Του ROGER COHEN / The New York Times
Η Ευρώπη έχει φτάσει σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Τα οικονομικά προβλήματα των χωρών της Μεσογείου κατέδειξαν πόσο ατυχής ήταν η επιλογή να συνδεθούν κράτη που χωρίζονται από τόσο μεγάλες οικονομικές διαφορές σε μια νομισματική ένωση, η οποία μάλιστα δεν διαθέτει θεσμό που να χαράσσει δημοσιονομική πολιτική σε κεντρικό επίπεδο. Οταν το ευρώ τέθηκε σε κυκλοφορία, το 2002, πολλοί φαντάστηκαν ότι οι οικονομικές ασυμμετρίες θα αμβλυνθούν, οδηγώντας έτσι σταδιακά και σε πολιτική ενοποίηση. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη. Αντιθέτως, τα πνεύματα οξύνθηκαν και το χάσμα μεγάλωσε, ως συνέπεια των διαφορών ανάμεσα στις οικονομικές επιδόσεις των κρατών-μελών της Ε.Ε.
Ανάλογο πρόβλημα ενοποίησης αντιμετώπισε και η Αμερική, πριν από δύο αιώνες, όταν ο αγώνας για ανεξαρτησία είχε βυθίσει τις Πολιτείες της σε βαθιά κρίση χρέους. Μετά την ψήφιση του Συντάγματος, ο τότε υπουργός Οικονομικών, Αλεξάντερ Χάμιλτον, προσπάθησε να αποδείξει ότι η Ενωση των 13 αμερικανικών Πολιτειών μπορούσε να λειτουργήσει και πρακτικά. Μία από τις βασικές προτάσεις του προς τον πρόεδρο Ουάσιγκτον ήταν να επωμιστεί η ομοσπονδιακή κυβέρνηση το βάρος του χρέους των Πολιτειών. Οι αντιδράσεις που συνάντησε ήταν παρόμοιες με αυτές που βλέπουμε σήμερα στην Ευρώπη, αφού άλλες Πολιτείες ήταν συνεπείς προς τους πιστωτές τους και άλλες όχι. Ετσι και σήμερα, Γερμανοί και Φινλανδοί διερωτώνται για ποιο λόγο τα μέλη της Ευρωζώνης που «έκαναν το καθήκον τους» θα πρέπει να πληρώσουν τα σπασμένα γι’ αυτούς που δεν το έκαναν και άκουσαν την ανεύθυνη συμβουλή του διευθυντή της Citigroup, Τσαρλς Πρινς: «Οσο παίζει η μουσική, συνεχίστε να χορεύετε».
Ο χορευτής σε αυτήν την περίπτωση ήταν η ελληνική κυβέρνηση, που απέκρυψε το έλλειμμά της (12,7% του ΑΕΠ) και το χρέος της (η χώρα χρειάζεται άμεσα 34 δισεκατομμύρια δολάρια, μόνο και μόνο για να αποφύγει τη στάση πληρωμών), μέσω παραγώγων της Wall Street, με τα οποία μεταμφίεσαν τα δάνεια σε αγοραπωλησίες συναλλάγματος. Τα επονομαζόμενα PIGS (Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία) της Μεσογείου εκμεταλλεύτηκαν τα χαμηλά επιτόκια της Ευρωζώνης και την άφθονη ρευστότητά της, μέχρι που η Lehman Brothers κατέρρευσε και η μουσική σταμάτησε.
Ο Χάμιλτον είχε καταφέρει τότε να κάμψει τις αντιστάσεις του Μάντισον και του Τζέφερσον και έτσι η Αμερική απέκτησε ομοσπονδιακή πρωτεύουσα στον Ποταμό Πότομακ, τη σημερινή πόλη της Ουάσιγκτον (αντί για τη Νέα Υόρκη, όπως ήταν το αρχικό σχέδιο). Μέσα από επίπονες διαπραγματεύσεις, εξασφαλίστηκε η οικονομική σταθερότητα των ΗΠΑ.
Δεν βλέπω όμως να υπάρχει ανάλογη διάθεση και σήμερα στην Ευρώπη, ώστε η κρίση να μετατραπεί σε ευκαιρία για την ίδρυση Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Το όνειρο της ενοποίησης έχει ξεθωριάσει.
Για το μεσοπρόθεσμο μέλλον, η Ευρώπη θα παραμείνει κάτι ανάμεσα σε νομισματική ένωση οικονομικά άνισων κρατών και πολιτική οντότητα, που θα στηρίζεται σε συμφωνίες α λα καρτ.
Η νομισματική ένωση δεν στηρίζεται από πολιτική και οικονομική ένωση. Για παράδειγμα, η Ελλάδα είναι πολύ μικρότερη από την Καλιφόρνια. Χάρη στον Χάμιλτον όμως, τα προβλήματα της Καλιφόρνια σήμερα απορροφώνται από την τεράστια ομοσπονδιακή οικονομία και την κεντρική κυβέρνηση, η οποία επιβάλλει φόρους και διαχειρίζεται δαπάνες. Οι Ελληνες δεν διαθέτουν τέτοιο δίχτυ προστασίας.
Τίθεται επομένως το ερώτημα πώς θα αντιμετωπίσει τη σημερινή κρίση η Ευρώπη. Στην Ισπανία, η ανεργία τρέχει με 19% και στην Ανδαλουσία έχει φτάσει το 26%. Εξω από το χωριό Πορτούγκος στην Ανδαλουσία, όμως, είδα ένα «πολιτιστικό κέντρο» στη μέση του πουθενά (στους πρόποδες ενός βουνού), το οποίο κανένας δεν χρησιμοποιούσε. Εξω από το κέντρο υπήρχε μια ταμπέλα με τη σημαία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σε αναγνώριση των χρημάτων που σπαταλήθηκαν άδικα για να πλουτίσουν οι ντόπιοι εργολάβοι που το έχτισαν. Τέτοιες πρακτικές αποτελούν πλέον παρελθόν για τα PIGS.
Το μέλλον που περιμένει όλες αυτές τις χώρες της Μεσογείου θα μπορούσε να συνοψιστεί σε μία λέξη: λιτότητα.
Η Ιρλανδία έδειξε το καλό παράδειγμα στους νότιους γείτονές της, περικόπτοντας τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων κατά 7%. Η Ελλάδα οφείλει να την ακολουθήσει, αλλά μέχρι στιγμής παραμένει αμφίβολο αν θα το επιτρέψουν τα συνδικάτα της. Αν όμως η Αθήνα δεν μειώσει τις δαπάνες της, κανείς δεν θα δεχθεί να αγοράσει τα ομόλογά της.
Η πιθανότητα χρεοκοπίας της Ελλάδας δεν μπορεί να αποκλειστεί όσο η Ευρώπη δεν αποφασίζει πώς θα αντιμετωπίσει «εκείνους που δεν έπραξαν το χρέος τους». Η στάση πληρωμών θα είχε θετικό αντίκτυπο, υπό την έννοια ότι θα αναδείξει την ελλιπή φύση της Ευρωζώνης. Κάτι τέτοιο όμως πιθανότατα δεν θα συμβεί, αφού ακόμη και η μικρή Ελλάδα είναι πολύ μεγάλη για να αφεθεί στην τύχη της.
Στο μεταξύ, όμως, οι Ελληνες θα πρέπει να αποχαιρετήσουν την Ελλάδα που ήξεραν, την Ελλάδα των απολαύσεων που τόσο αριστοτεχνικά αποτύπωσε ο μεγάλος ποιητής Κ. Π. Καβάφης:
Και συλλογιέται η Φρόνησις πώς τον εγέλα
και πώς την εμπιστεύονταν πάντα –τι τρέλλα!– την ψεύτρα που έλεγε «Aύριο. Εχεις πολύν καιρό.»
Θυμάται ορμές που βάσταγε και πόση χαρά θυσίαζε. Την άμυαλή του γνώσι κάθ’ ευκαιρία χαμένη τώρα την εμπαίζει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου