Τσουνάμι και Ελλάδα

Του Β.Κ. ΠΑΠΑΖΑΧΟΥ

Ομότιμου καθηγητή Γεωφυσικής ΑΠΘ

Τα θαλάσσια κύματα που γεννιούνται στους σεισμογόνους χώρους μεγάλων σεισμών, γνωστά ως τσουνάμι (από την αντίστοιχη ιαπωνική λέξη), είναι κύματα μεγάλων περιόδων (~20 λεπτών της ώρας) που διαδίδονται στην επιφάνεια της θάλασσας με ταχύτητα περίπου 200 μέτρα το δευτερόλεπτο.

Αυτά γεννιούνται στις εστίες μεγάλων επιφανειακών σεισμών που βρίσκονται σε υποθαλάσσιες περιοχές και οφείλονται στην κατακόρυφη μετατόπιση του πυθμένα της θάλασσας κατά τη γένεση ενός τέτοιου μεγάλου σεισμού. Τα κύματα αυτά δεν είναι επικίνδυνα στην ανοιχτή θάλασσα.

Οταν, όμως, προσβάλουν παράκτιες περιοχές δημιουργούν μεγάλες ζημιές (σε πλοία, λιμάνια κ.λπ.) ιδιαίτερα όταν διαδίδονται σε στενούς κόλπους. Τα ισχυρότερα από τα κύματα αυτά γεννιούνται στις βαθιές τάφρους του Ειρηνικού ωκεανού (περιοχές σύγκλισης λιθοσφαιρικών πλακών) όπου προκαλούν μεγάλες καταστροφές, όπως συνέβη με το τσουνάμι που ακολούθησε τον πρόσφατο γιγάντιο σεισμό (11/3/2011, Μ=8,9) στη βορειοανατολική Ιαπωνία.

Τον κύριο φυσικό κίνδυνο για τη χώρα μας αποτελούν οι εδαφικές δονήσεις σεισμών μεγέθους 6 Ρίχτερ ή μεγαλύτερων και η αντισεισμική μας προστασία πρέπει να στοχεύει προς αυτή την κατεύθυνση κυρίως. Ομως, ο κίνδυνος από τα τσουνάμι δεν είναι εντελώς ανύπαρκτος. Υπάρχουν στοιχεία για 83 τσουνάμι που έγιναν στην Ελλάδα και τις γύρω περιοχές από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα (Οι σεισμοί της Ελλάδας, υπό Β. και Κ. Παπαζάχου, 2002, Εκδόσεις Ζήτη). Ομως, λίγα απ' αυτά προκάλεσαν καταστροφές.

Το μεγαλύτερο τσουνάμι στον ελληνικό χώρο παρατηρήθηκε κατά τη γένεση του μεγαλύτερου γνωστού σεισμού της περιοχής που έγινε στις 21 Ιουλίου του 365 μ.Χ. νοτιοδυτικά της Κρήτης και είχε μέγεθος 8,3 Ρίχτερ. Το τσουνάμι αυτό ήταν παρόμοιο μ' αυτό της Σουμάτρα το 2004 και του πρόσφατου σεισμού στη βορειοανατολική Ιαπωνία. Το κύμα προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές σε διάφορα μέρη της Μεσογείου (στη νότια Πελοπόννησο, στη δυτική Κρήτη, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, στη Σικελία αλλά και μέχρι την Αδριατική).

Το μεγαλύτερο πρόσφατο τσουνάμι προκλήθηκε από τον σεισμό μεγέθους 7,5 Ρίχτερ που έγινε στις 9 Ιουλίου του 1956 στην Αμοργό. Εγώ ήμουν τότε νεαρός σεισμολόγος στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Αστεροσκοπείου Αθηνών και επισκέφθηκα τη σεισμόπληκτη περιοχή, όπου σκοτώθηκαν 53 άνθρωποι και τραυματίστηκαν περίπου 100 από καταρρεύσεις οικοδομών που προκλήθηκαν από την ισχυρή εδαφική ταλάντωση. Το ύψος του τσουνάμι έφτασε τα 25 μέτρα στη νοτιοανατολική ακτή της Αμοργού, τα 20 μέτρα στη βορειοδυτική ακτή της Αστυπάλαιας, τα 10 μέτρα στη Φολέγανδρο και ήταν ασθενέστερο σε διάφορες ακτές του Αιγαίου, αλλά έφτασε εξασθενημένο μέχρι τη Μέση Ανατολή. Το τσουνάμι συνέβαλε στις καταστροφές αλλά δεν προκάλεσε θανάτους. Αυτό, όμως, οφείλεται και στο γεγονός ότι τότε οι κατοικημένες περιοχές δεν επεκτείνονταν στις ακτές, όπως συμβαίνει σήμερα. 

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ