Φτώχεια, σκουπίδια και Μπετόβεν

Tης Μαριας Κατσουνακη

Ας ξεκινήσουμε αντίστροφα. Από το αποτέλεσμα. Περίπου 260.000 παιδιά από υποβαθμισμένες περιοχές της Βενεζουέλας, που ζουν στην ανέχεια και την εγκληματικότητα, έχουν ένα σταθερό εβδομαδιαίο ραντεβού. Συνοδευόμενα από τους γονείς τους –γιατί ορισμένα είναι μόλις 3 ετών– ή σε μικρές παρέες τα μεγαλύτερα, πηγαίνουν στο ωδείο της γειτονιάς τους. Εκεί συμμετέχουν στη χορωδία, στην ορχήστρα παίζοντας κάποιο μουσικό όργανο ή εκπαιδεύονται να γίνουν μαέστροι.

Εκατόν τριάντα τέσσερα μουσικά κέντρα σε όλη τη χώρα, υποστηριζόμενα κατά 90% από την Πολιτεία, συνθέτουν το όραμα ενός ανθρώπου: του μουσικού και πολιτικού Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου, που το 1975 δημιούργησε το περίφημο δίκτυο νεανικών ορχηστρών «El sistema» («Το σύστημα»). Αυτός είναι και ο τίτλος του ντοκιμαντέρ που προβάλλεται αύριο για δεύτερη φορά (ύστερα από απαίτηση του κοινού) στο Γαλλικό Ινστιτούτο.

Τι συγκινεί σε αυτήν την πρωτοβουλία τόσο ώστε να μας αφορά; Η Βενεζουέλα απέχει χιλιάδες χιλιόμετρα, το θέμα μοιάζει να είναι σημαντικό αλλά «τοπικού» ενδιαφέροντος.

Παρακολουθώντας το ντοκιμαντέρ, οι απαντήσεις προκύπτουν αβίαστα. Εφηβοι μπροστά στο φακό, όχι πάνω από 13 - 14 χρόνων, εκμυστηρεύονται την καθημερινή αγωνία τους: μήπως σκοτωθούν από αδέσποτες σφαίρες, σε συμπλοκές, καθημερινό φαινόμενο στις φτωχογειτονιές του Καράκας. «Φοβάμαι», λέει το μικρό αγόρι, μήπως δεν μπορέσει να πραγματοποιήσει ένα από τα τρία του όνειρα. Να γίνει μηχανικός, νευρολόγος ή μουσικός. «Πρέπει να δουλέψω σκληρά γι’ αυτό», προσθέτει με μεγάλη σοβαρότητα και γνώση του κόπου. Ειδικεύεται στο τρομπόνι. Συμμετέχει σε μια νεανική ορχήστρα και διδάσκεται να «νιώθει τη μουσική». Δεν πειράζει αν κάνει λάθη. «Να νιώθει».

Το πνεύμα, εξηγεί ο ηλικιωμένος Χ. Αντόνιο Αμπρέου –εμβληματική φυσιογνωμία στη Βενεζουέλα–, είναι η κοινωνική αλλαγή που έφερε η μουσική σε αυτά τα παιδιά.

Η μέρα τους ξεκινάει σε συνθήκες που πρέπει να δούμε για να θυμηθούμε ότι υπάρχουν. Κοιμούνται σε στρώματα στο πάτωμα, σε ενιαίους χώρους που περιλαμβάνουν όλα τα «δωμάτια» του σπιτιού. Και όμως. Η προσμονή της πρόβας φωτίζει όχι μόνο το δικό τους πρόσωπο αλλά και της οικογένειας. Στις συναυλίες παρευρίσκονται όλοι: γονείς, συγγενείς, γείτονες.

«Τα κέρδη πολλά», συμφωνούν οι καθηγητές που διδάσκουν, «ομαδικότητα, κοινωνική συμμετοχή, πειθαρχία». «Γνωρίζεις καλύτερα τους ανθρώπους», συμπληρώνει μια εκκολαπτόμενη 8χρονη βιολονίστρια. Δίπλα σε σκουπιδότοπους, ο πλούτος της μουσικής. Με χάρτινα όργανα (υπέροχη έμπνευση για να μην ανασταλεί η δραστηριότητα για οικονομικούς λόγους και όχι μόνο), με πολύ εθελοντική εργασία, με τον κόσμο να υπερασπίζεται την προσπάθεια σαν προσωπική του υπόθεση, τους δημάρχους να συνδράμουν, τις εκάστοτε κυβερνήσεις να δυσκολεύονται να αρνηθούν τη συμβολή τους. «Προσφέροντας τη γλώσσα της μουσικής, ανοίγουμε μπροστά τους ένα ολόκληρο σύμπαν», συνοψίζει ο Αμπρέου.

Πολλές χώρες της Ευρώπης έχουν υποδεχτεί ορχήστρες του «El sistema», όπως τη «Σιμόν Μπολιβάρ» ή την «Παιδική του Καράκας». Ο μαέστρος Γκουστάβο Ντουνταμέλ, 30 χρόνων σήμερα, έχει διευθύνει τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης.

Δεν είναι όμως μόνο η διεθνής επιτυχία και απήχηση του «συστήματος». Η αξία της ιδέας δοκιμάστηκε και εδραιώθηκε πρώτα και κύρια στη Βενεζουέλα. Απλώθηκε και ρίζωσε σαν δώρο ζωής. Η ισχύς της αυξήθηκε στο χρόνο σε μια χώρα που μαστίζεται από ογκώδη προβλήματα. Μετάγγισε ελπίδα, αισιοδοξία, επιθυμία για το επόμενο, καλύτερο, βήμα.

Η πραγματικότητα μπορεί να μην επηρεάζεται από την 5η Συμφωνία του Μπετόβεν. Η μουσική της όμως μπορεί να συντροφεύσει τα βήματα της παρέας των εφήβων που πορεύεται ανάμεσα στην ανέχεια και στο φόβο.

ΠΗΓΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ