ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΑΝΘΡΩΠΟΣ: Στα μεγάλα γραφεία χάνεται η εντιμότητα

Tης ΛΑΛΙΝΑΣ ΦΑΦΟΥΤΗ

Η λαϊκή σοφία λέει συχνά ότι η εξουσία διαφθείρει. Τώρα η επιστήμη φαίνεται να την επιβεβαιώνει, διαπιστώνοντας ότι η αίσθηση εξουσίας που μπορεί να μας δώσει ένα μεγάλο γραφείο ή ένα ευρύχωρο κάθισμα αυτοκινήτου μάς κάνει πιο επιρρεπείς στην απάτη και στην ψευτιά. Οι ερευνητές δεν ισχυρίζονται βεβαίως πως όλοι όσοι κάθονται σε μεγάλα γραφεία είναι ψεύτες και κλέφτες. Αναδεικνύουν όμως, όπως τονίζουν, έναν υποτιμημένο περιβαλλοντικό παράγοντα που μπορεί να βγάλει στην επιφάνεια τις πιο κακές πλευρές μας.

Επεκτατικές στάσεις και εξουσία

Η μελέτη, η οποία θα δημοσιευθεί το επόμενο διάστημα στην επιθεώρηση «Psychological Science», έγινε από ερευνητές του Πανεπιστημίου Κολούμπια, του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), του Πανεπιστημίου Northwestern και του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ. Οι επιστήμονες θέλησαν να εξετάσουν συνδυαστικά δύο ενδείξεις που έχουν αναδειχθεί από προηγούμενες έρευνες: ότι οι λεγόμενες «επεκτατικές» στάσεις του σώματος (όπως π.χ. όταν στεκόμαστε στητοί ή απλώνουμε τα χέρια ή τα πόδια) προσδίδουν σε όσους τις υιοθετούν αίσθηση εξουσίας και ότι η αίσθηση εξουσίας μάς ωθεί προς ανέντιμες συμπεριφορές.

Για να το κάνουν, σχεδίασαν τέσσερα διαφορετικά πειράματα. 

Στο πρώτο, το οποίο έγινε στη Βοστώνη, οι ερευνητές ζήτησαν από 81 εθελοντές να υιοθετήσουν είτε επεκτατικές είτε συσταλτικές στάσεις του σώματος. Τους είχαν πει ότι θα έδιναν στον καθένα ως αμοιβή 4 δολάρια, όταν όμως ήρθε η ώρα της «πληρωμής», τους έδωσαν δήθεν κατά λάθος 8 δολάρια. Το 78% εκείνων που είχαν υιοθετήσει επεκτατικές στάσεις πήρε τα χρήματα σαν να μη συνέβαινε τίποτε, χωρίς να επισημάνει το λάθος. Αντιθέτως, οι εθελοντές που είχαν υιοθετήσει συσταλτικές στάσεις φάνηκαν πιο έντιμοι: μόνο το 38% «υπεξαίρεσε» την επιπλέον αμοιβή.

Στο δεύτερο πείραμα, το οποίο έγινε στη Νέα Υόρκη, οι επιστήμονες έβαλαν 38 εθελοντές να καθήσουν είτε σε μεγάλα είτε σε μικρά γραφεία και τους ζήτησαν να «λύσουν» 15 αναγραμματισμούς. Στη συνέχεια οι ειδικοί έδωσαν στους εθελοντές τις «λύσεις» και τους ζήτησαν να βαθμολογήσουν τις επιδόσεις τους. Οπως διαπίστωσαν, η ομάδα των μεγάλων γραφείων παρουσίασε μεγαλύτερη τάση προς την «κλεψιά».

Στο τρίτο πείραμα, στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, 71 φοιτητές έλαβαν μέρος σε ένα παιχνίδι προσομοίωσης οδήγησης στον υπολογιστή. Μια ομάδα κάθησε σε μεγάλα καθίσματα και η άλλη σε μικρά, ενώ προσφέρθηκε αμοιβή 10 δολαρίων σε όποιον κατόρθωνε να ολοκληρώσει τη διαδρομή σε 5 λεπτά. Οι ερευνητές ήθελαν να δουν κατά πόσον το κάθισμα θα έκανε τους εθελοντές πιο επιρρεπείς στο να μη σταματήσουν σε περίπτωση που χτυπούσαν κάποιο άλλο αυτοκίνητο. Είδαν ότι αυτό συνέβη: όσοι κάθησαν σε μεγάλα καθίσματα έδειξαν μεγαλύτερη τάση να τρακάρουν και να συνεχίζουν τον δρόμο τους. 

Το τελευταίο μέρος της έρευνας έγινε στην «πραγματική ζωή» της Νέας Υόρκης:  

Οι επιστήμονες ήλεγξαν τα «διπλοπαρκαρισμένα» αυτοκίνητα στους δρόμους του Μανχάταν, καταγράφοντας το μέγεθος του καθίσματος του οδηγού. Είδαν ότι οι οδηγοί που κάθονταν σε μεγάλο κάθισμα είχαν περισσότερες πιθανότητες να διπλοπαρκάρουν σε σχέση με εκείνους που κάθονταν σε μικρό (71% έναντι 51%).

Στο άρθρο τους οι επιστήμονες σημειώνουν ότι ο συνδυασμός αυτών των ευρημάτων στο εργαστήριο αλλά και σε «επιτόπιες» έρευνες υποδηλώνει ότι η τυχαία, επιβαλλόμενη από περιβαλλοντικούς παράγοντες, υιοθέτηση επεκτατικών στάσεων του σώματος μπορεί να μας οδηγήσει στην ανεντιμότητα. «Στο καθημερινό εργασιακό και οικιακό περιβάλλον μας η στάση του σώματός μας επεκτείνεται και συστέλλεται τυχαία από αυτά που μας περιβάλλουν - από τα καθίσματα του αυτοκινήτου μας, τα έπιπλα μέσα και γύρω από τον χώρο εργασίας μας, ακόμη και τους διαδρόμους των γραφείων μας - και αυτό επηρεάζει άμεσα στην τάση μας προς την ανέντιμη συμπεριφορά στην καθημερινή ζωή μας» δήλωσε ο Αντι Γιαπ, επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Διοίκησης Sloan του MIT και επικεφαλής της μελέτης σε δελτίο Τύπου.

Οι ειδικοί υπογραμμίζουν ωστόσο ότι δεν υποστηρίζουν πως όλοι όσοι «επεκτείνονται» σε μεγάλα καθίσματα ή γραφεία είναι απαραιτήτως ανέντιμοι, αλλά ότι θέλησαν να δείξουν πώς μικρές καθημερινές λεπτομέρειες μπορούν να επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε.