Πόσοι θα αντέξουν?

Tης Mαριας Kατσουνακη

Τον Νοέμβριο του 2008 οι New York Times είχαν ασχοληθεί σε άρθρο τους με τις ψυχολογικές συνέπειες της «προς τα κάτω κοινωνικής κινητικότητας». Εγραφαν συγκεκριμένα: «Η σημερινή κρίση θα οδηγήσει στη δημιουργία μιας νέας δημογραφικής κατηγορίας: τους ανθρώπους που κάποτε ανήκαν στη μεσαία τάξη. Θα πρόκειται για νεόπτωχους, που αναρριχήθηκαν στη μεσαία τάξη την εποχή των παχιών αγελάδων, αλλά στη συνέχεια κατακρημνίσθηκαν και πάλι οικονομικά. Γι’ αυτήν τη νέα τάξη, το χάσμα μεταξύ του βιοτικού επιπέδου που είχαν και αυτού που θα έχουν μετά την κρίση θα είναι τεράστιο και απογοητευτικό».

Πρόσφατα το γερμανικό περιοδικό «Spiegel» φιλοξένησε ένα φωτογραφικό οδοιπορικό στα κέντρα των αστέγων της Αθήνας, στη διαμορφωμένη τάξη των νεόπτωχων Ελλήνων. «Η μεσαία τάξη αρχίζει πλέον να αφανίζεται μετά από δύο χρόνια οικονομικής κρίσης», αναφέρουν οι απεσταλμένοι δημοσιογράφοι.

Ο,τι οι κοινωνιολόγοι αποκαλούν «missing class», χαμένη τάξη, αριθμεί δεκάδες εκατομμύρια στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη. Πριν από χρόνια, οι άνθρωποι αυτοί είχαν τη δυνατότητα της κοινωνικής ανόδου. Ομως το έδαφος πάνω στο οποίο πατούσαν ήταν ούτως ή άλλως ασταθές: αρκούσε μια απόλυση, μια ασθένεια, ένα διαζύγιο, για να βρεθούν κάτω από το όριο της φτώχειας. Σήμερα, ο όρος «missing class» περιγράφει απλώς την πραγματικότητα.

Οι διαπιστώσεις αυτές είναι λίγο ώς πολύ γνωστές στην ελληνική κοινωνία. Εχουν συζητηθεί σε ποικίλους τόνους: θρηνητικούς (για όσα χάνονται), τιμωρητικούς (πλαστικό χρήμα - πλαστική ευημερία - φούσκα), προειδοποιητικούς - τρομοκρατικούς (η πτώση της μεσαίας τάξης σημαίνει απώλεια ισορροπίας, διάλυση της κοινωνίας). Γεγονός είναι ότι η μεσαία τάξη απορροφούσε τους κραδασμούς που γεννούσε η ανισότητα και η ανισομερής κατανομή των αγαθών, στηρίζοντας τη δημοκρατία. Εως ότου ένα τμήμα της έγινε μέρος του φαύλου και διεφθαρμένου δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, συμβάλλοντας στην Ελλάδα της χρεοκοπίας.

Πόσο είναι εφικτό να επαναπροσδιοριστεί η μεσαία τάξη, να ανασυγκροτηθούν τα απομεινάρια της; Να αποτελέσει δυναμικό πυρήνα της ευαγγελιζόμενης παραγωγικότητας - ανταγωνιστικότητας; Τι ρόλο παίζει σε αυτήν την (ενδεχόμενη) μετεξέλιξη η ικανότητα μιας κοινωνίας και των ατόμων της να συλλαμβάνουν τον εαυτό τους με καινούργιους τρόπους και ν’ ανοίγουν έτσι ολοένα καινούργια πεδία δραστηριοτήτων; 

Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ σε άρθρο του στα «Νέα» πριν από λίγες ημέρες (με τίτλο: «Το προγραμματισμένο ναυάγιο») σημειώνει: «Παντού, σε όλους τους χώρους, από την οικονομία ώς τον πολιτισμό, η καινοτόμα παραγωγικότητα προϋποθέτει ένα είδος ανησυχίας, που δεν σημαίνει απλώς πνευματική εγρήγορση αλλά και μια αίσθηση συνεχούς εκκρεμότητας στους λογαριασμούς μας με τη ζωή και τον εαυτό μας, μια επ’ αόριστον αναβολή της αποτίμησης των έργων και των δυνατοτήτων μας, γιατί τα νοούμε ως ανολοκλήρωτα ακόμα».

Το ερώτημα που ανακύπτει, μέσα σε δεδομένες πλέον απώλειες και καταστροφές, είναι πόσοι και κατά πόσο είναι διατεθειμένοι να καλλιεργήσουν αυτήν τη «συνεχή εκκρεμότητα», να απομακρυνθούν από αυτάρεσκα και παρηκμασμένα σχήματα και να αντιμετωπίσουν τον βίο τους ως «ανολοκλήρωτο» και εξελισσόμενο;  

Οσοι προβάλλουν εγρήγορση, ευρηματικότητα και αντοχή στη λαίλαπα των καιρών, θα αποτελέσουν και την πρώτη ύλη για την ανασυγκρότηση της μεσαίας τάξης. Μιας τάξης με ρυθμιστικές και μεταρρυθμιστικές δεξιότητες.