"Κόμμα = Ομάς ανθρώπων, ειδότων ν' αναγιγνώσκωσι και ν' αρθογραφώσιν εχόντων χείρας και πόδας υγιείς, αλλά μισούντων πάσαν εργασίαν, οίτινες ενούμενοι υπο ένα οιονδήποτε αρχηγόν, ζητούσι ν' αναβιβάσωσιν αυτόν δια παντός μέσου εις την έδραν πρωθυπουργού, ίνα παρέχη αυτοίς τα μέσα να ζώσι χωρίς να σκάπτωσι"
Εμμανουήλ Ροΐδης , Έλληνας πεζογράφος και κριτικός (1836-1904)


ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και ΕΛΛΑΔΑ: Ο κύκλος πιστωτή-οφειλέτη

Του Ιασονα Μανωλοπουλου
Συνιδρυτή της εταιρείας επενδύσεων Dromeus Capital και συγγραφέα του βιβλίου «Το “επαχθές” χρέος της Ελλάδας»

Ο ​​κόσμος συχνά ρωτά: πότε θα βγει η Ελλάδα από τη σημερινή κρίση; Σε ποιο σημείο του κύκλου βρισκόμαστε; 

Υπάρχουν πολλοί ορατοί κύκλοι, που επηρεάζουν την οικονομία μιας χώρας όπως ο οικονομικός κύκλος. Υπάρχει πιστωτικός κύκλος, κανονιστικός κύκλος, ηθικός κύκλος και πολιτικός κύκλος· ένας κύκλος για τον οποίο σπανίως γίνεται λόγος είναι ο κύκλος οφειλέτη-πιστωτή. 

Ο κύκλος αυτός έχει ιδιαίτερη σημασία στην περίπτωση της Ελλάδας, μιας και η χώρα θα χρειαστεί σημαντική αναδιάρθρωση, ή «κούρεμα», του χρέους έναντι του επίσημου τομέα, προκειμένου να ξαναρχίσει να λειτουργεί ο οικονομικός κύκλος. Δεν είναι η μοναδική προϋπόθεση, είναι όμως απαραίτητη.

Εχω εντοπίσει τις εξής φάσεις ενός κύκλου οφειλέτη-πιστωτή.

1. Πρόθυμοι δανειστές - πρόθυμοι δανειολήπτες
Τράπεζες και επενδυτές δανείζουν με φιλοκυκλικό τρόπο, επιδιώκοντας την αποκόμιση κερδών. Η Ελλάδα, συγκεκριμένα, απόλαυσε μια βραχυπρόθεσμη μεταβίβαση πλούτου μέσω του δανεισμού και των διαρθρωτικών ταμείων της Ε.Ε., με τίμημα, όμως, την απώλεια της ανταγωνιστικότητάς της, καθώς το υπερτιμημένο νόμισμα καθιστούσε τη βιομηχανική δραστηριότητα λιγότερο επικερδή.

Σε αυτή τη φάση το βιοτικό επίπεδο αυξάνεται εντυπωσιακά, αλλά και ταχύτερα από την παραγωγικότητα, η οποία στην πραγματικότητα φθίνει. Ετσι προκύπτει κρίση χρέους. Οταν σβήνει η πίστη στο θετικό αφήγημα, το κλίμα εμπιστοσύνης γρήγορα αντιστρέφεται. Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων παίρνουν την ανιούσα, αυξάνοντας τις πληρωμές για τόκους και δημιουργώντας φαύλο κύκλο. Ο φιλοκυκλικός δανεισμός σταματά.

2. Κρίση χρέους και «διάσωση» από κοινοπραξία δανειστών
Σχηματίζεται κοινοπραξία από διάφορους δανειστές. Σκοπός τους είναι να προστατεύσουν τα αρχικά τους δάνεια. Ο μόνος τρόπος για να σχηματιστεί είναι να συντηρηθεί ο μύθος ότι τα ανεξόφλητα δάνεια δεν πρόκειται να απομειωθούν.

Στην περίπτωση της Ελλάδας τον ρόλο αυτό τον έπαιξε η τρόικα: ΔΝΤ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. 

Κάθε μέλος της έχει διαφορετικό προφίλ και διαφορετικούς στόχους: το ΔΝΤ εκπροσωπεί τις κυβερνήσεις του ανεπτυγμένου κόσμου και των αναδυόμενων αγορών, ενώ μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε. και των τραπεζών τους βρίσκουμε τόσο πιστωτές, όσο και οφειλέτες – κάποια κράτη αποτελούν οικονομικές υπερδυνάμεις, ενώ άλλα βρίσκονται εκτός πυρήνα.
 
Το ζητούμενο είναι να αποτρέψουν την κατάρρευση των τραπεζών ή του ευρώ. Σκοπός των οφειλετών είναι να διατηρήσουν την πρόσβασή τους στον δανεισμό και το βιοτικό τους επίπεδο, και να αποφύγουν τόσο τα γεωπολιτικά προβλήματα όσο και την οικονομική απομόνωση.

Πιστωτές και οφειλέτες νιώθουν ότι είναι θύματα: Η Γερμανία και οι άλλες χώρες του «πυρήνα» θεωρούν άδικο να συνεισφέρουν σε επιχειρήσεις διάσωσης, αν και πριν από την κρίση οι γερμανικές και γαλλικές τράπεζες χορηγούσαν ευχαρίστως δάνεια προκειμένου να αποκομίσουν κέρδη.

Η Ελλάδα συναινεί απρόθυμα στα μέτρα λιτότητας και την αρνητική μεταβίβαση πλούτου μέσω των ιδιωτικοποιήσεων και της αύξησης των φόρων, ενώ υπόσχεται να κρατήσει τον νέο δανεισμό στο ελάχιστο. Ο ορισμός του «ελάχιστου» είναι ανοικτός σε ερμηνείες και προξενεί εντονότατη ανησυχία, όπως διαπιστώνουμε σήμερα.

Η καθυστερημένη εφαρμογή, κατόπιν διαπραγματεύσεων, του προγράμματος συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα (Private Sector Involvement – PSI) στην αναδιάρθρωση χρέους ήταν αποτέλεσμα αυτού του άγριου παζαρέματος, και δεν ήταν αρκετή – ήταν κυρίως αποτέλεσμα βραχυπρόθεσμης πολιτικής αναγκαιότητας στη Γερμανία, η οποία έκανε επίδειξη δύναμης προκειμένου να περάσει το βάρος της βιωσιμότητας του χρέους στην ελληνική πλευρά και στον ιδιωτικό τομέα. Το ζήτημα αυτό είναι ζωτικής σημασίας: Στην Ελλάδα και στους διεθνείς επενδυτές δεν δόθηκε κάποιο ουσιαστικό όφελος.

Η ανακούφιση από το PSI ήταν μηδαμινή. Το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων που δανείζεται σήμερα η Ελλάδα εγκαταλείπουν αμέσως τη χώρα. Γι’ αυτό και τόσο οι Ελληνες, όσο και οι Γερμανοί ψηφοφόροι είναι εξίσου δυσαρεστημένοι.

3. Υφεση και συνέχιση της λιτότητας
Η ελληνική οικονομία εισέρχεται σε παρατεταμένη ύφεση και οι εισαγωγές καταρρέουν. Η ισορροπία στο εμπορικό ισοζύγιο αποκαθίσταται, αλλά δεν αρκεί για να καλύψει το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους.
Τελικά θα πρέπει να υπάρξει αναδιάρθρωση του χρέους προς τον επίσημο τομέα, ή πρόγραμμα συμμετοχής του επίσημου τομέα (Official Sector Involvement - OSI). Το ίδιο συνέβη τη δεκαετία του 1980 στη Λατινική Αμερική. Κατά τη μεξικανική κρίση χρέους χρειάστηκαν 8 χρόνια από το πρώτο πακέτο «διάσωσης» του ΔΝΤ (που συνεπαγόταν νέο δανεισμό) μέχρις ότου οι εμπορικές τράπεζες να δεχτούν επιτέλους μια πραγματική μείωση του χρέους στο πλαίσιο του σχεδίου Μπρέιντι, το 1989. Το 2002 το ΔΝΤ επισήμαινε σε έκθεσή του ότι: «Τα κράτη με μη βιώσιμα χρέη συνήθως περιμένουν πάρα πολύ καιρό προτού επιδιώξουν αναδιάρθρωση, επιδεινώνοντας τη θέση τόσο των πολιτών, όσο και των πιστωτών τους». Αυτό συμβαίνει στην Ελλάδα.

4. Αδιέξοδο - Οι πιστωτές είναι απρόθυμοι να καταγράψουν ζημίες
Το πρόβλημα μπορεί να λυθεί μόνο μέσω μιας κοινής προσπάθειας, όμως οι βασικοί συντελεστές έχουν ισχυρά κίνητρα να επιδιώξουν το δικό τους συμφέρον και μόνο.
Οι θυσίες δεν είναι συμμετρικές – οι δανειστές εξακολουθούν να εισπράττουν τόκους από τα δάνεια, ενώ το βιοτικό επίπεδο στην Ελλάδα καταρρέει. Οι χώρες του πυρήνα της Ευρωζώνης συνεργάζονται για να διατηρήσουν το ευρώ στη ζωή και να επιβάλλουν την άποψή τους στα μικρότερα κράτη-μέλη, όμως κάποια μέλη εκτός πυρήνα, λόγου χάρη η Φινλανδία, αναζητούν όλο και περισσότερο την έξοδο.

Οι πόροι της ίδιας της κοινοπραξίας είναι περιορισμένοι, γεγονός που εξηγεί τις πιέσεις για μεγιστοποίηση της συμμετοχής της Ελλάδας μέσω ιδιωτικοποιήσεων και αυξήσεων στους φόρους, αλλά και πρωτοβουλιών για είσπραξη διαφυγόντων φόρων από λογαριασμούς σε ελβετικές τράπεζες. Οσα περισσότερα αποσπαστούν απ’ την Ελλάδα, τόσο μικρότερη θα είναι η συνεισφορά της κοινοπραξίας.

Το αδιέξοδο διατηρείται μόνο μέσω της αμοιβαίας απειλής πρόκλησης απόλυτης κατάρρευσης. Η ΕΚΤ διατηρεί την πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών σε ρευστότητα έκτακτης ανάγκης, μέσω της Τράπεζας της Ελλάδας. Η διακοπή της θα είναι η πιο καταστροφική οικονομική κίνηση που μπορούμε να φανταστούμε να γίνεται σε καιρό ειρήνης, άρα δεν πρόκειται να συμβεί.

5. Η προσαρμογή αρχίζει – η επιείκεια επιστρέφει
Κάποια στιγμή αρχίζει η πραγματική οικονομική προσαρμογή της Ελλάδας. Η ανταγωνιστικότητα ανακτάται, το παραγωγικό δυναμικό που ήταν εστιασμένο στην εγχώρια κατανάλωση και τώρα μένει ανενεργό αποκτά εξαγωγικό προσανατολισμό. Η Ελλάδα αυξάνει κάπως τις εισαγωγές της.

Τα μέλη της κοινοπραξίας δημιουργούν αποθεματικά έναντι επισφαλών απαιτήσεων. Μόλις σχηματιστούν τα αποθεματικά, τα μέλη της κοινοπραξίας αντιμετωπίζουν το ζήτημα της ελάφρυνσης του χρέους με μεγαλύτερη επιείκεια. Η Ιστορία, ωστόσο, έχει δείξει ότι χρειάζονται από 5 έως 10 χρόνια για να αποδεχτούν οι δανειστές τις ζημίες τους. Κι ακόμα βρισκόμαστε στο τρίτο έτος της διάσωσης. Αυτό τελικά θα συμβεί, αλλά οι πολιτικοί δεν πρέπει να το επιδιώξουν πρόωρα.

6. Αύξηση των εμπορικών συναλλαγών
Η αύξηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας και ο περιορισμός της εξάρτησης από τον δανεισμό υποχρεώνει τη χώρα να εξασφαλίζει τη διαβίωσή της μέσω του εμπορίου. Και πάλι, όμως, το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων δεν αυξάνεται, αφού το κεφάλαιο και το χρέος απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος του οφέλους.

7. Αύξηση του ΑΕΠ
Στο πλαίσιο μιας βιώσιμης ανάκαμψης αρχίζει να εμφανίζεται πιο βιώσιμη αύξηση του ΑΕΠ, και μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας συμμετέχει στα οφέλη.

Στην Ελλάδα βρισκόμαστε κάπου ανάμεσα στα βήματα 3 και 5. Ο δρόμος από το 5 στο 6 είναι γεμάτος δυσκολίες. Η κοινωνική δυστυχία και η άνοδος του πολιτικού εξτρεμισμού μπορεί να παρεμποδίσουν τις μεταρρυθμίσεις που είναι απαραίτητες για να σημειώσει η Ελλάδα επιτυχία στις εμπορικές της συναλλαγές. Η πειθαρχία που είναι απαραίτητη για να αποτραπεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι ουσιαστικής σημασίας, αλλά θα δοκιμαστεί σκληρά.

Δεν υπάρχουν σχόλια: