ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΤΟΥΡΚΙΑ: Γιατί το επερχόμενο δημοψήφισμα μπορεί να δώσει τέλος στην ελάχιστη δημοκρατία που έχει απομείνει στη χώρα

Toυ Patrick Cockburn / The Independent

Λίγες ημέρες πριν από το δημοψήφισμα στην Τουρκία στις 16 Απριλίου για το αν πρέπει ή όχι να δώσουν στον Πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δικτατορικές εξουσίες και να τελειώνει αποτελεσματικά η κοινοβουλευτική κυβέρνηση, η διάθεση στην Τουρκία είναι επιρρεπής σε θεωρίες συνωμοσίας και σε καχύποπτες υποθέσεις για ξένες δολοπλοκίες. 

Μια ένδειξη αυτού είναι η υποδοχή που επιφυλάχθηκε σε ένα tweet που για τον αποστολέα φαινόταν να είναι εξαιρετικά καλοήθες και μη αμφιλεγόμενο. Απεστάλη στα τουρκικά και στα αγγλικά από τον Βρετανό πρέσβη στην Άγκυρα Ρίτσαρντ Μουρ και έχει ως εξής: "Οι τουλίπες στην Κωνσταντινούπολη προαναγγέλλουν την άνοιξη. Ζήτω!". Το συνόδευε μια εικόνα από τουλίπες που ανθίζουν έξω από το Παλάτι του Ντολμά Μπαχτσέ στην Κωνσταντινούπολη.
 

Αλλά για τον παρουσιαστή Ετρέμ Σενέρ το μήνυμα είχε μια πολύ πιο απειλητική σημασία σύμφωνα με την Turkish Daily News. Ο ίδιος έγραψε σε 849.000 οπαδούς του ότι οι λέξεις είχαν σκοπό να δείξουν την υποστήριξή στο αποτυχημένη στρατιωτικό πραξικόπημα κατά του Ερντογάν, τον Ιούλιο του 2016 και να ενθαρρύνουν τους ψηφοφόρους να πουν "όχι" στο δημοψήφισμα. "Αυτός είναι ο τρόπος που δίνουν ένα μήνυμα προς την Τουρκία", δήλωσε ο Σενέρ. "Λένε: Αν είχαμε επικρατήσει [στην προσπάθεια πραξικοπήματος] αυτές οι τουλίπες θα είχαν ανθίσει νωρίτερα. Βρετανικό σκυλί. Αυτές οι τουλίπες έχουν πλυθεί με αίμα [μαρτύρων]". 

 Ο Μουρ απάντησε περιφρονητικά σε αυτό το αλαζονικό μήνυμα, τουιτάροντας στα τουρκικά: "Ω Θεέ μου! Ποιος είναι αυτός ο ανόητος;"

Αλλά ο Σενέρ δεν είναι ο μόνος που κάνει υστερικές καταγγελίες. Την ίδια ημέρα που ο παρουσιαστής αποκάλυπτε τη μυστική ατζέντα της βρετανικής πρεσβείας, ο Ερντογάν εξέφραζε τις σκέψεις του για την Ευρώπη σε ένα συλλαλητήριο για το δημοψήφισμα, στα δυτικά της Τουρκίας. Είπε ότι, στα μάτια δισεκατομμυρίων ανθρώπων, "η Ευρώπη σήμερα δεν είναι πλέον το κέντρο της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, αλλά είναι ένα κέντρο καταπίεσης, βίας και ναζισμού".
 

Χρειάζεται πολύ θράσος για να κατηγορούν τα ευρωπαϊκά κράτη για έλλειψη σεβασμού της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών όταν 134.000 άνθρωποι στην Τουρκία έχουν εκδιωχθεί, συμπεριλαμβανομένων 7.300 ακαδημαϊκούς και 4.300 δικαστών και εισαγγελέων, μέσα σε εννέα μήνες από το αποτυχημένο πραξικόπημα στο οποίο υπάρχουν ελάχιστα αποδεικτικά στοιχεία ότι κάποιος από αυτούς γνώριζε κάτι ή εμπλέκεται με άλλο τρόπο. Σχεδόν 231 δημοσιογράφοι βρίσκονται στη φυλακή και 149 μέσα ενημέρωσης έχουν κλείσει, ενώ 95.500 άτομα έχουν συλληφθεί και 47.600 συνελήφθησαν στο πλαίσιο της νομοθεσίας έκτακτης ανάγκης.
 

Η πολυκομματική δημοκρατία που υπάρχει στην Τουρκία από το 1946 διαλύεται από ένα μείγμα φυλακίσεων, εκφοβισμού και παρέμβασης σε κομματικές υποθέσεις. Η Τουρκία είχε στρατιωτικά πραξικοπήματα και στο παρελθόν, αλλά η σημερινή αναδιάρθρωση και εκκαθάριση φαίνονται πολύ πιο ριζοσπαστικές. Ακόμα κι αν τα πολιτικά κόμματα δεν είχαν παραλύσει από την επίθεση, θα δυσκολεύονταν να περάσουν το μήνυμά τους. Τα ΜΜΕ τους έχουν καταληφθεί ή έκλεισαν και μία τηλεοπτική προσωπικότητα που είπε ότι θα ψηφίσει "όχι" αμέσως απολύθηκε.

Ο χρόνος που διατίθεται για τα διάφορα κόμματα στην τηλεόραση αφηγείται την ίδια ιστορία με τον Ερντογάν και το κυβερνών ΑΚΡ (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) που έλαβε 4.113 λεπτά ομιλίας έως και τις 30 Μαρτίου, ενώ το CHP (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα), το οποίο έλαβε 25 τοις εκατό στις τελευταίες εκλογές, είχε μόνο 216 λεπτά. Αυτό είναι ακόμα καλύτερο βέβαια από το κυρίως κουρδικό HDP (Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών), που κέρδισε πάνω από 10 τοις εκατό των ψήφων και είχε μόλις ένα λεπτό χρόνου ομιλίας. Δώδεκα από τους 59 βουλευτές του είναι στη φυλακή και αναμένουν μεγάλες ποινές.
 

Ο Ερντογάν λέει ότι θα βάλει τους ψηφοφόρους του "όχι" σε ένα συμβολικό πολιτικό μουσείο, αν και πολλοί από αυτούς θα πρέπει να φοβούνται μια πιο παραδοσιακή μορφή φυλάκισης. Αλλά ακριβώς για την περίπτωση που θα υπάρχουν πάρα πολλοί δυνητικοί κάτοικοι αυτού του μουσείου, η αστυνομία και τοπικοί αξιωματούχοι έχουν αρνηθεί την άδεια στην αντιπολίτευση για συναθροίσεις και σκίζουν σημαίες, πανό και αφίσες υπέρ του "Όχι". 

Παρά τα τεράστια πλεονεκτήματα που απολαμβάνει η εκστρατεία του "Ναι", οι δημοσκοπήσεις την περασμένη εβδομάδα έδειχναν ότι οι ψηφοφόροι ήταν διχασμένοι ή ακόμα και ότι το "όχι" προηγούνταν. Αλλά οι αντίπαλοι του Ερντογάν και της "εκτελεστικής προεδρίας" που προτίθεται να καθιερώσει δεν είναι αισιόδοξοι για τις πιθανότητές τους να κερδίσουν, υποστηρίζοντας πως ό,τι και αν κάνουν οι ψηφοφόροι στα εκλογικά κέντρα, το αποτέλεσμα είναι πιθανό να είναι υπέρ μιας πειστικής πλειοψηφίας για την ίδρυση του νέου αυταρχικού συστήματος.
 

Αυτό μπορεί να είναι πολύ κυνικό, αλλά, αν δεν είναι, τότε η Τουρκία θα μοιάζει σύντομα με...

 τα γειτονικά κράτη της Μέσης Ανατολής, όπως η Συρία και η Αίγυπτος, όπου το κοινοβούλιο και η δικαστική εξουσία δεν είναι τίποτα περισσότερο από λέσχες οπαδών του καθεστώτος που παρακολουθούνται στενά. 

Είναι ένα θλιβερό τέλος στο σύγχρονο τουρκικό κοσμικό κράτος που πέτυχε εν μέρει να ιδρύσει ο Κεμάλ Ατατούρκ και το οποίο οδήγησε την Τουρκία να μοιάζει περισσότερο με τις νότιες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ισπανία και η Ιταλία, παρά με τα καθεστώτα στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. 

 Πριν από δέκα χρόνια, η Κωνσταντινούπολη και άλλες τουρκικές πόλεις είχαν κάποια από τα πιο ενδιαφέροντα μέσα ενημέρωσης στον κόσμο -για να μην μιλήσουμε για μια ζωντανή πνευματική ζωή γενικότερα - που τώρα σβήνουν. Κάθε έκφραση επίκρισης μπορεί πλέον να ερμηνευθεί ως συνειδητή ή όχι υποστήριξη της τρομοκρατίας ή απόπειρα πραξικοπήματος.

Φυσικά, πολλοί ηγέτες του κόσμου έχουν αναλάβει υπέρτατη εξουσία μόνο για να διαπιστώσουν ότι είναι στο έλεος των γεγονότων. Όποια και αν είναι η έκβαση του δημοψηφίσματος, η Τουρκία θα παραμείνει μια βαθιά διχασμένη χώρα, πολιτικά, εθνοτικά και θρησκευτικά. Ο Ερντογάν έχει προς το παρόν συντρίψει την κουρδική εξέγερση στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας, αφήνοντας πολλές από τις πόλεις ερείπια. Αλλά η κουρδική εξέγερση δεν πρόκειται να τελειώσει και θα αναζητήσει υποστήριξη για τα δύο κουρδικά οιονεί-κράτη κατά μήκος των συνόρων με τη Συρία και το Ιράκ. Συνολικά, η στρατηγική δαιμονοποίησης και προσπάθειας του Ερντογάν να εξαλείψει όλους τους αντιπάλους του ως προδότες και τρομοκράτες κάνει την Τουρκία ένα πολύ πιο φοβισμένο μέρος από ό,τι ήταν στο παρελθόν. Οι διαφορές με τις ξένες χώρες όπως η Γερμανία και η Ολλανδία έχουν υπερπροβληθεί και χρησιμοποιηθεί έτσι ώστε ο Ερντογάν και το κόμμα του να μπορούν να παρουσιάζονται ως οι ηρωικοί υπερασπιστές ενός εμπόλεμου τουρκικού λαού.
 

Φαίνεται να λειτουργεί, όμως οι τουρκικές εκλογές έφεραν εκπλήξεις στο παρελθόν. Ο έλεγχος των μέσων ενημέρωσης σημαίνει ότι οι αποτυχίες μπορεί να παρουσιάζονται ως επιτυχίες. Σε γενικές γραμμές, η Επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη, με την οποία ο τουρκικός στρατός εισήλθε στη Συρία πέρυσι, δεν ήταν πολύ επιτυχημένη και έχει πλέον λήξει. Είναι δύσκολο για την Τουρκία να ασκήσει ισχυρή επιρροή όταν συναγωνίζεται με ισχυρά κράτη, όπως η Ρωσία και οι ΗΠΑ. Αλλά αυτές οι ελλείψεις και οι περιορισμοί δεν θα μετρήσουν πολύ, αν ο Ερντογάν και το ΑΚΡ γνωρίζουν ότι τα τουρκικά μέσα μαζικής ενημέρωσης θα είναι εξαιρετικά θετικά.

Η Τουρκία θα μπορούσε να σταθεροποιηθεί υπό την αυταρχική διακυβέρνηση του Ερντογάν, αν βρισκόταν σε ένα άλλο μέρος του κόσμου εκτός από τη Μέση Ανατολή. Αλλά τα νότια σύνορα της εκτείνονται κατά μήκος του βόρειου χείλους του μεγάλου "καζανιού" βίας και συγκρούσεων στο Ιράκ και τη Συρία, των οποίων η δηλητηριώδης επίδραση έχει ήδη διαρρεύσει στην Τουρκία. Ένα μέτρο αυτής της αστάθειας είναι το ότι όταν συμβαίνουν βομβιστικές επιθέσεις και δολοφονίες, συχνά ένα επίμαχο ζήτημα είναι αν έχουν πραγματοποιηθεί από το Isis, Κούρδους αυτονομιστές ή κάποια άλλη ομάδα αντιφρονούντων. Ο Ερντογάν μπορεί να κερδίσει το δημοψήφισμα, αλλά το πόσο αυτό θα ενισχύσει τη δύναμή του είναι ένα άλλο θέμα.