Ο Κέινς, οι Βερσαλίες και η Ε.Ε.

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΣΙΟΔΡΑ

«Ο Κλεμανσό είχε κατά νου πώς να συντρίψει την οικονομική ζωή του εχθρού του (σ.σ.: της Γερμανίας), ο Λόιντ Τζορτζ πώς να κλείσει μια συμφωνία για να επιστρέψει με κάτι που θα γινόταν αποδεκτό για μία εβδομάδα, ο Πρόεδρος (Γ. Ουίλσον) πώς να μην κάνει τίποτα που δεν θα ήταν δίκαιο. Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι τα θεμελιώδη προβλήματα μιας Ευρώπης που λιμοκτονούσε και διαλυόταν μπρος στα μάτια τους, ήταν το μόνο ζήτημα που δεν ήταν ικανό να διεγείρει το ενδιαφέρον των Τεσσάρων».

Οι διαπιστώσεις του Τζ. Μ. Κέινς στο βιβλίο του «Οι οικονομικές συνέπειες της ειρήνης» αφορούν τον τρόπο με τον οποίο οι νικητές του Α' Παγκόσμιου Πολέμου ελάμβαναν αποφάσεις για το μέλλον της Ευρώπης. 

Ο Κλεμανσό, ο Λόιντ Τζορτζ και ο Ουίλσον δεν ήταν παιδάκια, όπως αποκάλεσε πρόσφατα η «Monde» τους σημερινούς ηγέτες της Ε.Ε. Εβγαιναν από φωτιά και σίδερο. Οι αποφάσεις τους όμως οδήγησαν σε έναν ακόμη πιο καταστροφικό πόλεμο. 

 Τι ήταν εκείνο που τους έκανε να μη βλέπουν ότι «η Ευρώπη διαλυόταν μπροστά στα μάτια τους»; Η απάντηση είναι η προσκόλληση στο στενό «εθνικό συμφέρον», όπως το αντιλαμβάνονταν εκείνη τη στιγμή, και στο πρόσκαιρο πολιτικό όφελος. Περίπου το ίδιο που συμβαίνει και σήμερα με τους ηγέτες των κρατών της Ε.Ε. Με τη διαφορά ότι τώρα τα εθνικά συμφέροντα είναι τόσο αλληλένδετα, που, όπως αποδεικνύει η ελληνική κρίση, ένα πρόβλημα σε μια οικονομία του 2% της ευρωζώνης μπορεί να τινάξει στον αέρα όλους τους υπόλοιπους.

Η Ε.Ε. αποτελεί μοναδικό παράδειγμα στην ιστορία οικειοθελούς συνεργασίας πλειάδας κρατών για τη δημιουργία μιας οικονομικής και πολιτικής ένωσης. (Ολα τα προηγούμενα παραδείγματα ενώσεων κρατών -ΕΣΣΔ, Γιουγκοσλαβία, Γερμανία κ.λπ.- προέκυψαν από ένοπλες συγκρούσεις.) Αυτό που συντέλεσε στην διαδικασία ενοποίησης, πέραν της πρόσφατης μνήμης των καταστροφικών συνεπειών του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και της ανάγκης ενσωμάτωσης της Γερμανίας, ήταν η απειλή του ανατολικού μπλοκ. Η ενοποίηση προχωρούσε υπό την αμερικανική ομπρέλα.

Σε όλα τα βήματα που έγιναν από την Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα. Ως την ΕΟΚ και την Ε.Ε., συνυπήρχαν τα στενά εθνικά συμφέροντα στο πλαίσιο του «ευρύτερου συμφέροντος» της ενωμένης Ευρώπης. Οι Γερμανοί και οι Γάλλοι είδαν ότι μπορούν να έχουν ενισχυμένο ρόλο στο παγκόσμιο σκηνικό όχι ως μεσαίες δυνάμεις, αλλά ως κυρίαρχες δυνάμεις στην Ε.Ε., ενώ οι Βρετανοί ακολουθούν την πάγια τακτική τους από την εποχή της Ελισάβετ Α' να παρακολουθούν από απόσταση τις εξελίξεις στην «ήπειρο» και να μην επιτρέπουν την υπέρμετρη ενίσχυση κάποιας χωρας που θα μπορούσε να τους απειλήσει. Τα βήματα στην Ε.Ε. γίνονταν πάντα προσεκτικά και μέσα από συμβιβασμούς μεταξύ προτάσεων που προωθούσαν την ενοποίηση, αλλά μπορούσαν να είναι ανεκτά και από τους πολίτες κάθε χώρας, οι οποίοι έβλεπαν καχύποπτα παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας σε ένα υπερεθνικό κέντρο.

Οι κινήσεις προς την οικονομική ένωση εθεωρούντο βήματα για την πολιτική ένωση. Το ίδιο συνέβη και με το ευρώ. Πράγματι το ευρώ ενίσχυσε την οικονομική συνεργασία, αύξησε το εμπόριο μεταξύ των κρατών της Ε.Ε. και το επίπεδο ζωής σε όλες τις χώρες. Οπως συμβαίνει σε κάθε οικονομική ένωση μεταξύ κρατών με διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης, άλλοι ωφελούνται περισσότερο και άλλοι λιγότερο. Οι οικονομικά πιο ισχυροί έχουν τη δυνατότητα να πουλάνε πιο εύκολα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους, ενώ στις πιο αδύναμες οικονομίες, υπάρχουν δυναμικοί τομείς που αποκτούν πιο εύκολη πρόσβαση σε μεγάλες αγορές. Προκειμένου να βρεθεί ισορροπία χρειάζεται χρόνος και στο μεταξύ χρειάζεται μεταφορά πόρων ώστε να μειώνονται οι ανισορροπίες. 

Στις καλές εποχές, όλα κυλούσαν ήρεμα. Σήμερα, οι πολιτικοί πρέπει να εξηγήσουν στους ψηφοφόρους τους σε κάθε χώρα γιατί τα χρήματα π.χ. στην Ελλάδα ή στην Πορτογαλία δίνονται για να σωθεί το κοινό νόμισμα από το οποίο όλοι κερδίζουν. Αυτό είναι το συμφέρον τους. Σε εποχές κρίσης, όμως, η ιστορία δείχνει πως η τάση είναι «να σώσουμε τους εαυτούς μας και άσε τους άλλους να πεθάνουν». Η συνήθης κίνηση είναι περιχαράκωση και προστατευτισμός που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε φτώχεια και συγκρούσεις. 

Τάση περιχαράκωσης επικρατεί αυτή τη στιγμή στο Βερολίνο και στις πρωτεύουσες του Βορρά. Η αντιμετώπιση δεν είναι διαφορετική από εκείνη που περιγράφει ο Κέινς. Οι πολιτικοί, αντί να δουν ποιες λύσεις χρειάζονται για να προχωρήσει η Ε.Ε. και στη συνέχεια να πείσουν τους πολίτες γι' αυτές, προσαρμόζουν τις λύσεις στο πώς θα μπορούσαν να γίνουν ευνοϊκά δεκτές από τους ψηφοφόρους, με κίνδυνο να οδηγηθούμε σε νέα καταστροφή. Και για να μην κατηγορούμε τους άλλους, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο αντιμετωπίζει τα προβλήματα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης και του πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα.