TOYΡΚΙΑ: Πώς οι βαρόνοι των ΜΜΕ σκοτώνουν την Δημοκρατία

Του YAVUZ BAYDAR /  The New York Times

Οι διαδηλώσεις που τον περασμένο μήνα συγκλόνισαν την Κωνσταντινούπολη και άλλες τουρκικές πόλεις, μεταξύ άλλων, εξέθεσαν τον επαίσχυντο ρόλο που έπαιξαν οι όμιλοι ΜΜΕ της Τουρκίας σε ό,τι αφορά την ελευθερία του Τύπου.

Τη στιγμή που η κοινωνική αναταραχή κορυφωνόταν στις 31 Μαΐου, με συγκρούσεις μεταξύ αστυνομικών που έριχναν δακρυγόνα και διαδηλωτών στην καρδιά της πόλης, η έλλειψη έστω και στοιχειώδους κάλυψης από τα ειδησεογραφικά τηλεοπτικά κανάλια, έφερνε τους κατοίκους στις καλύτερες γειτονιές της Κωνσταντινούπολης, πλησίον της πλατείας Ταξίμ, αντιμέτωπους με την αλήθεια. Μπορούσαν να δουν, να μυρίσουν και να ακούσουν την αλήθεια από τα παράθυρά τους, και γρήγορα συνειδητοποίησαν με ποιον τρόπο τα τηλεοπτικά τους κανάλια τους είχαν πει ψέματα.

Ενώ το κέντρο της πόλης μετατρεπόταν σε πεδίο μάχης, 24ωρα τηλεοπτικά κανάλια επέλεγαν να μεταδώσουν ντοκιμαντέρ για πιγκουίνους ή να συνεχίσουν με τις συνήθεις εκπομπές λόγου.

Επί σειράν ετών, μεγάλοι ειδησεογραφικοί φορείς, παρακινούμενοι από πολιτική σκοπιμότητα, συγκαλύπτουν την αλήθεια και επιβάλλουν συσκότιση σε όλα τα σοβαρά ζητήματα, ειδικά στο Κουρδικό.

Το πρόβλημα είναι απλό: αρκεί να ακολουθήσει κανείς το χρήμα. Τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης της Τουρκίας ανήκουν σε ολιγάρχες που δραστηριοποιούνται σε άλλους τομείς της οικονομίας, όπως οι τηλεπικοινωνίες, οι τράπεζες και οι κατασκευές. Από τη στιγμή που μόνο λίγα τηλεοπτικά κανάλια και εφημερίδες είναι επικερδή, οι ιδιοκτήτες τους τείνουν να τα διατηρούν ως δόλωμα για την κυβέρνηση, η οποία χρειάζεται διευθυντές ΜΜΕ πειθήνια όργανα των πολιτικών.

Το έδαφος είναι πρόσφορο για την τακτική του καρότου και του μαστιγίου. Οσο πιο πρόθυμοι είναι οι ιδιοκτήτες, τόσο περισσότερο ικανοποιείται η απληστία τους. Σε πολλούς από τους ολιγάρχες των μέσων ενημέρωσης στην Τουρκία έχουν γίνει μεγάλες χάρες μέσω συμβολαίων σε δημόσια έργα.

Δεν είναι δυνατόν να κάνει κανείς σοβαρή δημοσιογραφία σε ένα τόσο μολυσμένο σύστημα. Αυτές οι συγκρούσεις συμφερόντων έχουν μετατρέψει τις μεγάλες αίθουσες σύνταξης της Τουρκίας, σε φυλακές: η κάλυψη της οικονομικής διαφθοράς στην Τουρκία σήμερα είναι σχεδόν μηδενική. Υπάρχουν λίγοι μικροί, γενναίοι ανεξάρτητοι φορείς, οι οποίοι προβαίνουν σε αποκαλυπτικά ρεπορτάζ που επικρίνουν την κυβέρνηση, ωστόσο, τα μεγάλα μέσα σπανίως δίνουν προσοχή σε αυτές τις ιστορίες και ως εκ τούτου η επίδρασή τους είναι περιορισμένη.

Η ταχέως αναπτυσσόμενη οικονομία της Τουρκίας έχει προξενήσει τέτοια απληστία που οι ιδιοκτήτες των μίντια ενεργούν τακτικά ενάντια στην κρίση επαγγελματιών δημοσιογράφων, οι οποίοι προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους προς όφελος του κοινού. Το περιεχόμενο άρθρων γνώμης ελέγχεται αυστηρά από αφεντικά των ΜΜΕ που έχουν άλλα επιχειρηματικά συμφέροντα και υποτάσσονται στην κυβέρνηση. Είτε με, είτε τις περισσότερες φορές, χωρίς καμία άμεση κυβερνητική παρέμβαση, καθημερινά επιβάλλουν αυτολογοκρισία και φιμώνουν συναδέλφους που υπερασπίζονται τις βασικές δημοσιογραφικές αξίες.

Η παθολογική δυσλειτουργία των τουρκικών μίντια αποτελεί ένα μονάχα παράδειγμα ενός πολύ ευρύτερου φαινομένου: 

Μια εκτεταμένη μελέτη ομάδας δημοσιογράφων και ανεξάρτητων ειδικών των ΜΜΕ από όλη τη Γηραιά Ηπειρο, που διεξήχθη για λογαριασμό της Ε.Ε., βρήκε παρόμοια προβλήματα σε όλη τη Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Ο μοναδικός τρόπος για να προληφθεί η ζημιά που ένα εύκαμπτο μέσο κάνει στη δημοκρατία, είναι αν οι κυβερνήσεις μεταρρυθμίσουν τα κρατικά ραδιοτηλεοπτικά κανάλια ώστε να γίνουν πιο αυτόνομα ή ανεξάρτητες δημόσιες υπηρεσίες και να προετοιμάσουν το νομικό υπόβαθρο για δίκαιο ανταγωνισμό και ποικιλομορφία στα ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης.

Ενα αυτόνομο κρατικό κανάλι που λειτουργεί ως πυξίδα για την καλή δημοσιογραφία, μακριά από επιχειρηματικές ανησυχίες και κυβερνητική επιρροή, θα ενίσχυε τον δημόσιο διάλογο στην Τουρκία και κάποιες άλλες νεαρές δημοκρατίες, όπως η Νότιος Αφρική και οι Φιλιππίνες.

Σε περιπτώσεις δημοκρατικής μετάβασης, ο πλουραλισμός και η ποικιλομορφία δεν σημαίνουν και πολλά, αν αποτελούνται μονάχα από τον ανταγωνισμό φιλοκυβερνητικών μίντια και φορείς ταγμένους στη μία ή την άλλη αντίπαλη πλευρά. Η ιδιωτική ιδιοκτησία στον τομέα των μέσων ενημέρωσης πρέπει να δομηθεί έτσι ούτως ώστε να επιτρέψει την ύπαρξη μιας αξιόπιστης, ανεξάρτητης, ζωηρής και ποιοτικής Τέταρτης Εξουσίας.

Αυτό είναι το κύριο μάθημα από την παταγώδη αποτυχία των τουρκικών ΜΜΕ να καλύψουν τις διαδηλώσεις του Πάρκου Γκεζί, και τα επακόλουθα επιθετικά τους ξεσπάσματα κατά των διεθνών μέσων ενημέρωσης που επέλεξαν να δείξουν τους Τούρκους που διαδήλωναν στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης, αντί τους πιγκουίνους που έκαναν βόλτα πάνω στους πάγους της Ανταρκτικής.