Οι οπαδοί, τα μέλη και τα στελέχη της αριστεράς αναρωτιούνται για την ιδεολογική τους συνέπεια: είμαστε άραγε πιστοί στις ιδέες μας;
Η πρώτη ιδέα είναι εκείνη του έθνους: «Η εθνικότητα του εργάτη» ―αντιγράφω από το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο»― «δεν είναι γαλλική, αγγλική, γερμανική· είναι η εργασία, το ελεύθερο δουλεμπόριο, η αγοραπωλησία της εργατικής δύναμης. Η κυβέρνησή του δεν είναι γαλλική, αγγλική, γερμανική· είναι το κεφάλαιο. Ο αέρας που αναπνέει δεν είναι γαλλικός, αγγλικός, γερμανικός· είναι ο αέρας των εργοστασίων». Οι Μαρξ και Ένγκελς υπερέβαιναν τον Διαφωτισμό που επεδίωκε να οργανώσει τα έθνη στη βάση του κοινωνικού συμβολαίου· επέμεναν ότι η πάλη των τάξεων είναι ο κινητήρας της ιστορίας. Στους ρομαντικούς που πίστευαν στο «εθνικό πνεύμα», απαντούσαν ότι η αστική τάξη δεν σεβόταν κοινωνικά συμβόλαια και ότι επέβαλλε παγκόσμιες αγορές που σήμαιναν διεθνές προλεταριάτο: ο Μαρξ και ο Ένγκελς θεωρούσαν την ιδέα του έθνους ξεπερασμένη εν τη γενέσει της.
Εντέλει, εκτός από τα συνθήματα τα εμπνευσμένα από ευσεβείς πόθους «Οι εργάτες όλων των χωρών είναι αδέρφια μας», «Εμείς της γης οι κολασμένοι/ στον αγώνα ενωμένοι», η αριστερά υιοθέτησε την άποψη του Στάλιν όπως τη διατύπωνε το 1913 στο «Ο κομμουνισμός και η Ρωσία»: μια εύλογη διατύπωση που εκφράζει τα αισθήματα και των μη-αριστερών παρατάξεων. Κατά τη γνώμη του μεγαλύτερου μέρους της αριστεράς ο Στάλιν έλυσε το εθνικό ζήτημα: η σταλινική ερμηνεία του έθνους και του διεθνισμού επικράτησε από την επαύριο του Α΄ παγκοσμίου πολέμου όταν είχαν σιωπήσει ή σκοτωθεί οι πασιφιστές διεθνιστές· η αριστερά την ονόμαζε «πατριωτισμό»· σ’ αυτή παραμένει συνεπής.
Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, η αριστερά αντιμετώπισε την ευρωπαϊκή κρίση της τελευταίας δεκαετίας με αντιευρωπαϊκό πνεύμα, «πατριωτικά», διαχωρίζοντας την κάθε χώρα από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές: το τσίρκο του Brexit είναι απόρροια αυτού του πνεύματος το οποίο αποδίδεται σήμερα στην παλαβή δεξιά των Νάιτζελ Φαράτζ και Μπόρις Τζόνσον, ενώ αποκρύπτεται ο ρόλος της παλαβής αριστεράς του Τζέρεμι Κόρμπιν: μια φορά τροτσκιστής, για πάντα τροτσκιστής ― ιδεολογική συνέπεια. Παρόμοια στάση κράτησαν οι Γάλλοι, οι Έλληνες, οι Ισπανοί και οι Ιταλοί.
Παραλλήλως, η αριστερά υπογραμμίζει τις πολιτιστικές και φυλετικές ταυτότητες, τις αναδεικνύει και τις κραδαίνει· από την εποχή της αποικιοκρατίας, θεμελίωσε την ταυτοτική πολιτική, την οποία ωστόσο δεν αναγνωρίζει ούτε στις ισχυρές κοινωνικές ομάδες (στους λευκούς άνδρες, ας πούμε), ούτε στα ισχυρά έθνη και στους ισχυρούς πολιτισμούς, τους οποίους θεωρεί ετοιμοθάνατους ή τόσο ελλειμματικούς ώστε θα κέρδιζαν από σκοταδιστικές επιρροές. Έτσι, σύμφωνα με τις αριστερές ιδέες, ο μουσουλμάνος μετανάστης δικαιούται να προβάλλει την «ταυτότητά» του, ενώ ο Ευρωπαίος πολίτης δεν δικαιούται. Η αριστερά δεν αναγνώριζε την ανάγκη της αμοιβαιότητας, δεν την αναγνωρίζει ούτε τώρα.
Η δεύτερη αξία που συνέβαλε κάποτε στη δημοτικότητα της αριστεράς ήταν η επικέντρωσή της στην παιδεία, στο όραμα του μορφωμένου λαού: δωρεάν και υποχρεωτικό σχολείο για όλους (ως προϋπόθεση ισότητας), κρατικές δαπάνες για υποδομές και στήριξη του «πολιτισμού». Η πρόθεσή της ήταν φυσικά η σοσιαλιστική διαπαιδαγώγηση· η παιδεία και η κουλτούρα με πολιτικό, «ταξικό» προσανατολισμό ― πράγματι, παρά τις δεισιδαιμονίες περί «αστικής γνώσης» και «ταξικής επιστήμης», προωθούσε τη φιλομάθεια και επικροτούσε την αριστεία. Μέχρις ενός σημείου και με στόχο τη σοσιαλιστική διαπαιδαγώγηση: σύμφωνα με την αριστερή ιδεολογία, το σχολείο, οι τέχνες, η πολιτιστική δραστηριότητα ήσαν εργαλεία για την κοινωνική επανάσταση, όχι για την ατομική επιτυχία· η φιλοδοξία εξισωνόταν με τη ματαιοδοξία και τον αριβισμό. Αν και από το 1968, επιτέθηκε στην παιδεία, παραμένει συνεπής ως προς την πολιτικοποίηση του σχολείου, την τεχνοφοβία ως εκδήλωση βαθύτερου συντηρητισμού και τον λαϊκισμό που εκδηλώνεται με την κατάργηση των κριτηρίων εκπαιδευτικής ποιότητας, των κανόνων και της παιδαγωγικής γενικότερα. Όλες οι αποχρώσεις της αριστεράς, από κόμματα σαν τον ΣΥΡΙΖΑ μέχρι τους σοσιαλφασίστες και τους αναρχοφασίστες, οραματίζονται την εξίσωση στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο.
Η τρίτη αξία είναι ο διαχωρισμός της εκκλησίας από το κράτος και το όραμα της εξασθένισης των θρησκειών. Πράγματι, εδώ η αριστερά είναι λιγότερο συνεπής και ίσως πρέπει να ανησυχήσει. Σήμερα μόνο οι φιλελεύθεροι κάνουν λόγο για κοσμικό κράτος: η παραδοσιακή δεξιά προσπαθεί να αναχαιτίσει το ισλάμ μέσω του χριστιανισμού ενώ η αριστερά ερωτοτροπεί με τον ισλαμισμό ― μια εξέλιξη που δεν θα μπορούσαν να προβλέψουν οι ιδρυτές του μαρξισμού· είναι κάτι που σημάδεψε τους αντιαποικιοκρατικούς αγώνες.
Ανομολόγητα, η αριστερά έχει εξαμερικανιστεί, αν και μπορεί να ισχυριστεί ότι συνέβη το αντίστροφο: ότι αριστεροποίησε μέρος των αμερικανικών ελίτ και των αμερικανικών πανεπιστημίων. Έτσι κι αλλιώς, επέβαλε τον πουριτανισμό της με εκκαθάριση της γλώσσας με αντισηψία στη συμπεριφορά, με την ενοχικότητα του «ανώτερου» και με την πολυπολισμικότητα στη θέση της ένταξης και της αφομοίωσης όλων σε ένα δημοκρατικό πολιτισμό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου