Οι µαύροι κύκνοι πολλαπλασιάζονται

Του ΜΙΧΑΛΗ ΜΗΤΣΟΥ

Παράδειγµα πρώτο. Μια οµάδα ανθρώπων καλείται να απαντήσει, βάζοντας βαθµό από -4 ως +4, στο ακόλουθο ερώτηµα: πόσο πιθανό θεωρείτε να ζήσετε ένα ευχάριστο γεγονός (π.χ. να γίνετε πλούσιος) σε σχέση µε τον γείτονά σας; Από τις απαντήσεις προκύπτει ότι όλοι είναι πεισµένοι πως έχουν περισσότερες πιθανότητες από τους άλλους να ζήσουν αυτό το ευτυχές γεγονός. Φυσικά κάνουν λάθος.

Παράδειγµα δεύτερο. Μια µέρα βλέπω ένα κοπάδι άσπρων κύκνων. Υστερα από µερικές ηµέρες βλέπω κιάλλο κοπάδι άσπρων κύκνων. Οταν δω ένα δείγµα που θεωρώ αρκετά υψηλό, συµπεραίνω ότι όλοι οι κύκνοι που κυκλοφορούν στον πλανήτη είναι άσπροι. Φυσικά κάνω λάθος, αφού αν έκανα τον κόπο να πάω στην Αυστραλία ή έστω να δω ένα ντοκιµαντέρ από την Αυστραλία θα διαπίστωνα ότι υπάρχουν και µαύροι κύκνοι.

Το λάθος στην πρώτη περίπτωση, γράφει ένας µπλόγκερ στη Λιμπερασιόν, οφείλεται στην «προκατάληψη της αισιοδοξίας»: σ’ έναν µηχανισµό σκέψης, δηλαδή, που µας οδηγεί να υπερτιµούµε συστηµατικά τις ευκαιρίες που µας παρουσιάζονται και να υποτιµούµε συστηµατικά τους κινδύνους που διατρέχουµε. Καπνίζω µανιωδώς, θεωρώντας ότι καρκίνο παθαίνουν µόνο οι άλλοι. Παίζω στο χρηµατιστήριο, θεωρώντας ότι το πιο πιθανό είναι ότι θα κερδίσω (αλλά χάνω). Βλέπω τον πλανήτη να υπερθερµαίνεται, αλλά δεν ανησυχώ γιατί πιστεύω ότι η τεχνολογία θα βρει τη λύση.

Το λάθος στη δεύτερη περίπτωση οφείλεται στη «λογική επαγωγή». Αντίθετα µε τις «σκληρές επιστήµες», όπως η λογική και τα µαθηµατικά, οι ερευνητές που ασχολούνται µε την οικονοµία ή την κοινωνιολογία παρατηρούν την πραγµατικότητα και εξάγουν κάποιες θεωρίες, στις οποίες επιµένουν ώσπου να εµφανιστεί ένας «µαύρος κύκνος». Μέχρι να συµβεί δηλαδή ένα απροσδόκητο γεγονός που ανατρέπει τα δεδοµένα, έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις και όλοι προσπαθούν εκ των υστέρων να το εκλογικεύσουν. Να πέσει, ας πούµε, ένα αεροπλάνο στους ∆ίδυµους Πύργους. Να σηµειωθεί ένας σεισµός 9 βαθµών και ένα τσουνάµι 14 µέτρων που οδηγούν σε µια πυρηνική καταστροφή. Ή να συλληφθεί ο διευθυντής του ∆ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου και επίδοξος πρόεδρος της Γαλλίας για απόπειρα βιασµού µιας καµαριέρας.

Οπως επισηµαίνει ο λιβανέζος συγγραφέας και πρώην τρέιντερ Νασίµ Νίκολας Ταλέµπ, που έγινε διάσηµος χάρις στο βιβλίο του «Ο µαύρος κύκνος», το απροσδόκητο αυτό γεγονός δεν είναι κατ’ ανάγκην κακό. Η Αραβική Ανοιξη είναι ένας µαύρος κύκνος. Η πιθανότητα να πέσουν τα καθεστώτα της Αιγύπτου και της Τυνησίας µέσα σε µερικές εβδοµάδες, να βοµβαρδιστεί η Λιβύη και να ξεσπάσει εξέγερση στη Συρία ήταν µέχρι πριν από λίγο καιρό απειροελάχιστη. Τα γεγονότα αυτά όµως συνέβησαν, οι επιπτώσεις τους είναι τεράστιες και οι ειδικοί σπεύδουν τώρανα µας εξηγήσουν γιατί ήταν αναπόφευκτα!

Συµπέρασµα: το τυχαίο και το απροσδόκητο έχουν µεγαλύτερο ρόλο στην ατοµική ή συλλογική µας µοίρα απ’ ό,τι νοµίζουµε. Οι µαύροι κύκνοι είναι δίπλα µας, ίσως και να πολλαπλασιάζονται, ας το δεχθούµε κι ας κοιτάξουµε να το αξιοποιήσουµε.