ΜΠΑΝΑΝΙΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ: Oταν η εξουσία βάζει φίλτρα στις ελευθερίες - Η "Ιερά Εξέταση" του Διαδικτύου σε 7 χώρες

Toυ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΚΑΦΙΔΑ

Εάν «η δημοσίευση είναι η ψυχή της δικαιοσύνης» και της δημοκρατίας, τότε η δημοκρατία στην Τουρκία έχει πια πουλήσει την ψυχή της στον «διάβολο» της απολυταρχίας και της εξυπηρέτησης στενών κομματικών σκοπιμοτήτων.

Το τουρκικό κράτος είχε βέβαια παλαιόθεν μια ροπή προς τη λογοκρισία. Εξ ου και οι δεκάδες (εάν όχι εκατοντάδες) διώξεις αντιπολιτευόμενων δημοσιογράφων.  

Ποιος θα το φανταζόταν ωστόσο πως η κοσμική δημοκρατία που ίδρυσε ο Κεμάλ Ατατούρκ θα έφτανε στο σημείο, εν έτει 2014, να φιγουράρει στη λίστα με τους μεγαλύτερους λογοκριτές της υφηλίου, δίπλα σε χώρες θεοκρατικές (Ιράν), δικτατορικές (Βόρειο Κορέα) και απολυταρχικές (Κίνα);

Η απόφαση της κυβέρνησης του ισλαμιστή πρωθυπουργού Ερντογάν να απαγορεύσει δύο από τους δημοφιλέστερους διαδικτυακούς «προορισμούς» παγκοσμίως, το Twitter και το YouTube, έμελλε να εκτοξεύσει την Τουρκία ψηλά στη λίστα με τους λογοκριτές-ιεροεξεταστές. Το γεγονός δε πως οι εν λόγω απαγορεύσεις πραγματοποιήθηκαν λίγες ημέρες πριν από τις δημοτικές εκλογέςκαι εν μέσω βροχής αποκαλύψεων για τα «άπλυτα» του Ερντογάν, φανερώνει τις διαθέσεις του Τούρκου πρωθυπουργού ο οποίος θέλει να φιμώσει με συνοπτικές διαδικασίες όλες εκείνες τις φωνές που απειλούν να τον πλήξουν στον δρόμο προς την κάλπη.

Ο «σουλτάνος» Ερντογάν προφανώς ζήλεψε τη «δόξα» άλλων ηγετών, αλλεργικών στις δημοκρατικές ελευθερίες, όπως για παράδειγμα του Βορειοκορεάτη Κιμ Γιονγκ-ουν. Η Βόρειος Κορέα ξεχωρίζει ως μία από τις συνολικά 7 χώρες παγκοσμίως που επί του παρόντος μπλοκάρουν τους ιστοχώρους Twitter, Facebook ή YouTube. Οι άλλες έξι είναι: η Τουρκία, η Κίνα, το Ιράν, το Πακιστάν, το Βιετνάμ και η Ερυθραία. 

Οσο για τις αιτίες πίσω από τη λογοκρισία, αυτές σε άλλες περιπτώσεις σχετίζονται με την προσβολή της ισλαμικής θρησκείας και σε άλλες με τη διαρροή ανεπιθύμητων ειδήσεων ή αποκαλύψεων.

Το Πεκίνο, για παράδειγμα, δεν ανέχεται να βλέπει να κυκλοφορούν ελεύθερα στο Διαδίκτυο ειδήσεις-απόψεις υπέρ των δικαιωμάτων της μουσουλμανικής μειονότητας των Ουιγούρων ή των Θιβετιανών. Γι' αυτό και η πρόσβαση στα κοινωνικά δίκτυα είναι απαγορευμένη στο μεγαλύτερο μέρος της Κίνας ήδη από το 2009. Από το 2009 έχει ρίξει μαύρο στις εν λόγω ιστοσελίδες και το Ιράν καθώς η Τεχεράνη δεν έμεινε ευχαριστημένη από τον επικριτικό τρόπο με τον οποίο είχαν σχολιάσει οι χρήστες του Διαδικτύου τις προεδρικές εκλογές του 2009.

Ο λόγος για εκείνη την εκλογική αναμέτρηση (την πλούσια σε παρατυπίες, σύμφωνα με τη Δύση) που είχε φέρει στην εξουσία τον σκληροπυρηνικό Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ. 

Στο Βιετνάμ, από την άλλη, υπάρχει πλέον νόμος που απαγορεύει ρητά στους πολίτες να δημοσιεύουν αντι-κυβερνητικό υλικό στο Facebook, ενώ στο Πακιστάν οι απαγορεύσεις ξεκίνησαν όταν το YouTube φέρεται να αρνήθηκε να αποσύρει ένα βίντεο το οποίο η κυβέρνηση θεωρούσε αντι-ισλαμικό.

Συνολικά βέβαια στον κόσμο, οι χώρες που έχουν τα τελευταία χρόνια απαγορεύσει προσωρινά ή αποσπασματικά την πρόσβαση σε συγκεκριμένες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης είναι πολύ περισσότερες. Το Μπαγκλαντές, η Λιβύη, η Συρία, το Τατζικιστάν, το Αφγανιστάν και η Λευκορωσία είναι κάποιες από τα κράτη που έχουν προχωρήσει σε τέτοιου τύπου περιορισμούς, ενώ ιδιαιτέρως αυστηρά είναι τα «φίλτρα» των λογοκριτών και στις χώρες του Περσικού Κόλπου. Οσο μεγαλύτερη είναι δε η κοινωνική αναταραχή και η αμφισβήτηση προς την εκάστοτε εξουσία, τόσο μεγαλύτερη είναι και η λογοκρισία. Υπενθυμίζεται, για παράδειγμα, πως κατά τη διάρκεια της Αραβικής Ανοιξης το 2011, κυρίως το Twitter αλλά και το Facebook είχαν απαγορευτεί για ορισμένα χρονικά διαστήματα σε χώρες όπως η Αλγερία, η Τυνησία, η Αίγυπτος, το Μαρόκο κ.ά.

Οι ιστοχώροι κοινωνικής δικτύωσης έδειξαν για πρώτη φορά τις «επαναστατικές» τους δυνατότητες το 2011, στο πλαίσιο των μεγάλων ανατροπών που έφερε η καλούμενη Αραβική Ανοιξη. Τόσο το Twitter όσο και το Facebook είχαν χρησιμεύσει τότε ως εργαλεία αντικαθεστωτικής προπαγάνδας και συντονισμού μεταξύ των διαδηλωτών σε χώρες όπως η Τυνησία και η Αίγυπτος. Την περίοδο εκείνη βέβαια, αν και «συνηθισμένη» στην κρατική λογοκρισία, η Τουρκία του Ερντογάν παρουσιαζόταν ακόμη ως πόλος σταθερότητας και δεν ανησυχούσε ιδιαίτερα για τα... τεκταινόμενα στο YouTube. Στην πορεία, ωστόσο, τα δεδομένα άλλαξαν.

Πίσω στο παρόν, τα social media έχουν πια εξελιχθεί στον μεγαλύτερο πονοκέφαλο για τον Ερντογάν. Εδώ και μερικούς μήνες, ένας φαντομάς του Διαδικτύου με το ψευδώνυμο «Haramzadeler» ανεβάζει στο YouTube ηχητικά ντοκουμέντα (κυρίως υποκλαπείσες τηλεφωνικές συνομιλίες) που εμπλέκουν το στενό περιβάλλον του Ερντογάν καθώς και τον ίδιο σε σκάνδαλα διαφθοράς (χρηματισμούς κ.ά.). Παράλληλα, τους τελευταίους μήνες έχουν πολλαπλασιαστεί στο Twitter τα τιτιβίσματα κατά της «διεφθαρμένης» τουρκικής κυβέρνησης. Οσο για την απάντηση του Ερντογάν στα παραπάνω, αυτός, ως σωστός «σουλτάνος» που είναι, αποφάσισε και διέταξε την απαγόρευση πρώτα του Twitter (απαγόρευση που έμελλε να κριθεί αντισυνταγματική από την τουρκική δικαιοσύνη) και μετά του YouTube, επικαλούμενος λόγους εθνικής ασφάλειας και προστασίας της ιδιωτικότητας των πολιτών. Κι όλα αυτά μόλις λίγες ημέρες πριν από τις κρίσιμες δημοτικές εκλογές που διεξάγονται αύριο στην Τουρκία. Αφορμή συγκεκριμένα για την απαγόρευση του YouTube ήταν η δημοσίευση συνομιλίας από αίθουσα στο υπουργείο Εξωτερικών στην οποία ο υπουργός Νταβούτογλου παρουσιάζεται να συζητάει το... ενδεχόμενο στρατιωτικής εισβολής στη Συρία.

ΚΙΝΑ 'Σινικό τείχος' για Twitter - Facebook

Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας απασχόλησε τα διεθνή μίντια για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 2009, όταν πήρε την απόφαση να μπλοκάρει την πρόσβαση στις ιστοσελίδες Twitter και Facebook. Είχαν προηγηθεί πάμπολλα δημοσιεύματα στο Διαδίκτυο που έριχναν φως στις πολύνεκρες συγκρούσεις μεταξύ Ουιγούρων (μουσουλμανική μειονότητα) και κινεζικών Αρχών στα δυτικά της χώρας. Το Πεκίνο προφανώς δεν ήθελε οι πολίτες του να «πάρουν θάρρος» από τις σκηνές βίας και ανομίας. Γι' αυτό και αποφάσισε να μπλοκάρει κάθε πρόσβαση σε τέτοιου τύπου ειδήσεις. Να σημειωθεί βέβαια πως η χώρα είχε δείξει τις λογοκριτικές της διαθέσεις από ακόμη παλαιότερα.

Το 2008, εν όψει των Θερινών Ολυμπιακών του Πεκίνου, οι Αρχές είχαν φροντίσει να υψώσουν ένα «σινικό τείχος» λογοκρισίας στο Διαδίκτυο, γνωστό και ως «great firewall», που φίλτραρε και μπλόκαρε κάθε ανεπιθύμητο δημοσίευμα. Τα δικαιώματα των Ουιγούρων, η ανεξαρτησία του Θιβέτ, η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κίνα, η κρατική διαφθορά, ακόμη και τα γεγονότα του 1989 στην πλατεία Τιενανμέν ήταν και συνεχίζουν να είναι ευαίσθητα θέματα που οι Αρχές θα προτιμούσαν να μην εγείρονται ούτε να συζητούνται δημοσίως.

Το εντυπωσιακό είναι δε πως οι απαγορεύσεις που ξεκίνησαν το 2009 απέναντι στα Twitter και Facebook εξακολουθούν επί της ουσίας να ισχύουν ακόμη και σήμερα. Εάν θέλει κανείς να επισκεφθεί τους εν λόγω δύο ιστοχώρους (καθώς και άλλες δυτικές ιστοσελίδες ειδησεογραφικού χαρακτήρα) χωρίς εμπόδια, θα πρέπει να μεταβεί στη ζώνη ελεύθερου εμπορίου που εγκαινιάστηκε στη Σανγκάη τον περασμένο Σεπτέμβριο. Αυτό είναι το μόνο μέρος στην Κίνα όπου επιτρέπονται επισήμως τα τιτιβίσματα.

ΙΡΑΝ Διώξεις σε μπλόγκερ - ιστοσελίδες

Η οργάνωση Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (RSF) στην τελευταία της έκθεση για την ελευθερία της έκφρασης στο Διαδίκτυο («Enemies of the Internet 2014») συγκαταλέγει τους Ιρανούς Φρουρούς της Επανάστασης (το επίλεκτο στρατιωτικό σώμα που λειτουργεί ως θεματοφύλακας του ιρανικού στρατιωτικού καθεστώτος) στη λίστα με τους μεγαλύτερους «εχθρούς του Διαδικτύου» παγκοσμίως. 

Η πρωτοβουλία «OpenNet Initiative», από την πλευρά της, χαρακτηρίζει το εσωτερικό τεχνικό σύστημα λογοκρισίας του Ιράν ως «ένα από τα πιο εκτενή στον κόσμο». 

Η Τεχεράνη έβαλε στο στόχαστρο τα Facebook, Twitter και YouTube για πρώτη φορά το 2009, στον απόηχο των προεδρικών εκλογών η εγκυρότητα-αξιοπιστία των οποίων είχε αμφισβητηθεί έντονα στη Δύση. Υπενθυμίζεται άλλωστε πως μιλάμε για τις ίδιες εκλογές που έφεραν στην προεδρία τον σκληροπυρηνικό Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ. Πίσω στο παρόν ωστόσο, ο Αχμαντινετζάντ μπορεί να μη βρίσκεται πια στην εξουσία και να έχει αντικατασταθεί από ένα εμφανώς πιο μετριοπαθή πρόεδρο, τον Χασάν Ροχανί, αλλά η κατάσταση αναφορικά με την ελευθερία της έκφρασης στο Διαδίκτυο δεν έχει αλλάξει προς το καλύτερο.

«Οι πρώτες 100 ημέρες του Ροχανί στην εξουσία δεν έφεραν πρόοδο στο ζήτημα της ελευθερίας διακίνησης των πληροφοριών στη χώρα», διακηρύττουν οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα, οι οποίοι μάλιστα καταγγέλλουν περιστατικά κλεισίματος ιρανικών ειδησεογραφικών ιστοσελίδων και διώξεων σε βάρος Ιρανών μπλόγκερ. Ενδεικτικά, μόλις τον προηγούμενο μήνα ένας Ιρανός χρήστης του Διαδικτύου ονόματι Αράς Μογκαντάμ Ασλανί καταδικάστηκε σε 8 χρόνια φυλάκιση με την κατηγορία πως έκανε αντικυβερνητική και αντιμουσουλμανική προπαγάνδα στο Facebook.