ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ και ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΟ ΣΥΡΙΖΟΦΑΣΙΣΤΑΡΑΔΙΚΟ: Ο νέος αυταρχισμός και η αντιπροσωπευτική δημοκρατία

Γράφει ο Νίκος Μαραντζίδης 

Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.

«Μ​​​​ας συνέλαβαν» είναι ο τίτλος του βιβλίου του Τούρκου δημοσιογράφου αρχισυντάκτη της «Τζουμχουριέτ», Τζαν Ντουντάρ (εκδ. «Κριτική», 2017), ο οποίος βρέθηκε στη φυλακή εξαιτίας των αποκαλύψεών του σχετικά με τη δράση των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών. 

Το βιβλίο είναι κάτι περισσότερο από το χρονικό της φυλάκισης ενός δημοσιογράφου ή μια καταγγελία για την κατάσταση στη σημερινή Τουρκία. Αποτελεί ηχηρή προειδοποίηση για το πώς μπορεί να εξελιχθούν τα πράγματα αν δεν τους δώσουμε την πρέπουσα σημασία.

Ανάλογη κραυγή αγωνίας αποτελεί και το βιβλίο του Ρώσου σκακιστή και πολιτικού, Γκάρι Κασπάροφ («Winter is coming», Public Affairs, 2015), ο οποίος απεγνωσμένα προσπαθεί να πείσει τη Δύση για το μέγεθος της απειλής του ρωσικού αυταρχισμού.

Στις μέρες μας, η διολίσθηση από τη δημοκρατία στον αυταρχισμό και στη δικτατορία, δεν παράγεται απότομα εξαιτίας ενός ξαφνικού στρατιωτικού πραξικοπήματος.  

Προκύπτει ως αποτέλεσμα μιας μακράς πορείας, κατά τη διάρκεια της οποίας η κοινωνία εθίζεται διανοητικά και ψυχολογικά στην υπονόμευση και στη γελοιοποίηση των θεσμών, στη διαφθορά και στο αίσθημα αδικίας, στον χοντροκομμένο κρατισμό που εξευτελίζει την έννοια του κράτους δικαίου, στις θεωρίες συνωμοσίας και στη θυματοποίηση, στον πρωτόγονο λαϊκισμό και στη κατασυκοφάντηση εκ μέρους της εξουσίας ανθρώπων με κύρος και επιρροή. Στην πορεία αυτή, οι «νταήδες» της εξουσίας και οι έμμισθοι ή άμισθοι κύκλοι τους αναδεικνύονται σε πρόσωπα-κλειδιά: βρίζουν, απειλούν, λοιδωρούν, τρομοκρατούν, εξάπτοντας τα ταπεινότερα των παθών.

Αναμφίβολα το ανθρωπολογικό αρχέτυπο της σύγχρονης απολυταρχίας είναι ο «πατερούλης Στάλιν»: δήθεν καλός με τους ταπεινούς και ανελέητος με τους «εχθρούς του λαού», μετατρέπει τη βούλησή του σε πραγματικότητα ανά πάσα στιγμή.  

Σήμερα βέβαια, η βασική σταλινική μεθοδολογία, ο τρόμος, είναι ξεπερασμένη. Κανείς δεν θέλει ή δεν μπορεί να ακολουθήσει κατά γράμμα τον ολοκληρωτικό τρόπο διακυβέρνησης. Ομως ο σταλινισμός ως φιλοσοφία διακυβέρνησης, που στηρίζεται στην ανυπαρξία θεσμικών αντίβαρων έναντι της ισχύος του ηγέτη, εξακολουθεί να έχει κρυφούς θαυμαστές σε ολόκληρο τον κόσμο. 

Πρόκειται για ανθρώπους που έλκονται από την απόλυτη δύναμη και πιστεύουν πως η «θέληση» και οι «αγαθές προθέσεις» είναι το παν. Τους «πνίγει το δίκιο» όταν δεν μπορούν να επιβάλουν τη θέλησή τους με οποιονδήποτε τρόπο. Με λίγα λόγια, είτε το παραδέχονται είτε όχι, είτε είναι σε διανοητική θέση να το αντιληφθούν είτε όχι, αισθάνονται εχθρό τους την αντιπροσωπευτική δημοκρατία και τους θεσμούς της και εμπόδιο στις επιδιώξεις τους.

Κάποιοι εκτιμούν πως αυτά είναι λεπτομέρειες. Το βασικό, πιστεύουν, είναι η κυβέρνηση να κάνει καλά τη δουλειά της, να μην είναι διεφθαρμένη και αν εκδηλώνει κάποιες φορές «υπερβάλλοντα ζήλο», δεν χάθηκε ο κόσμος.  

Εχουν άδικο! Ακριβώς επειδή η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα, κατά τη ρήση του Λόρδου Ακτον, κάθε αυταρχική εξουσία καταλήγει κλεπτοκρατική με θύμα το σύνολο της κοινωνίας. 

 Οποιος πιστεύει πως ο αυταρχισμός μπορεί να εγγυηθεί την ευημερία των πολιτών ας κοιτάξει τη Ρωσία και ας δει επίσης τις παγκόσμιες λίστες: Οι πιο εύπορες χώρες του κόσμου είναι οι φιλελεύθερες δημοκρατίες.

Βρισκόμαστε άραγε μπροστά στον κίνδυνο μιας αυταρχικής υποβάθμισης του πολιτικού μας συστήματος; 

Εξαρτάται! 

Αν κάποιος έχει στο μυαλό του μια κατάσταση σχεδόν ολικής κατάργησης ελευθεριών και δικαιωμάτων η απάντηση είναι αρνητική. Η ένταξή μας στην Ε.Ε. μας προφύλαξε από έναν τέτοιο κίνδυνο. Χάρη στη θέση μας στην Ευρώπη (όχι τυχαία ένα σημαντικό τμήμα εκλογέων της άκρας Αριστεράς και της άκρας Δεξιάς είναι αντιευρωπαϊκό) μπορούμε να θεωρούμε τους εαυτούς μας τυχερούς σε σχέση, για παράδειγμα, με τους Τούρκους γείτονές μας. Ομως, η Ευρώπη δεν μπορεί να είναι πάντα ο σωτήρας μας, αν εμείς δεν θέλουμε να σωθούμε.

Τώρα τελευταία, πρέπει να είναι όντως κανείς και τυφλός και κουφός για να μην έχει αντιληφθεί τη συστηματική επίθεση της εκτελεστικής εξουσίας σε θεσμούς και πρόσωπα που δεν ελέγχει και αισθάνεται πως την αποσταθεροποιούν. 

Η κυβέρνηση συμπεριφέρεται ως να θέλει να θέσει υπό την έλεγχό της όλες τις αρχές και τους θεσμούς. Ας το πω κομψά: 

Κάποιες όψεις της πολιτικής εξουσίας είναι ανησυχητικές και παραπέμπουν σε συμπεριφορά ομάδας που έχει ως στόχο της την αλλοίωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Η κυρίαρχη ομάδα διακυβέρνησης έχει επομένως δύο εναλλακτικές μπροστά της: 

Η πρώτη είναι να αποδεχθεί στη θεωρία και στην πράξη τους κανόνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Είτε το ονομάσουμε συμβιβασμό είτε σοσιαλδημοκρατικοποίηση ή όπως αλλιώς, μια τέτοια επιλογή θα επαναφέρει το εκκρεμές προς το κέντρο και θα αποκαταστήσει σταδιακά την ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, απομακρύνοντας ή περιθωριοποιώντας όλους εκείνους που έχουν αντιδημοκρατικές πρακτικές.  

Η δεύτερη επιλογή είναι να θελήσει να κρατήσει την πόρτα ανοιχτή στη «θεσμική ανατροπή». Σε μια τέτοια περίπτωση στην κορυφή της εξουσίας θα επικρατήσει ένας κυνικός φαιοκόκκινος εθνολαϊκισμός που θα μας οδηγήσει σε περιπέτειες.