Ευηµερία χωρίς ανάπτυξη

Του ΜΙΧΑΛΗ ΜΗΤΣΟΥ

Η οµάδα εργασίας που διηύθυνε λεγόταν «Να επαναπροσδιορίσουµε την ευηµερία». Το βιβλίο που ακολούθησε είχε τίτλο «Ευηµερία χωρίς ανάπτυξη» (2007). Ο Τιµ Τζάκσον είναι σίγουρα ένας οικονοµολόγος διαφορετικός από τους άλλους.

Κι επειδή είναι διαφορετικός, εκφράζει τις αµφιβολίες του για το σηµερινό µοντέλο ανάπτυξης. «Τα τελευταία χρόνια ενθαρρύνουµε συστηµατικά τον ατοµισµό και τον υλισµό», λέει στη Μοντ ο Τζάκσον, που το 2000 έγινε ο πρώτος καθηγητής Βιώσιµης Ανάπτυξης στη Βρετανία. «Η συλλογική αυτή ψυχολογία είναι απαραίτητη στη σηµερινή συγκυρία, γιατί αν η κατανάλωση µειωθεί, τοµοντέλο ανάπτυξης που ακολουθούµε θα καταρρεύσει. Σε περίοδο ύφεσης, όµως, οι άνθρωποι τείνουν αυθόρµητα να αποταµιεύουν περισσότερο, άρα να ξοδεύουν λιγότερο. Με άλλα λόγια, το σηµερινό οικονοµικό µοντέλο βρίσκεται σε αντίθεση µε τη συµπεριφορά των ανθρώπων. Αλλά και ο διαρκής αγώνας για την καινοτοµία, στον οποίο στηρίζεται η κουλτούρα µας, βρίσκεται σε σύγκρουση µε την επιθυµία πολλών να ικανοποιούνται µε αυτά που έχουν».  

Το οικονοµικόσύστηµα πρέπει λοιπόν να αναµορφωθεί. Για να συµβεί αυτό, λέει ο βρετανός οικονοµολόγος, πρέπει να γίνουν τρία πράγµατα. 

Πρώτον, να παραδεχθούµε ότι η οικονοµική επέκταση έχει τα όριά της: οι φυσικοί πόροι δεν είναι απεριόριστοι και η συνέχιση της ανάπτυξης µε τη σηµερινή λογική έχει µη αναστρέψιµες επιπτώσεις για το περιβάλλον. Εδώ και είκοσι χρόνια µάς λένε ότι η τεχνολογία θα εξουδετερώσει τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις της ανάπτυξης. Αλλά αυτό δεν επαληθεύεται. Οσο δυσάρεστο κι αν είναι να το λέµε, η τεχνολογία δεν µπορεί πλέον να θεωρηθεί ότι δίνει λύση στα προβλήµατά µας.

Το δεύτερο βήµα είναι να αλλάξουµε τον τρόπο µε τον οποίο αντιλαµβανόµαστε την έννοια του κέρδους, ώστε να ωφελούνται από αυτό όχι µόνο οι καπιταλιστές αλλά το σύνολο της κοινότητας. 

Τρίτον, να επιδιώξουµε µια ευηµερία που δεν θα έχει µόνο υλικό χαρακτήρα, να δώσουµε δηλαδή έµφαση στον ελεύθερο χρόνο, στην εκπαίδευση, στην υγεία.

Μια τέτοια προσέγγιση δεν θα επιδεινώσει όµως το πρόβληµα της ανεργίας; 

«Αν δεχθούµε ότι η αύξηση της παραγωγικότητας αποτελεί το κλειδί της οικονοµικής προόδου», απαντά ο Τζάκσον, «έχουµε δύο επιλογές: η µία είναι να έχουµε λιγότερες θέσεις εργασίας στην οικονοµία και η άλλη να διατηρήσουµε τις ίδιες θέσεις αλλά µε όλο και µεγαλύτερη ανάπτυξη – κάτι που θα προϋπέθετε απεριόριστους φυσικούς πόρους. Κατά συνέπεια, θα πρέπει είτε να διατηρήσουµε την αύξηση της παραγωγικότητας θέτοντας σε εφαρµογή µια πολιτικήµείωσης του χρόνου εργασίας είτε να εγκαταλείψουµε αυτόν το στόχο και να στραφούµε προς την ανάπτυξη κοινωνικών υπηρεσιών, όπως η ανακαίνιση κτιρίων ή η παροχή βοήθειας κοινωνικού χαρακτήρα. Αν συµβεί το τελευταίο, θα υπάρξει ασφαλώς µείωση του κέρδους και πτώση της παραγωγικότητας µε τη συµβατική έννοια. Αλλά θα αυξηθούν οι θέσεις εργασίας».