσκα» των ακινήτων διογκώθηκε περισσότερο από την αμερικανική (τα περισσότερα σπίτια έμειναν μισοτελειωμένα), η κελτική τραπεζική βιομηχανία υπήρξε πιο απρόσεκτη και το χρέος της Ιρλανδίας, ιδιωτικό και δημόσιο, κάνει τα δικά μας προβλήματα να μοιάζουν διαχειρίσιμα. Η ιρλανδική οικονομία είναι ξανά στο μυαλό όλων, αλλά αυτή τη φορά επειδή η κυβέρνηση αναγκάστηκε να ζητήσει βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Ενωση για να μη γίνει η Ιρλανδία η πράσινη κλωστή που τραβώντας την θα ξηλωθεί το ευρωπαϊκό «πάπλωμα».

Αν το σχέδιο διάσωσης δουλέψει και η κατάσταση της Ιρλανδίας σταθεροποιηθεί, η προσοχή του κόσμου θα στραφεί στην επόμενη ευρωπαϊκή χώρα που βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού, είτε αυτή θα είναι η Πορτογαλία, η Ισπανία ή η Ελλάδα (ξανά). Αλλά μακροϊστορικά η Ιρλανδία θα παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Πουθενά αλλού η φαντασία των ουτοπιστών δεν υπήρξε τόσο αχαλίνωτη και πουθενά η επαναφορά στην πραγματικότητα δεν υπήρξε τόσο σκληρή.

Για τους ουτοπιστές του καπιταλισμού, η εμπειρία της Ιρλανδίας θα πρέπει να αποτελεί μια υπενθύμιση του πώς η μεγαλύτερη οικονομική άνθηση μπορεί να επιφέρει τη μεγαλύτερη ύφεση και του πώς το χρέος και η καταστροφή πάντα επισκιάζουν την ευημερία και την ανάπτυξη. 

Για τους ουτοπιστές της εκκοσμίκευσης, η ιρλανδική εμπειρία θα πρέπει να θυμίζει ότι η αποδυνάμωση μιας πανίσχυρης θρησκευτικής παράδοσης μπορεί να προκαλέσει τόσο την απελευθέρωση μιας κοινωνίας όσο και τον ξεπεσμό της.

Ομως είναι οι ουτοπιστές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που θα πάρουν το πιο σκληρό μάθημα από την ιστορία της Ιρλανδίας. Οι κλυδωνισμοί που προκλήθηκαν από την κρίση του τραπεζικού τομέα και συντάραξαν ολόκληρη την ήπειρο δικαίωσαν τους ευρωσκεπτικιστές, οι οποίοι υποστήριζαν ότι η ΕΕ διευρυνόταν πολύ βιαστικά και ότι ένα νόμισμα δεν είναι δυνατό να εξυπηρετήσει τόσα ετερόκλιτα κράτη. Και τα ταπεινωτικά προσκυνήματα της ιρλανδικής κυβέρνησης στις Βρυξέλες δικαίωσαν κάθε εθνικιστή που φοβόταν ότι η οικονομική ενοποίηση θα οδηγούσε σε πολιτική υποδούλωση.

Ο ζυγός της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι πιο ελαφρύς από τον ζυγό της βρετανικής αυτοκρατορίας, αλλά η ουσία είναι ότι η Ιρλανδία επέστρεψε σε ένα είδος υποτέλειας. Οσο για τους ίδιους τους Ιρλανδούς, η ειδυλλιακή μύηση στον διεθνή καπιταλισμό έχει τελειώσει και τώρα ίσως καταλαβαίνουν τη φύση του εκσυγχρονισμού κάπως καλύτερα. Μερικές φορές μπορεί να φαίνεται ότι είναι ικανός να φέρει ό,τι έχει κανείς επιθυμήσει, πλούτο πέρα από κάθε φαντασία. Αλλά πάντα θα πρέπει να πληρώσει.