Περί χρεοκοπίας των λέξεων

Της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΑΔΟΥ

(Καθηγήτρια - διδάκτωρ ΕΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών)

Στην αλληγορική ταινία «Κυνόδοντας» του Γ. Λάνθιμου (υποψήφια για Οσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας), οι λέξεις «ξαναβαφτίζονται» αποκτώντας νέο νόημα κατόπιν έγκρισης μιας ανώτερης εξουσίας, που στην προκειμένη περίπτωση είναι η γονεϊκή.

Στη μετανεωτερική κοινωνία οι μεγάλες πολιτικές ιδεολογίες των δύο τελευταίων αιώνων (σύμφωνα με τον Lyotard, έναν εκ των «πατέρων» της μετα-νεωτερικής φιλοσοφίας, οι μύθοι-πλαίσιο της νεωτερικότητας) σε μια εκκοσμικευμένη και μετα-υλιστικά προσανατολισμένη κοινωνία απώλεσαν τη συνδετική τους ισχύ.(1 ) Κατ' αλληλουχία οι λέξεις απώλεσαν το νόημά τους, ως απόρροια της κρίσης της σημειωτικής της καθημερινής γλώσσας, ιδιαιτέρως μετά τις μετατοπίσεις που ακολούθησαν το '89 και το τέλος των ψευδαισθήσεων που σηματοδότησε η κατάρρευση του συστήματος των χωρών του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού.  

Λέξεις όπως για παράδειγμα Σοσιαλισμός, Αξιοκρατία, Ισονομία, Ελευθεροτυπία απέμειναν ορφανές νοήματος και σε αρκετές περιπτώσεις η επιμέλειά τους ανατέθηκε σε συγγενή εξ αίματος, ο οποίος όμως κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του απέβη πατροκτόνος ως προς την καταγωγή των λέξεων. Ετσι, ο σοσιαλισμός σήμερα μπορεί να ορίζεται και ως το αντίθετό του, δηλαδή νεο-φιλελευθερισμός, αφού ασπάζεται τις ίδιες αξίες της ελεύθερης αγοράς, η αξιοκρατία μπορεί να προσδιορίζεται και ως αναξιοκρατία, αφού αυτοί που κινούσαν τα νήματα από τις διευθυντικές θέσεις που κατείχαν ήσαν προφανώς οι ανικανότεροι εφόσον κατάφεραν να οδηγήσουν στη χρεοκοπία κράτη και λαούς, η ελευθεροτυπία ως έννοια παραπέμπει συνειρμικά σε φαινόμενα διαπλοκής και ολοκληρωτικού συγκεντρωτισμού του Τύπου (βλ. Murdoch και Μπερλουσκόνι), ενώ η ισονομία μπορεί να ακούει και να απαντά (στην ελληνική ιδιαιτερότητα) και στο όνομα Νόμος περί της (Μη) Ευθύνης Υπουργών.

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως στη Δύση, γιατί στην Ανατολή παίζεται άλλο έργο. Εκεί οι «θεατές» δεν έχουν βιώσει ακόμη τέτοιες έννοιες ώστε να έχουν και τη «χαρά» της (νοηματικής) αποκαθήλωσής τους εντός του προαναφερθέντος πλαισίου της μετανεωτερικότητας. Γιατί, στη Λιβύη του Καντάφι και γενικώς σε όλα τα καθεστώτα παρόμοιου θεο-κρατικού τύπου, το αίτημά τους είναι ακόμη πρωτογενές. Κραυγάζει νεόκοπο υπό τη μορφή «μουτζαχεντίν σινεφίλ»: «Οχι άλλο κόψιμο. Ρίξε γράμματα χασάπη». Γι' αυτό και δεν περιμένουν πια να πέσει ο κυνόδοντας μόνος του, όπως τους συμβούλευε τόσα χρόνια ο καλός «πατερούλης», αλλά τον έχουν σπάσει μόνοι τους, όπως η νεαρά ηρωίδα της ταινίας στο φιλμ του Λάνθιμου. Δραπετεύουν από τη φυλακή τους ταξιδεύοντας σε αμπάρια πλοίων και πορεύονται προς αναζήτηση της αλφαβήτου, με κίνδυνο όμως να ναυαγήσουν στα θολά νερά της μετανεωτερικότητας χωρίς να έχουν γνωρίσει πριν το περιπετειώδες ταξίδι του διαφωτισμού. 

Για τα (νέα) δεκάδες χιλιάδες κύματα μεταναστών, η Ιθάκη τους έχει ένα μόνο προορισμό, τη Δύση. Οταν κάποτε φτάσουν, θα διαπιστώσουν, επαίτες αντί ικέτες, ότι το όνειρο ήταν εφιάλτης και ότι η πραγματική Ιθάκη είναι η επιστροφή στη γενέθλια γη, γιατί μόνο εκεί μπορεί κανείς αγωνιζόμενος να ελπίζει τουλάχιστον, ότι η φράση «κλαδεύω το κλίμα»2 θα συνεχίσει να σημαίνει «κλαδεύω το κλίμα».

1. Lyotard J.F. (1986) Das postmoderne Wissen. Ein Bericht. Graz/Wien (Neuausgabe), σελ. 14.

2) Η αναφορά στη φράση «κλαδεύω το κλίμα» είναι του Χρόνη Μίσσιου και προέρχεται από μία συνέντευξη που είχαμε κάνει πριν από δεκαεννέα (!) χρόνια στην Ελευθεροτυπια