ΕΛΛΑΔΑ: Mπορεί να παίξει γεωπολιτικό χαρτί?

Του ΑΝΤΩΝΗ ΛΙΑΚΟΥ

Η Ελλάδα είναι μια απόληξη της Ευρώπης προς τη Μέση Ανατολή και την Αφρική ή μια δύναμη της Ανατολικής Μεσογείου δικτυωμένη με την Ευρώπη; 

Φαίνεται, στην παρούσα συγκυρία, ανορθόδοξο, ενδεχομένως ιδεολογικά βέβηλο, ακόμη και να τίθεται το ερώτημα αυτό. 

Αλλά ας το σκεφτούμε.

1. Βλέπουμε ότι στην Ευρώπη η οικονομική κρίση έχει αποδυναμώσει την πολιτική τής ενοποίησης και της ενσωμάτωσης των περιφερειών στον αρχικό πυρήνα. Εχει παγιωθεί η διαφοροποίηση βιοτικών επιπέδων και οικονομιών Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης, και προς την κατεύθυνση αυτή ωθείται και η Νότια Ευρώπη. 

2. Παρατηρούμε ότι η Μέση Ανατολή ανασχεδιάζεται. Η Αραβική Ανοιξη πέτυχε μερικώς βέβαια τους στόχους της στην Αίγυπτο και την Τυνησία. Στις άλλες χώρες είτε καταπνίγηκε πριν αρχίσει είτε εκφυλίστηκε σε έναν εμφύλιο πόλεμο, που αναπαρήγαγε στη δίνη του τις παραδοσιακές φυλετικές και θρησκευτικές αντιθέσεις και ταυτόχρονα τις μεγάλες διεθνείς αντιπαραθέσεις. Ο νέος διπολισμός ανάμεσα σε δυτικές δυνάμεις και Ιράν εμφανίστηκε με δύναμη στον συριακό δαίδαλο. Η προσέγγιση Αλγερίας - Ιράν, η ενδιάμεση αλλά επιφυλακτική θέση της Αιγύπτου, δημιουργούν μια νέα γεωγραφία. 

3. Η μεγάλη απειλή που βαραίνει τη Μέση Ανατολή είναι μια ενδεχόμενη επίθεση του Ισραήλ εναντίον του Ιράν, προκειμένου να υπερασπίσει το μονοπώλιο πυρηνικής δύναμης που κατέχει. Αν παρασύρει τις ΗΠΑ, και συνακόλουθα την Ευρώπη, ο πόλεμος αυτός θα είναι πολλαπλά ο πλέον καταστρεπτικός από όσους είδαμε ως τώρα στο Αφγανιστάν και στο Ιράν. Θα εκτοξεύσει σε νέα ύψη την ενέργεια και τις τιμές στραγγίζοντας τις οικονομίες και θα δημιουργήσει πρωτοφανείς στρατιές προσφύγων. 

4. Η χώρα που αναδείχθηκε σε μια μεγάλη δύναμη στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής είναι η Τουρκία. Πρώτον, αντί να γίνει μια μακρινή απόληξη της Ευρώπης στράφηκε στον νέο ανερχόμενο κόσμο των Next Eleven, δεύτερον έγινε πολιτικό πρότυπο για το μεταρρυθμιστικό Ισλάμ, και τρίτον αναδείχθηκε σε αντίπαλο δέος του Ισραήλ, κατακτώντας τη θέση ενός ανεξάρτητου και απρόβλεπτου διεθνούς παίκτη στην περιοχή. Ωστόσο, οι νέες εξελίξεις υπονομεύουν τη θέση της, και κυρίως η πιθανότητα να επωφεληθούν οι Κούρδοι από την κρίση στο Ιράκ και στη Συρία, αποτελεί μια εστία ανησυχίας, που εκδηλώνεται με καταστολή στο εσωτερικό, αλλά και αμηχανία ως προς τις συμμαχίες και την κατεύθυνση της πολιτικής της. 

5. Οι ενεργειακές πηγές ακολουθούν μια φθίνουσα πορεία εδώ και τέσσερις δεκαετίες, αντιστρέφοντας την πορεία και τα οικονομικά υποδείγματα ανάπτυξης. Οι μεγαλύτερες πολεμικές κρίσεις μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου συνδέονται με τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών. Εδώ βρίσκεται το υπόβαθρο του πολέμου στο Ιράκ, η επέμβαση στη Λιβύη, το ενδεχόμενο πολέμου εναντίον του Ιράν. Αλλά σήμερα, σε αντίθεση με τη δεκαετία του 1990 και των αρχών του 2000, Κίνα και Ρωσία έχουν μια ισχυρή παρουσία η οποία λειτουργεί ως αντίβαρο. Εξίσου ισχυρή είναι όμως και η ζήτηση και ο ανταγωνισμός για τα αποθέματα. Αναφορικά με τις νέες πηγές φυσικού αερίου στη Μεσόγειο είναι δύσκολο να αντιληφθεί κάποιος, αν δεν ανήκει στον στενό κύκλο των διαχειριστών, πού βρίσκεται η αλήθεια, πού η παραπλάνηση, και ποιο θα μπορούσε να είναι το καθαρό όφελος.

6. Η περιοχή από τις όχθες του Ινδού ποταμού ως τη Μέση Ανατολή, καθώς και η Ανατολική και Βόρεια Αφρική, υπό το κράτος των πολέμων και των αναστατώσεων, δημιουργούν συνεχώς και εκλύουν νέα ανθρώπινα κύματα, δηλαδή απελπισμένους ανθρώπους που προσπαθούν να διαφύγουν από τον θάνατο και την κόλαση. Η Ελλάδα είναι πρώτη στο κατώφλι της μετάβασης προς την Ευρώπη, αλλά έχει καταδικαστεί από τη συμφωνία του Δουβλίνου ΙΙ να γίνει μέρος του προβλήματος και όχι της λύσης του. Οι μετανάστες στοιβάζονται χωρίς δυνατότητα εξόδου. Τα αποτελέσματα, που αγγίζουν μια ανθρωπιστική κρίση γύρω μας, είναι ορατά.

Στο πλαίσιο αυτό των έξι σημείων, αντιλαμβάνεται κάποιος τον ανεύθυνο χαρακτήρα των δηλώσεων πολλών ευρωπαίων ηγετών να διωχτεί η Ελλάδα από την Ευρώπη.  

Η Ευρώπη χρειάζεται την Ελλάδα, αλλά η αλλαγή του γεωπολιτικού περιβάλλοντος δεν την ευνοεί αυτόματα. Το αντίθετο μάλιστα, μπορεί να δημιουργήσει αιτίες επιδείνωσης της κρίσης. Η Ελλάδα μπορεί να γίνει μια πρόσθετη εστία κρίσης. Δεν χρειάζεται να αλλάξει νόμισμα ούτε να βρεθεί εκτός ΕΕ για να μετατραπεί σε failed state. Γιατί στη σημερινή συγκυρία δεν κρίνεται μόνο το κράτος ούτε μόνο η οικονομία (αν και δεν μπορεί να τα απομονώσει κάποιος αυτά). Κρίνεται η πορεία της κοινωνίας. Και τα σημάδια δεν είναι καλά. 

Πώς θα αντιστραφεί αυτή η πορεία; 

Από την αντιστροφή της πορείας της ίδιας της Ελλάδας εξαρτάται αν η γεωπολιτική θέση της θα αποδειχθεί σχετικά ευνοϊκή ή απόλυτα δυσμενής. Εξίσου ισχύει και το αντίστροφο. Η μετατόπιση των οικονομικών δραστηριοτήτων από τη Δύση στην Ανατολή, η φθίνουσα πορεία των ενεργειακών αποθεμάτων και η άνοδος των τιμών τους, οι βιοκλιματικές επιπτώσεις στη μετανάστευση, οι δημογραφικές ανισορροπίες και ο ενδημικός πόλεμος με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα ζητήματα αυτά, αποτελούν τα ιστορικό και γεωπολιτικό συγκείμενο της οικονομικής κρίσης. Υπό τις συνθήκες αυτές, το ερώτημα της αρχής έχει ιστορική σημασία και αφορά τη δυνητικότητα με την οποία θα πρέπει να σκεφτόμαστε ό,τι θεωρούμε ως γεωπολιτικούς καταναγκασμούς, ή τα δόγματα της εξωτερικής πολιτικής.