ΤΟΥΡΚΙΑ - ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Ο Ερντογάν έχει στο «τσεπάκι» Μέρκελ - Ε.Ε...

Του Γιώργου Παυλόπουλου

Στα πόδια του... σουλτάνου Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται πως αποφάσισε να πέσει η Ευρώπη και κυρίως η Γερμανία, εκλιπαρώντας για λίγη... ελεημοσύνη στο θέμα του Προσφυγικού. 

Όντας ανίκανοι να δώσουν λύσεις στο πρόβλημα εντός των ορίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχοντας κυριολεκτικά ρεζιλευτεί με την παταγώδη αποτυχία του προγράμματος μετεγκατάστασης μόλις 160.000 προσφύγων στις χώρες-μέλη, υπό την πίεση των πιο συντηρητικών και ξενοφοβικών τμημάτων των κοινωνιών τους και της καλπάζουσας Ακροδεξιάς, οι ηγέτες της Ε.Ε. μοιάζουν να έχουν αποφασίσει πως είτε θα εξαγοράσουν με τα χρήματά τους τη συνεργασία της Άγκυρας, είτε θα μεταφέρουν τη γραμμή «άμυνας» απέναντι στα στίφη των προσφύγων βορειότερα, μετατρέποντας την Ελλάδα σε αποθήκη ψυχών -είτε θα καταλήξουν σε ένα συνδυασμό και των δύο! Ειδικά μετά και το νέο ταξίδι της πάλαι ποτέ «σιδηράς καγκελαρίου» στην Τουρκία, την περασμένη Δευτέρα, δεν χωράει σχεδόν καμία αμφιβολία ότι ο Ερντογάν έχει το Βερολίνο και συνολικά τους Ευρωπαίους κυριολεκτικά στο... τσεπάκι του. Ειδάλλως, δεν μπορεί να ερμηνευθεί η ευκολία με την οποία η Αγκελα Μέρκελ υιοθέτησε δημοσίως τις βασικές θέσεις της Άγκυρας σε δύο άλλα «καυτά» μέτωπα: Αφενός, κατέστησε ουσιαστικά στη Ρωσία αποκλειστικά υπεύθυνη για την κλιμάκωση των πολεμικών συγκρούσεων στη Συρία και τα νέα κύματα προσφύγων -τη στιγμή που ακόμη και οι Αμερικανοί είναι πολύ πιο προσεκτικοί- διακινδυνεύοντας να διαρρήξει τις πολύτιμες σχέσεις της με τον Πούτιν για χάρη του Ερντογάν. Και αφετέρου, συνυπέγραψε το αίτημα προς το ΝΑΤΟ για τη φύλαξη των ελληνοτουρκικών συνόρων στο Αιγαίο, γράφοντας στα παλαιότερα των υποδημάτων της τις θέσεις και ενστάσεις της Αθήνας, σε ένα από τα πιο ευαίσθητα θέματα σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής.

«Πάρτα όλα»

Αλλά και οι Βρυξέλλες δείχνουν να κινούνται στη γραμμή «πάρτα όλα», προκαλώντας νέες αναταράξεις στις ήδη λεπτές ισορροπίες στις τάξεις των εταίρων. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με πληροφορίες που είδαν αυτή την εβδομάδα το φως της δημοσιότητας, η πρόταση που προκρίνεται είναι το ένα τρίτο της χρηματοδότησης προς την Τουρκία (δηλαδή ένα δισ. ευρώ ετησίως) να προέρχεται από ποσά τα οποία θα αφαιρεθούν από τα διαρθωτικά κονδύλια -με άλλα λόγια, από τα ταμεία που προορίζονται να ενισχύουν τις οικονομικά αδύναμες χώρες-μέλη και κυρίως εκείνες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης.

Προκλητικός
Η αλήθεια, πάντως, είναι πως ο Ερντογάν είχε συνειδητοποιήσει ότι βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση πολύ νωρίτερα, ήδη από τα τέλη του περασμένου έτους. Αυτό, εξάλλου, είναι κάτι που αποδεικνύεται και από τα απομαγνητοφωνημένα πρακτικά της συνάντησης που είχε στις Βρυξέλλες με τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και τον Ντόναλντ Τουσκ, μετά τη Σύνοδο Κορυφής του Νοεμβρίου, όπου τα όσα είπε ο πρόεδρος της Τουρκίας είναι πρωτοφανή και προκλητικά, καθώς ισοδυναμούν με ωμό εκβιασμό και μάλιστα πάνω σε ανθρώπινα πτώματα.

«Πώς λοιπόν θα αντιμετωπίσετε τους πρόσφυγες εάν δεν φτάσετε σε συμφωνία (μαζί μου); Μήπως θα τους σκοτώσετε;», ρωτά κυνικά τους συνομιλητές του, ενώ αμέσως μετά τους προειδοποιεί ότι θα βρεθούν αντιμέτωποι με πολύ περισσότερα από ένα νεκρά παιδιά (υπονοεί τον μικρό Αϊλάν, η φωτογραφία του άψυχου κορμιού του οποίου είχε συγκλονίσει). «Θα υπάρξουν 10.000 ή 15.000. Πώς θα αντιμετωπίσετε κάτι τέτοιο; Οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι έχουν να κάνουν με τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό».  

Ακόμη κι όταν ο πρόεδρος της Κομισιόν τού επισημαίνει ότι στις Βρυξέλλες του έχουν συμπεριφερθεί «ως πρίγκιπα», ο Ερντογάν φέρεται να αντιδρά οργισμένος.

Έχοντας νωρίτερα πει ότι «ο Γιούνκερ δεν θα πρέπει να συγκρίνει την Τουρκία με το Λουξεμβούργο, το οποίο έχει μέγεθος όσο μια τουρκική πόλη» και αφού έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θα καθίσει καν να συζητήσει εάν η προσφορά της Ε.Ε. περιορίζεται στα 3 δισ. ευρώ, τώρα του απαντά: «Αντιπροσωπεύω 80 εκατομμύρια ανθρώπους. Τέτοια συμπεριφορά από τον Γιούνκερ συνιστά ασέβεια (...) Το μόνο που θέλετε από εμάς είναι να κρατήσουμε τους πρόσφυγες στο έδαφός μας».  

Βεβαίως, όπως προαναφέραμε, ειδικά σε αυτό το σημείο ο Ερντογάν δεν έχει και τόσο άδικο. Τουναντίον. Διότι έχοντας η Ε.Ε. αποτύχει οικτρά και εκτεθεί στα μάτια όλου του κόσμου στο προσφυγικό, ουδείς Ευρωπαίος μπορεί να σηκώσει το γάντι και να δώσει απάντηση σε παρόμοιες επιθέσεις και δηλώσεις όπως αυτή την οποία έκανε προχθές ο πρέσβης της Τουρκίας στις Βρυξέλλες, Σελίμ Γενέλ: «Δεν νομίζω ότι η Ε.Ε. είναι σε θέση να μας υποδεικνύει να ανοίξουμε τα σύνορά μας όταν εκείνη κλείνει τα δικά της. Θεωρώ πως είναι αρκετά ειρωνικό»...

Σε τροχιά ρήξης οι σχέσεις Άγκυρας-Ουάσιγκτον
...αλλά ζορίζεται με ΗΠΑ και Ομπάμα

Οι σχέσεις του Ταγίπ Ερντογάν με τις ΗΠΑ δεν υπήρξαν ποτέ καλές. Για την ακρίβεια, μετά την άρνηση του -νέου το 2003- ηγέτη της Τουρκίας να συναινέσει στη χρησιμοποίηση των βάσεων που υπάρχουν στη χώρα του για την εισβολή στο Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν, οι Αμερικανοί τον έχουν ουσιαστικά... προγράψει. Δεν είναι λίγοι, μάλιστα, εκείνοι που πιστεύουν ότι πίσω από τη λυσσώδη αντίδραση του κεμαλικού κατεστημένου της Τουρκίας, αλλά και την «ανταρσία» του ιμάμη Φετχουλάχ Γκιουλέν (που ζει εδώ και χρόνια στις ΗΠΑ) κρύβονταν οι Αμερικανοί, στην προσπάθειά τους να αποδυναμώσουν και -γιατί όχι;- να ανατρέψουν τον Ερντογάν.

Η αλήθεια, βεβαίως, είναι ότι ο ίδιος κατάφερε να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια που βρήκε μπροστά του και να συντρίψει τους εσωτερικούς εχθρούς του στα δώδεκα χρόνια της κυριαρχίας του, εκμεταλλευόμενος και τη στρατηγική θέση της χώρας του σε μια περιοχή που δεν έπαψε ποτέ να θυμίζει πυριτιδαποθήκη. Τώρα, όμως, η κατάσταση στην ανατολική Μεσόγειο και τη φλεγόμενη Μέση Ανατολή έχει φτάσει σε ένα κομβικό σημείο, οδηγώντας σε νέα κορύφωση της αντιπαράθεσης ανάμεσα στην Άγκυρα και την Ουάσιγκτον, με αιχμή το Κουρδικό, που αναδεικνύεται σε επώδυνο «καρφί» στο μαλακό υπογάστριο της Τουρκίας.

Οι κατηγορίες που αντάλλαξαν οι δύο πλευρές αυτή την εβδομάδα μαρτυρούν του λόγου το αληθές. Αρχικά, ήταν ο Ταγίπ Ερντογάν ο οποίος πέταξε το γάντι στους Αμερικανούς, ζητώντας τους να διαλέξουν με ποιον είναι στον εμφύλιο της Συρίας. Δυστυχώς γι' αυτόν, όμως, την επόμενη κιόλας ημέρα, ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ δεν δίστασε να δηλώσει πως οι βασικές κουρδικές οργανώσεις της Συρίας, PYD και YPG -οι οποίες είναι, ουσιαστικά, «αδελφές» του ΡΚΚ- αποτελούν τον πιο αποτελεσματικό σύμμαχο στον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους και, για τον λόγο αυτό, οι ΗΠΑ δεν προτίθενται να τις χαρακτηρίσουν «τρομοκρατικές», όπως πιεστικά ζητά η Άγκυρα.

Η στάση αυτή έκανε έξαλλους τους Τούρκους, που κάλεσαν τον Αμερικανό πρέσβη για να του διαμαρτυρηθούν έντονα. Όσο για τον «σουλτάνο», κυριολεκτικά απασφάλισε και κατηγόρησε τις ΗΠΑ ως υπεύθυνες για τη μετατροπή της Συρίας και της ευρύτερης περιοχής «σε μια λίμνη αίματος», επειδή συνεργάζονται με τους Κούρδους και δεν τους χαρακτηρίζουν τρομοκράτες -προφανώς δε, θα περίμενε από αυτές να χαιρετίσουν την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που έχει επιβληθεί στις ανατολικές επαρχίες της Τουρκίας, τις μαζικές διώξεις και τις σφαγές των αμάχων στο όνομα της εξόντωσης του ΡΚΚ. Ωστόσο, είναι σαφές ότι η στάση της Ουάσιγκτον στο Κουρδικό υπαγορεύεται από τις γενικότερες στρατηγικές επιδιώξεις της στην περιοχή, όπου οι ανακατατάξεις των συμμαχιών είναι ιστορικές, όπως δείχνει η συμφωνία με το Ιράν και η «συνεννόηση» με τους Ρώσους. Καθώς δε απέναντι στον Ομπάμα ο Ερντογάν δεν έχει το «όπλο» του προσφυγικού, που του επιτρέπει να εκβιάζει τη Μέρκελ και τους Ευρωπαίους, θα του είναι πολύ δύσκολο να βγει νικητής.

Η εκδίκηση του Πούτιν

Όταν οι Τούρκοι κατέρριψαν το ρωσικό μαχητικό Su-24, στις 24 του περασμένου Νοεμβρίου, πολλοί περίμεναν ότι η αντίδραση της Μόσχας και του Βλαντιμίρ Πούτιν θα ήταν άμεση και παραδειγματική. Ωστόσο, πέρα από την επιβολή των οικονομικών κυρώσεων (που ασφαλώς και θα έχουν αντίκτυπο στις φετινές επιδόσεις της τουρκικής οικονομίας) ο πρόεδρος της Ρωσίας φρόντισε να διαμηνύσει εγκαίρως ότι θα ακολουθήσει πιστά το δόγμα που θέλει την εκδίκηση να είναι ένα... πιάτο που τρώγεται καλύτερα όταν είναι κρύο. Με βάση δε τα όσα έχουν συμβεί στους δυόμισι μήνες που έχουν μεσολαβήσει από εκείνο το «θερμό επεισόδιο», μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η ρωσική εκδίκηση θα είναι διαρκείας και ιδιαιτέρως επώδυνη, έχοντας τόσο άμεσες όσο και μακροπρόθεσμες γεωστρατηγικές συνέπειες.

Έτσι, από τη μία, οι ρωσικές βόμβες έχουν καταφέρει συντριπτικά πλήγματα στο δίκτυο που συνέδεε την Τουρκία με τους τζιχαντιστές και περιλάμβανε το λαθρεμπόριο τεράστιων ποσοτήτων πετρελαίου και τη διακίνηση μεγάλου όγκου όπλων. 

Από την άλλη, οι αεροπορικές επιδρομές υποστηρίζουν συστηματικά τις δυνάμεις των Κούρδων της Συρίας -τους υπερασπιστές του Κομπάνι και συμμάχους του ΡΚΚ, που η Άγκυρα χαρακτηρίζει τρομοκράτες- οι οποίες έχουν ήδη πετύχει σημαντικές επιτυχίες, παράλληλα με τον στρατό του Άσαντ. 

Πλέον, σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπάρχουν, οι Κούρδοι βρίσκονται πολύ κοντά στο να συγκροτήσουν μια ενιαία εδαφική βάση για το μελλοντικό τους κράτος, κατά μήκος των συνόρων Συρίας-Τουρκίας και με πρόσβαση στο Μεσόγειο, κάτι που ήθελε πάση θυσία και για ευνόητους λόγους να αποτρέψει ο Ερντογάν.

Πλέον, το επόμενο κομμάτι του παζλ είναι η συμμετοχή των Κούρδων στον επόμενο γύρο των διαπραγματεύσεων της Γενεύης, την οποία αρνείται μόνο η Τουρκία, ενώ στηρίζουν ανοιχτά τόσο οι Ρώσοι όσο και οι Αμερικανοί -μάλιστα, οι πρώτοι δέχθηκαν και το άνοιγμα διπλωματικής αντιπροσωπείας του PYD-YPG στη Μόσχα, αναβαθμίζοντας σημαντικά το διεθνές τους κύρος. Πρακτικά, ο Ερντογάν γνωρίζει ότι ο μοναδικός τρόπος για να αποτρέψει τις σε βάρος του εξελίξεις είναι είτε μια επέμβαση στη Συρία (σενάριο τόσο παρακινδυνευμένο που μάλλον δεν θα το τολμήσει) είτε μια προβοκάτσια ολκής που θα αλλάξει τις ισορροπίες και θα αναγκάσει τον Ομπάμα και το Πεντάγωνο να το ξανασκεφτούν.