Της ΣΩΤΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ
Ο παγκόσµιος ρόλος των Ηνωµένων Πολιτειών αρχίζει να διαφαίνεται, παρά τον αποµονωτισµό που επέβαλλε το ∆όγµα Μονρόε, πριν από τον πόλεµο της Απόσχισης. Μετά το τέλος του, και επί είκοσι χρόνια περίπου, συναρµολογήθηκε το αµερικανικό «έθνος» – µια τεχνητή οντότητα: οι Ινδιάνοι κατατροπώθηκαν, καινούργια εδάφη προσαρτήθηκαν, η εκβιοµηχάνιση και η αστυφιλία επιταχύνθηκαν. Ηδη το 1898, όταν οι «Αµερικανοί» νίκησαν τους Ισπανούς, οι ΗΠΑ ήταν κιόλας παγκόσµια δύναµη. Οσο για την αµερικανική ηγεµονία, που αµφισβητείται σήµερα, αποτελεί µια συγκεχυµένη περιπέτεια – τόσο σύνθετη και διφορούµενη ώστε δύσκολα ορίζεται η ακµή και η ενδεχόµενη παρακµή της.
Στη δεκαετία του 1920 οι ΗΠΑ εµφανίζονταν ως ένα νεαρό και δυναµικό έθνος, το οποίο, παρ’ ότι είχε συµµετάσχει στον Μεγάλο Πόλεµο, διατηρούσε αποστάσεις από την Ευρώπη – την ερειπωµένη Ευρώπη. Ωστόσο, ύστερα από θεαµατική οικονοµική και θεσµική ανάπτυξη, ο αµερικανικός καπιταλισµός – που είχε δηµιουργήσει το όνειρο της ατοµικής επιτυχίας και ευτυχίας – απεδείχθη ευάλωτος: το κραχ του 1929 πυροδότησε την οικονοµική κρίση και διέψευσε τις αρχές της απόλυτης ελευθερίας της αγοράς. Η παγκόσµια ηγεµονία των ΗΠΑ – υπό την έννοια της στρατιωτικής και οικονοµικής υπεροχής – χρονολογείται από το τέλος του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου· όσο γι’ αυτό που ονοµάστηκε Αµερικανικό Ονειρο, προηγείται αυτής της διαδοχής στη διεθνή σκηνή: οι ΗΠΑ είναι η πιο ελκυστική χώρα στον κόσµο – ένα µεγαλειώδες κοινωνικό πείραµα – από την εποχή της χρυσοθηρίας.
Συµβατικά µιλώντας, αναδεικνύεται στη θέση της «παγκόσµιας ηγεµονίας» όταν αναπτύσσει πυρηνικό οπλοστάσιο ενώ η Ευρώπη πασχίζει να συνέλθει από την καταστροφή του ∆ευτέρου Παγκοσµίου Πολέµου και να περισώσει ό,τι µπορεί από την αποικιοκρατία. Αλλά, για περισσότερα από σαράντα χρόνια, οι ΗΠΑ µοιράζονται αυτή την ηγεµονία µε τη Σοβιετική Ενωση: αµφότερες οι «υπερδυνάµεις», όπως ονοµάστηκαν, ασκούν έλξη στον υπόλοιπο κόσµο (διχάζοντάς τον) και µάχονται για την πρωτοκαθεδρία µε πολεµικά και ειρηνικά µέσα. Ως την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, οι ΗΠΑ δεν βρέθηκαν ποτέ µόνες στην κορυφή, αν και για δυο-τρεις δεκαετίες – ως τη «δεξιά» στροφή του 1980 – υπήρξαν, από πολιτιστική άποψη, το αδιαφιλονίκητο σύµβολο της παγκόσµιας προόδου.
Από το 1980 περίπου η αµερικανική ηγεµονία γίνεται η έµµονη ιδέα που συνοδεύει την «αποϋλοποίηση» της οικονοµίας: παρά την εµπειρία του 1929 και τις µεταρρυθµίσεις του New Deal, η αµερικανική διοίκηση προωθεί τη δυσανάλογη διόγκωση του λεγόµενου «στρατιωτικο-βιοµηχανικού συµπλέγµατος» επιτρέποντας µερική αποβιοµηχάνιση. Ολα τα λάθη που µπορούσε να διαπράξει ο αµερικανικός καπι ταλισµός τα διέπραξε: ενίσχυσε τις στρατιωτικές δαπάνες περικόπτοντας τον προϋπολογισµό της Παιδείας και της Υγείας· εκµεταλλεύτηκε µε στείρο τρόπο τους πόρους του Τρίτου Κόσµου (δηλαδή χωρίς τις κοινωνικές επενδύσεις που θα ανέπτυσσαν τις τριτοκοσµικές οικονοµίες επιβραδύνοντας τη µετανάστευση)· ενθάρρυνε τη µετεγκατάσταση µεγάλων βιοµηχανικών µονάδων έξω από το αµερικανικό έδαφος· δηµιούργησε µια χρηµατιστηριακή ελίτ σε διαλεκτική σχέση µε την underclass... Και για να κατευνάσει τα πνεύµατα επεξέτεινε το δίκτυο κοινωνικής βοήθειας (Welfare) από το οποίο εξαρτώνται όλο και µεγαλύτεροι πληθυσµοί, µε συνέπεια µαζική ανεργία, φτώχεια και εγκληµατικότητα. Η έµµονη ιδέα της ηγεµονίας προκάλεσε παράπλευρες απώλειες: καθώς δεν νοείται υπερδύναµη χωρίς υπολογίσιµο πληθυσµό, οι αµερικανικές διοικήσεις δεν εµπόδισαν την έξαλλη γεννητικότητα, η οποία, µαζί µε την αύξηση της µακροζωίας και τη µετανάστευση, κατέληξε σε δηµογραφική έκρηξη (αύξηση κατά 130 εκατοµµύρια σε 50 χρόνια). Επιπροσθέτως, η πληθυσµιακή αύξηση των εύθραυστων κοινωνικών οµάδων ήταν και παραµένει µεγαλύτερη από εκείνη των WASP: ακόµη και οι πολέµιοι του νεοµαλθουσιανισµού παραδέχονται ότι η δηµογραφική εξέλιξη των ΗΠΑ τις απειλεί µε ενδόρρηξη.
Ποια είναι η σηµερινή εικόνα: οι ΗΠΑ είναι ακόµη η κυρίαρχη δύναµη επιρροής στον οικονοµικό, πολιτικό, στρατιωτικό, επιστηµονικό, τεχνολογικό και πολιτιστικό τοµέα. Ωστόσο χάνει έδαφος σε όλα: τίθεται το ερώτηµα – που, προς το παρόν, δεν µπορεί να απαντηθεί – αν το αµερικανικό σύστηµα διαθέτει τους µηχανισµούς ανάδρασης ώστε να προσαρµοστεί και να επιζήσει· επίσης, τίθεται το ερώτηµα αν η τρέχουσα διοίκηση έχει την εξουσία να προχωρήσει στις απαραίτητες µεταρρυθµίσεις (κοινωνικές και περιβαλλοντικές). Το σίγουρο είναι ότι ο καπιταλισµός του χρηµατιστηρίου (και όχι της παραγωγής αγαθών) προκαλεί όλο και βαθύτερες κοινωνικές ανισότητες στο εσωτερικό, ενώ προϋποθέτει όλο και πιο τυχοδιωκτικές πολιτικο-στρατιωτικές εκστρατείες στο εξωτερικό. Η πολιτική αυτή έχει σοβαρές επιπτώσεις σε βάθος χρόνου: για παράδειγµα, ο αραβικός φονταµενταλισµός και η τροµοκρατία είναι επιπτώσεις της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ – οι ΗΠΑ κατασκεύασαν τους χειρότερους εχθρούς τους...
Το «πρόβληµα» της απώλειας της αµερικανικής ηγεµονίας είναι ότι οι ανερχόµενες µεγάλες δυνάµεις δεν διαθέτουν τους στοιχειώδεις δηµοκρατικούς θεσµούς που απαιτεί η ανθρωπότητα στον 21ο αιώνα. Οι ΗΠΑ, παρά τα ολοκληρωτικά τους στοιχεία (αστυνοµικό κράτος, «άγριος» και όχι «πεφωτισµένος» καπιταλισµός, καιροσκοπικές οικονοµικές συµµαχίες) στηρίζονται, grosso modo, στις ιδέες του ελεύθερου κόσµου, του πολιτισµού της ∆ύσης – θεωρητικά, υπάρχει τρόπος διαπραγµάτευσης της εξουσίας τους. Αν, λόγου χάρη, στη θέση των ΗΠΑ αναδειχθεί η Κίνα, τρόπος διαπραγµάτευσης δεν υπάρχει: ο σκοταδισµός δεν ελέγχεται από κανέναν θεσµό, αρχή και σύστηµα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου