RADAR: Ο ΑΓΡΥΠΝΟΣ ΦΡΟΥΡΟΣ: ΤΟΥΡΚΙΑ: H βήμα-βήμα επαναπροσέγγιση με το Ισραηλ - Το παρασκήνιο της διαπραγμάτευσης, η Ουάσιγκτον και οι «πανηγυρισμοί» Ερντογάν

Η επαναπροσέγγιση Ισραήλ και Τουρκίας έγινε με πολύ κόπο. Προετοιμάστηκε δε με προσοχή και με απόλυτη σιγή ασυρμάτου, όπως π.χ. με συναντήσεις των επικεφαλής των δύο μυστικών υπηρεσιών στο Κάιρο.

Ως συνήθως, σε τέτοιες περιπτώσεις, οι λεπτομέρειες κάνουν τη διαφορά. Ηδη, λίγες ημέρες νωρίτερα ο τούρκος πρωθυπουργός Ερντογάν είχε φροντίσει να... διευκρινίσει τις προηγούμενες σκληρές δηλώσεις του περί σιωνισμού, οι οποίες είχαν αναγκάσει ακόμη και τον αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Τζον Κέρι να τις αποδοκιμάσει δημοσίως στην πρόσφατη επίσκεψή του στην Αγκυρα, με τον Αχμέτ Νταβούτογλου να στέκεται δίπλα του στη συνέντευξη Τύπου.

Σε συνέντευξή του λοιπόν στη δανέζικη εφημερίδα «Politiken», ευρισκόμενος στην Κοπεγχάγη, ο κ. Ερντογάν είπε ότι τα σχόλιά του περί σιωνισμού (συγκεκριμένα ότι ο σιωνισμός αποτελεί μια μορφή ρατσισμού) παρερμηνεύθηκαν. «Ολοι γνωρίζουν ότι κριτική μου (σ.σ.: εναντίον του Ισραήλ) είχε ως στόχο συγκεκριμένα ζητήματα, ιδιαίτερα την ισραηλινή πολιτική στη Γάζα. Από την άλλη πλευρά», πρόσθεσε, «έχουμε αναγνωρίσει το Ισραήλ ως κράτος με βάση τα σύνορα του 1967. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι έχουμε φιλοξενήσει στη χώρα μας ισραηλινούς προέδρους και πρωθυπουργούς στο πλαίσιο των προσπαθειών μας για την ειρήνη. Οι ομιλίες μου, που ανοιχτά έχουν καταδικάσει τον αντισημιτισμό, καταδεικνύουν τη στάση μου» κατέληξε.

Ανάλογους ελιγμούς έκανε και ο Νετανιάχου, προκειμένου να ικανοποιήσει, στο μέτρο του δυνατού, τους όρους που είχε θέσει η Αγκυρα για την αποκατάσταση των διμερών σχέσεων: την επίσημη απολογία του Ισραήλ, την καταβολή αποζημιώσεων στις οικογένειες των θυμάτων και την άρση του αποκλεισμού της Γάζας.

Ο ισραηλινός πρωθυπουργός εκμεταλλεύθηκε καταρχήν το γεγονός ότι ο σκληροπυρηνικός Αβιγκντορ Λίμπερμαν δεν μετέχει στη νεοσύστατη κυβέρνηση συνασπισμού, έχοντας μπλεξίματα με τη Δικαιοσύνη για θέματα διαφθοράς. Παράλληλα, τοποθέτησε την αναγκαιότητα της επαναπροσέγγισης σε περιφερειακό πλαίσιο, με σκοπό τη διασφάλιση της σταθερότητας και της ειρήνης. Με βάση τις ανακοινώσεις εξέφρασε τη «λύπη» του (regret) για όσα συνέβησαν το 2010 με τον θάνατο οκτώ τούρκων πολιτών και ενός Τουρκοαμερικανού, οι οποίοι επέβαιναν στο πλοίο «Μαβί Μαρμαρά» που προσπάθησε να σπάσει τον αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας. Ωστόσο, όπως σημείωναν έμπειροι παρατηρητές, δεν αποκήρυξε την τότε στάση του Τελ Αβίβ. Απέδωσε όλα όσα έγιναν σε «επιχειρησιακό λάθος» (operational error).

Αντίθετα, τόνισε ότι ήδη το Ισραήλ έχει με τον τρόπο του άρει αρκετούς από τους περιορισμούς για την κίνηση αγαθών και προσώπων σε όλα τα Παλαιστινιακά Εδάφη, της Γάζας συμπεριλαμβανομένης. Συμφώνησε δε επί των αποζημιώσεων (το ποσό θα συμφωνηθεί προσεχώς κατόπιν διαπραγματεύσεων), αλλά κέρδισε από την Αγκυρα ότι δεν θα κινηθούν νομικές διαδικασίες εναντίον των ισραηλινών κομάντο που συμμετείχαν στην επιχείρηση εναντίον του τουρκικού πλοίου - κάτι για το οποίο επέμενε η ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων.

Οπως πάντα, σε τόσο πολύπλοκες υποθέσεις, ο παρασκηνιακός ρόλος συγκεκριμένων προσώπων έχει τη δική του σημασία. Δύο είναι τα βασικά πρόσωπα που σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες σήκωσαν το μεγάλο βάρος. Από την πλευρά του Ισραήλ ήταν ο Τζόζεφ Κέχανοβερ, πρώην γενικός διευθυντής του υπουργείου Εξωτερικών και σήμερα κορυφαίος σύμβουλος του κ. Νετανιάχου. Εκ μέρους της Τουρκίας, το έργο αυτό ανέλαβε ο «άνθρωπος των δύσκολων αποστολών», ο μόνιμος υφυπουργός Εξωτερικών Φεριντούν Σινιρλίογλου. Γνωστός στην Ελλάδα διότι είναι ο εκπρόσωπος της Αγκυρας στις διερευνητικές επαφές, ο Σινιρλίογλου απολαμβάνει την εμπιστοσύνη των Ισραηλινών διότι διετέλεσε πρέσβης εκεί, ενώ μετέβη αναρίθμητες φορές στην Ουάσιγκτον για το ζήτημα αυτό.

Υπήρξαν όμως και ορισμένοι ακόμη. Ενας εξ αυτών ήταν ο Γιάακοβ Αμιντρορ, σύμβουλος εθνικής ασφαλείας, που σύμφωνα με πληροφορίες από το Ισραήλ φέρεται ως ο άνθρωπος που έπεισε τον Νετανιάχου να κάνει το μεγάλο βήμα. Από αμερικανικής πλευράς, κρισιμότατος ήταν μεταξύ άλλων ο αμερικανός πρεσβευτής στο Ισραήλ Νταν Σαπίρο. Δεν πρέπει, τέλος, να μη σημειωθεί ότι ο πρώην υπουργός Αμυνας Εούντ Μπάρακ υπήρξε ένας από τους ενθερμότερους οπαδούς της αποκατάστασης των σχέσεων, υποστηριζόμενος από τον στρατηγό Μπένι Γκαντζ, τον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων και τον διευθυντή της Μοσάντ Ταμίρ Πάρντο.

Οι παρατηρητές των τουρκοϊσραηλινών σχέσεων πάντως σημειώνουν ότι η επιστροφή στο επίπεδο των σχέσεων που είχε σφυρηλατηθεί με την υπογραφή της συμφωνίας στρατιωτικής συνεργασίας το 1997 δεν μοιάζει, τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα, εφικτή. «Το βασικότερο θέμα θα είναι η επανοικοδόμηση της εμπιστοσύνης» σημειώνει ο κ. Σαμαάν. «Μπορεί οι διπλωμάτες των δύο χωρών να ήλπιζαν στην επαναπροσέγγιση, αλλά θα χρειαστεί χρόνος ώστε το επίπεδο στρατηγικής συνεργασίας να επανέλθει στα επίπεδα προ του 2010» προσθέτει. Προς το παρόν έχει συσταθεί μια κοινή επιτροπή, της οποίας προΐστανται ο Φεριντούν Σινιρλίογλου από πλευράς Τουρκίας και η Τζίπι Λίβνι από πλευράς Ισραήλ, για να εξετάσει το ζήτημα των αποζημιώσεων. Οι πρώτες ενδείξεις έδειξαν μεγάλο χάσμα στα αιτήματα κάθε πλευράς (οι Τούρκοι έφθασαν στο σημείο να ζητούν 1.000.000 δολάρια για την οικογένεια κάθε θύματος, με τους Ισραηλινούς να αντιπροτείνουν 100.000 δολάρια). Εκτιμάται όμως ότι θα βρεθεί λύση.

Αυτό που ήδη ενοχλεί πάντως είναι οι θριαμβολογίες της Αγκυρας. Ο κ. Ερντογάν εμφανίστηκε πρόθυμος να μεταβεί στη Γάζα για να... ελέγξει αν έχει αρθεί ο αποκλεισμός, αλλά σύμφωνα με πληροφορίες οι Αμερικανοί του ζήτησαν να είναι προσεκτικός. Μια τραβηγμένη κίνησή του θα μπορούσε να μεταθέσει στο πολύ μακρινό μέλλον την πρόσκληση που περιμένει για να επισκεφθεί την Ουάσιγκτον. Αντιθέτως, διπλωματικοί κύκλοι από την Τουρκία σημείωναν στο «Βήμα» ότι ίσως προηγηθεί μια επίσκεψη Νταβούτογλου στο Ισραήλ και όχι στα Παλαιστινιακά Εδάφη και εφόσον λυθεί χωρίς περιπλοκές το ζήτημα των αποζημιώσεων, να ακολουθήσει επίσκεψη ισραηλινών αξιωματούχων στην Αγκυρα.

Ο «διάβολος» που γνωρίζουν
Συρία και Ιράν τους φέρνουν πιο κοντά
Ενας από τους λόγους που οι δύο χώρες αποφάσισαν «να λιώσουν τους πάγους» είναι η κρίση στη Συρία και δευτερευόντως το Ιράν, έναντι του οποίου η εικόνα της Τουρκίας έχει μάλλον επιβαρυνθεί εξαιτίας της σκληρής στάσης της κατά της Δαμασκού.

Το Ισραήλ αισθάνεται ότι «ο διάβολος που γνωρίζει είναι καλύτερος από τον διάβολο που δεν γνωρίζει» και ανησυχεί για μια κατάρρευση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Ασαντ που θα άνοιγε τον δρόμο για άνοδο στην εξουσία ακραίων ισλαμικών ομάδων, όπως η Αλ Νούσρα. Την ίδια στιγμή, η Τουρκία έχει αναδειχθεί εκ των πραγμάτων σε βασικό πόλο άσκησης της πολιτικής των «μεγάλων παικτών» στο Συριακό, όπως αποδεικνύεται και από το πρόσφατο δημοσίευμα των «New York Times» περί διοχέτευσης του μεγαλύτερος μέρους του οπλισμού των αντιστασιακών μέσω του εδάφους της.

Τούρκοι αξιωματούχοι θεωρούν ότι ο ρόλος του Ισραήλ στη συλλογή πληροφοριών μπορεί να είναι κρισιμότατος, αλλά αμφιβάλλουν για το τι άλλο μπορεί να προσφέρει. Αλλες πλευρές κρίνουν όμως ότι το Τελ Αβίβ έχει ρόλο να παίξει στο θέμα των χημικών και βιολογικών όπλων της Συρίας, που αποτελούν κίνδυνο τόσο στα χέρια του Ασαντ όσο και σε εκείνα των ισλαμιστών.

Το παρασκήνιο γύρω από τη Συρία έχει πάντως ανάψει. Η Γαλλία, σε συνεργασία με την Τουρκία και το Κατάρ, είναι υπέρ της άρσης του εμπάργκο όπλων ώστε να εξοπλιστεί βαριά η αντιπολίτευση και να επιταχυνθεί η πτώση του Ασαντ. Οι Αμερικανοί είναι πολύ προσεκτικοί. Θέλουν να ελέγξουν πλήρως ποιος εξοπλίζεται και οι ίδιοι προτιμούν πιο έμμεσες προσεγγίσεις, μέσω δραστηριοποίησης της CIA, στρατιωτικών συμβούλων, εκπαίδευσης ανταρτών κ.λπ. Σε αυτή τη γραμμή φαίνεται ότι έχουν προσαρμοστεί και οι Βρετανοί. Την ίδια στιγμή, ρωγμές εμφανίζονται στο μέτωπο της αντιπολίτευσης, όπου οι ΗΠΑ στηρίζουν τον Μοάζ αλ Χατίμπ, ενώ η Τουρκία και το Κατάρ πίεσαν για να διοριστεί «μεταβατικός πρωθυπουργός» ο Γκασάν Χίτο. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι η κίνηση αυτή δεν άρεσε στην Ουάσιγκτον. Πάντως, σύμφωνα και με όσα δήλωσε πρόσφατα ο Αλ Χατίμπ, ήδη έχουν αρχίσει και εξετάζονται στο παρασκήνιο ιδέες όπως η μεταβολή της σημερινής χρήσης των συστημάτων Patriot που έχουν εγκατασταθεί στην Τουρκία, ώστε να μην περιορίζονται μόνο σε αμυντικό ρόλο αλλά να μπορούν να προστατεύσουν μελλοντικά και μια περιοχή-θύλακα εντός συριακού εδάφους που θα ελέγχεται από την αντιπολίτευση.