Σύνταγμα και δομική αμφισβήτηση

Του ΚΩΣΤΑ ΖΩΡΑ

(Αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου Αιγαίου)

Εισαγωγικές παρατηρήσεις: - Κάθε Σύνταγμα περιλαμβάνει διατάξεις για την προστασία του ισχύοντος πολιτικού συστήματος, ιδίως όταν αυτό αντιμετωπίζει ακραίες προσβολές ή κατεπείγουσες κρίσεις, οι οποίες το απειλούν με ολοκληρωτική κατάρρευση. Ποια είναι λοιπόν τα ακραία όρια του πολιτικού συστήματος, το οποίο αποτυπώνεται στο Ελληνικό Σύνταγμα του 1975, όπως αυτό έχει αναθεωρηθεί και ισχύει;

Με άλλα λόγια, δύναται ένα κοινοβουλευτικό δημοκρατικό σύστημα, όπως αυτό, που επί της αρχής θεμελιώθηκε στην παράδοση της Γαλλικής Επανάστασης, να ενσωματώσει ή να αναγνωρίσει και την απόλυτη αντίθεση σε αυτό; Πρόκειται, δηλαδή, όχι απλώς για την αντίθεση, αλλά για τη δομική αμφισβήτηση, δηλαδή, για τη με λόγια και έργα δεδηλωμένη πολιτική βούληση ανατροπής του ισχύοντος πολιτικού συστήματος.

Ποια είναι τα όρια ανοχής του πολιτικού συστήματος και της συνταγματικής τάξης έναντι πολιτικών εκδηλώσεων που προβάλλουν την ανατροπή του και αμφισβητούν τον σκληρό πυρήνα της θεσμικής του συγκρότησης; Το ελληνικό πολιτικό σύστημα, όπως αυτό περιγράφεται στο Σύνταγμα, επιδεικνύει απεριόριστη ανοχή έναντι της δομικής ή συστημικού χαρακτήρα αμφισβήτησής του.

- Η διάταξη του άρθρου 110 προβλέπει μια δυσχερή και σχετικά χρονοβόρα διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος -δύο βουλευτικές περίοδοι, αυξημένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, μεσολάβηση βουλευτικών εκλογών-, ενώ παραλλήλως ορίζει ως μη υποκείμενες σε αναθεώρηση τις διατάξεις που καθορίζουν τη βασική μορφή του πολιτεύματος. Από την άποψη αυτή, η συγκεκριμένη διάταξη έχει: α) σχετικά αυστηρό χαρακτήρα ως προς την αναθεωρητική διαδικασία και β) απόλυτα αυστηρό χαρακτήρα ως προς την αναθεώρηση του σκληρού πυρήνα της θεσμικής συγκρότησης του πολιτικού συστήματος.

- Το ακροτελεύτιο άρθρο 120 ενσωματώνει στην προστασία του πολιτικού συστήματος και συνακολούθως του Συντάγματός του το δικαίωμα και την υποχρέωση αντίστασης των Ελλήνων με κάθε μέσο εναντίον όποιου επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία. Οπου η επιχείρηση κατάλυσης του πολιτικού συστήματος με τη βία περιγράφει και οριοθετεί τα όρια ανοχής απέναντι στη δομική ή συστημικού χαρακτήρα αμφισβήτησή του.

Παρατηρήσεις επί του πραγματολογικού:

Προ ημερών η γενική γραμματέας του ΚΚΕ κ. Αλέκα Παπαρήγα διακήρυξε στη Βουλή ότι «οι λαοί μπορούν να αλλάζουν τα Συντάγματα», έστω και με διαδικασίες διαφορετικές από τις προβλεπόμενες σε αυτά, έστω και σε αντίθεση με τον απολύτως αυστηρό χαρακτήρα τους. Διαφωνία προς την άποψη αυτή θα ακύρωνε τη συνταγματική ιστορία, οσάκις αυτή κινήθηκε στο πλαίσιο της δυναμικής των πολιτικών και κοινωνικών κινημάτων. Θυμίζω ότι το 1974, υπό την ομόθυμη βούληση του λαού για επαναφορά της αντιπροσωπευτικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, η συντακτική εξουσία ασκήθηκε, κατά τρόπο έμμεσο και άμεσο, σύμφωνα με διαδικασίες διαφορετικές από τις προβλεπόμενες στο εν τω μεταξύ επαναφερθέν σε ισχύ Σύνταγμα του 1952.

Ομως:

- Οταν ο λαός είναι φορέας της συντακτικής εξουσίας, τότε ο φορέας αυτός οργανώνεται και λειτουργεί ως κατεξοχήν φορέας λαϊκής κυριαρχίας. Η λαϊκή κυριαρχία, όταν ασκείται πραγματικά ως λαϊκή κυριαρχία, πρέπει να ασκείται μέσα από δημοκρατική και συμμετοχική διαδικασία. Αλλως, παρουσιάζει τον κίνδυνο οποιασδήποτε μειοψηφικής επιβολής από τον χώρο της κοινωνίας, της πολιτικής, των ιδεών κ.λπ. Για παράδειγμα η επιβολή της πολιτικής βούλησης για εγκαθίδρυση μονοκομματικής δικτατορίας του «προλεταριάτου». Δηλαδή, δεν αρκεί να είναι ο λαός, και η κομματικοπολιτική του έκφραση, φορέας της πολιτικής εξουσίας. Θα πρέπει αυτή η εξουσία να ασκηθεί μέσω μίας διαδικασίας αντικειμενικής και θεσμικής, μέσω μίας διαδικασίας που και αυτή θα ανταποκρίνεται στη θεμελιώδη δημοκρατική αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και θα αποτυπώνει κατά έγκυρο τρόπο τη βούληση του φορέα της πρωτογενούς εξουσίας και των πολιτικών του εκφράσεων.

Εν συμπεράσματι η θεσμική, αντικειμενική και γι' αυτό δημοκρατική διαδικασία ακόμα και για τον εν «επαναστάσει» τελούντα λαϊκό φορέα της πρωτογενούς συντακτικής εξουσίας και τους πολιτικούς - κομματικούς εκφραστές του είναι σαφώς προτιμητέα από τη βία, η οποία δημιουργεί και τη νομιμοποιημένη αντι-βία (υποχρέωση αντίστασης) εκ μέρους του πολιτικού συστήματος (άρθρο 120).