Βρετανοί και Κύπρος

Της Φανούλας Αργυρού

Μέρος α’

Αποδεσμεύθηκαν τις τελευταίες μέρες βρετανικά έγγραφα για το έτος 1980, που παρουσιάζουν τη συνέχεια του κυπριακού προβλήματος μέσα από τη βρετανική διαχείριση, τις εκθέσεις των Βρετανών, καθώς και τις συνομιλίες που είχαν με Ελληνοκύπριους πολιτικούς.

Ο Πρόεδρος Σπύρος Κυπριανού συνέχιζε να αρνείται αποδοχή της τουρκικής διζωνικής το 1980, όπως και τον προηγούμενο χρόνο, και εντοπίζονται και αρκετές αναφορές Ε/κ προς Βρετανούς, υποσκάπτοντας το ρόλο και το κύρος του. Οι Τούρκοι ξεκαθαρίζουν τι ακριβώς εννοούσαν με την «επιστροφή» των Βαρωσίων. Οι Βρετανοί πίστευαν ότι τα συμφέροντά τους εξυπηρετούνταν καλύτερα με μη λύση, δεν είχαν γρόσι για «ενοίκια», δεν αναγνώριζαν το ψευδοκράτος γιατί αυτό θα ενοχλούσε τα συμφέροντά τους στο νησί σε σχέση με τις βάσεις, δεν μπορούσε να γίνει εκμετάλλευση των «χωρικών υδάτων των βάσεων» (για έρευνες πετρελαίου) δίχως την άδεια της Κυπριακής Κυβέρνησης.

Το ΑΚΕΛ υπέρ «γενναιόδωρων» προσφορών προς τους Τουρκοκύπριους, δηλώσεις Εζ. Παπαϊωάννου για Βρετανο-Αμερικανούς, εμφάνιση του Ασίλ Ναδίρ, ναρκωτικά από τα κατεχόμενα προς Βρετανία και άλλα θέματα ενδιαφέροντος και στα φετινά έγγραφα. Επίσης αναφερόμαστε και σε έγγραφα άμεσου ενδιαφέροντος, από αυτά που δεν έχουμε ακόμα δημοσιεύσει, σχετικά 

α) με το χάρτη Μακαρίου του 1977, 

β) εισήγηση Μιχαλάκη Τριανταφυλλίδη για μια περίεργη επιτροπή αποζημιώσεων για αντιμετώπιση του προσφυγικού, που θα πρέπει να προβληματίσει και 

γ) υποσκάψεις Κυπριανού προς Βρετανούς.

Το «πρόβλημα» της γρήγορης λύσης

Στις 8 Δεκεμβρίου 1980, το Φόρεϊν Όφις αποφάνθηκε ότι: «... Τα οφέλη που απολαμβάνουμε από τις βρετανικές κυρίαρχες βάσεις είναι τεράστιας σημασίας και ουσιαστικά αναντικατάστατα. Είναι μια αναγκαία συνδρομή στην αγγλο-αμερικανική σχέση. Το Τμήμα (Φόρεϊν Όφις) συχνά μελετά με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη ποιες καταστάσεις στην Κύπρο μάς συμφέρουν καλύτερα στο να διατηρούμε ανενόχλητη τη χρήση και διευκολύνσεις από τις βρετανικές βάσεις. Στο ισοζύγιο, η απόφαση είναι ότι μια γρήγορη ''λύση'' ίσως να μη βοηθά (εφ' όσον σε τέτοια περίπτωση πιθανόν οι πιέσεις εναντίον των βάσεων να εντατικοποιηθούν), όπως και η κατάρρευση και επιστροφή στη διαμάχη δεν θα βοηθούσε, και ότι τα συμφέροντά μας εξυπηρετούνται καλύτερα με τη συνεχιζόμενη κίνησή μας προς μια λύση - δίχως, όμως, μια γρήγορη προοπτική για κάτι τέτοιο».

Κι αν υπάρξει ψευδοκράτος;

Το Μάρτιο του 1980 το Φόρεϊν Όφις προέβη σε μια ενδελεχή μελέτη της προοπτικής μονομερούς ανακήρυξης του ψευδοκράτους και αποφάσισε ότι κάτι τέτοιο «δεν μπορούσε να συμβεί δίχως την έγκριση της τουρκικής κυβέρνησης. Θα προκαλούσε έντονη αντίδραση από τους Ελληνοκύπριους, που πιθανόν να έβλαπτε τα βρετανικά συμφέροντα στο νησί. Ο βρετανικός στόχος θα έπρεπε να ήταν η παρεμπόδιση τέτοιου ενδεχομένου. Οι αντιδράσεις άλλων χωρών -όπως της Ελλάδας, των ΗΠΑ, ΕΟΚ και Σοβιετικής Ένωσης- αναμένονταν να ήσαν αρνητικές καθώς επίσης και από νομικής πλευράς το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπορούσε να αναγνωρίσει κάτι τέτοιο, εφ' όσον ήταν δεσμευμένο με τις Συμφωνίες του 1960 και τη Συνθήκη Εγγυήσεως.

Επομένως η βρετανική άποψη ήταν ότι οι υποχρεώσεις που είχαν οι εγγυήτριες δυνάμεις, βάσει της Συνθήκης Εγγυήσεως και της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης του 1960, έπρεπε να ήταν σεβαστές όσο το δυνατόν ήταν κατορθωτό, εν αναμονή των διαπραγματεύσεων μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών για μια νέα διευθέτηση.

Η Τουρκία δικαιολογεί την τουρκική εισβολή της Κύπρου το 1974 και τη συνεχιζόμενη παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων, βάσει των προνοιών της Συνθήκης Εγγυήσεως. Η Τουρκία μπορεί να δικαιολογήσει το νέο ''κράτος'', σε τελική απόφαση ο βρετανικός στόχος θα έπρεπε να ήταν η αποφυγή μονομερούς ανακήρυξης όσο ήταν δυνατό. Αν αποτύγχανε η προσπάθεια και οι Τούρκοι προχωρούσαν σε μονομερή ανακήρυξη, η βρετανική αντίδραση θα έπρεπε να κυβερνάται από την ανάγκη να παρουσιάζεται ενεργά φιλο-ελληνοκυπριακή. Θα εκδοθεί ανακοινωθέν καταδίκης, πρωτοβουλία για ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών...».

Στις προετοιμασίες αυτές, το Φόρεϊν Όφις ετοίμασε και προσχέδιο ψηφίσματος, το οποίο θα χρειαζόταν βέβαια αναπροσαρμογές, όταν και αν χρειαζόταν.

Το προσχέδιο εκείνο του 1980 πήρε τη μορφή του ψηφίσματος 541 του 1983, όταν ο Ντενκτάς προέβη στη μονομερή ανακήρυξη του ψευδοκράτους, στις 15 Νοεμβρίου 1983.

Πετρελαιο-συζητήσεις...

Το Δεκέμβριο του 1979, ο ανταποκριτής του BBC Μετίν Μουνίρ (μάλλον Τούρκος) στην Άγκυρα, ρώτησε τη βρετανική πρεσβεία ποια είναι η έκταση των χωρικών υδάτων των βρετανικών βάσεων στην Κύπρο. Το ενδιαφέρον του κ. Μουνίρ προέκυψε, σύμφωνα με τη σχετική αλληλογραφία, μετά από συνάντησή του με αντιπρόσωπο αμερικανικής εταιρείας πετρελαίου. Η πρεσβεία ζήτησε ενημέρωση από το Φόρεϊν Όφις, το οποίο επικοινώνησε με το Υπ. Άμυνας και με τη διοίκηση των βάσεων στην Επισκοπή.

Κατ' αρχήν η εντολή ήταν όπως στον κ. Μουνίρ λεχθεί μόνο ότι:

Α) Τα χωρικά ύδατα των βρετανικών κυρίαρχων βάσεων έχουν την ίδια απόσταση όπως εκείνα του Ηνωμένου Βασιλείου και των εξαρτώμενων περιοχών, δηλαδή 3 μίλια, και

Β) οποιεσδήποτε προοπτικές για έρευνες εντός των χωρικών αυτών υδάτων θα πρέπει να μελετηθούν σε συνεργασία με την Κυπριακή Δημοκρατία, και θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις στρατιωτικές μας απαιτήσεις και εκείνες για την ασφάλεια.

Στη δική του αναφορά για το ίδιο θέμα, ο κ. Μπράουν, της Υπ. Αρμοστείας στη Λευκωσία, πρόσθεσε ότι όχι μόνο υπάρχει υποχρέωση σύμφωνα με τη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά και το παράρτημα Ο είναι επίσης σχετικό, καθώς αναφέρεται στην εκμετάλλευση ορυκτών που ανακαλύπτονται στις βάσεις. Πέραν τούτου, ο κ. Stephen Brown πρόσθεσε και τούτο:

«Υπό το φώς της συνάντησης που είχε ο Μετίν Μουνίρ με αντιπρόσωπο αμερικανικής εταιρείας πετρελαίου, αξίζει να σημειωθεί ότι πριν από λίγους μήνες συνάντησα δύο Αμερικανούς στην Κύπρο, οι οποίοι ισχυρίστηκαν ότι ήσαν εκτελεστικοί σύμβουλοι μεγάλης αμερικανικής εταιρείας πετρελαίου. Είπαν ότι η εταιρεία τους ανησυχούσε για την πολιτική αστάθεια στις αραβικές χώρες πετρελαίου και αναζητούσε κάποιον άλλο τόπο στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, που ήταν πολιτικώς πιο σταθερός. Η εταιρεία ήλπιζε να εγκαθιδρύσει περιφερειακό γραφείο, όπου η πλειοψηφία των υπαλλήλων της μαζί με τις οικογένειές τους μπορούσαν να έχουν ως βάση. Θεώρησαν ότι η Κύπρος τούς πρόσφερε αυτό το χώρο, και ήταν και ένα καλό κέντρο επικοινωνιών.

Βέβαια δεν αναμέναμε από τους Αμερικανούς να μας αποκαλύψουν ότι είχαν βρει πετρέλαιο πλησίον των ακτών της Κύπρου, όμως παράλληλα και ο Μουνίρ ίσως να έφθασε στα λανθασμένα συμπεράσματα».

«Έρευνες πετρελαίου στα χωρικά ύδατα»

Όμως, και παρόλη την περιορισμένη αλληλογραφία στο θέμα, στα αποδεσμευθέντα έγγραφα υπάρχει και μια πολύ εμπεριστατωμένη έκθεση με τίτλο « Έρευνες πετρελαίου στα χωρικά ύδατα», που ετοιμάστηκε από το Αρχηγείο των βρετανικών βάσεων στην Επισκοπή και στάλθηκε στο Υπ. Άμυνας στη Βρετανία με αντίγραφο στο Φόρεϊν Όφις, ημερ. 22 Ιανουαρίου 1980, και στο οποίο αναλύονται οι υποχρεώσεις της Βρετανίας έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας. Και οι οποίες κάνουν αδύνατη την πιθανότητα έκδοσης άδειας σε τέτοιες εταιρείες για εξερεύνηση πετρελαίου, στα χωρικά ύδατα των βάσεων. Τονίζεται στην έκθεση αυτή ότι, σε τέτοια περίπτωση,

«Α) Η διοίκηση των βάσεων δεν μπορεί να παραχωρήσει δικαιώματα/άδειες σε εταιρείες πετρελαίου στα χωρικά ύδατα των βάσεων· τέτοιες αιτήσεις θα πρέπει να σταλούν στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Β) Η Δημοκρατία θα συντονίζει οποιεσδήποτε τέτοιες προσεγγίσεις από εταιρείες πετρελαίου, και αν δοθεί άδεια, τότε η Δημοκρατία θα επικοινωνήσει με τη διοίκηση των βάσεων.

Γ) Η διοίκηση τότε θα διεξαγάγει τις δικές τις διαβουλεύσεις με το Αρχηγείο των Δυνάμεών της, ως προς το αν μπορούν τέτοιες έρευνες να γίνουν, δίχως να επηρεάζουν τις στρατιωτικές απαιτήσεις και τις ανάγκες ασφάλειας, και να συμβουλέψει τη Δημοκρατία αναλόγως.

Δ) Οι όροι οποιασδήποτε άδειας από τη Δημοκρατία θα πρέπει να κάνουν ξεκάθαρο ότι η διοίκηση έχει απόλυτη δύναμη να ελέγχει ή να σταματά τέτοιες επιχειρήσεις αν ενοχλούν τις υπηρεσίες της ή ιδιωτικά δικαιώματα.

Ε) Όλα τα δικαιώματα και φόροι πληρώνονται και δίδονται στη Δημοκρατία.

Στην πραγματικότητα, έστω και περιορισμένη έρευνα, θα απειλεί τη λειτουργία των στρατιωτικών μας επιχειρήσεων στις βάσεις, αν τοποθετηθούν πλατφόρμες και γίνονται σεισμικές εκρήξεις για γεω-φυσικές έρευνες. Μεγάλης κλίμακας εξερευνήσεις για πετρέλαιο στα χωρικά ύδατα των βάσεων, θα μας αλλάξουν όλως διόλου την ταυτότητά μας...».

Όσον αφορά στη θάλασσα πέραν των τριών μιλίων, η έκθεση έλεγε πως «οι βάσεις δεν έκαναν τίποτα σε σχέση με τη Συνθήκη του 1958 για την υφαλοκριπίδα (Continental Shelf), παρόλο ότι την επικύρωσε η Δημοκρατία στις 23 Μαρτίου 1974». «Θα σας είμαστε ευγνώμονες αν μπορούσατε να μας ενημερώστε αν προέκυψε κάποια νομοθεσία στη Βρετανία από αυτήν τη Συνθήκη και αν επηρεάζει τις εξαρτώμενες περιοχές», σημειωνόταν στην έκθεση προς το Λονδίνο.

========================

Cyprus Action Network of America (CANA)

2578 Broadway #132

New York, NY 10025

New York: Tel. 917-699-9935

Email: cana@cyprusactionnetwork.org

www.cyprusactionnetwork.org

========================