Γιατί φοβόμαστε την πυρηνική ενέργεια;

Μια "αιρετική" άποψη περί πυρηνικής ενέργειας

Του DAVID ROPEIK

Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και συγγραφέα του βιβλίου με τίτλο «Πόσο επικίνδυνη είναι πραγματικά; Οι φόβοι μας δεν συμφωνούν πάντα με τα πραγματικά στοιχεία».

Η αμφιθυμία της Γερμανίας για την πυρηνική ενέργεια ήρθε πάλι στην επιφάνεια τον τελευταίο καιρό, μετά την απόφαση της καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ να παρατείνει για άλλα 12 χρόνια, κατά μέσο όρο, τη λειτουργία των 17 πυρηνικών εργοστασίων της χώρας. Η Μέρκελ υποστηρίζει ότι αυτό θα βοηθήσει τη Γερμανία να γίνει «η χώρα με την πιο φιλική προς το περιβάλλον και αποδοτική ενεργειακή πολιτική στον κόσμο». Η αντιπολίτευση υποστηρίζει ότι η κυβέρνηση ξεπουλά την οικολογική ασφάλεια της χώρας.

Και οι δύο πλευρές επικαλούνται τα ίδια στοιχεία, αλλά ας δούμε τι σημαίνουν αυτά. Το πώς γίνεται αντιληπτός ο κίνδυνος- είτε πρόκειται για τον κίνδυνο από την πυρηνική ενέργεια ή τις γενετικά τροποποιημένες τροφές ή οποιονδήποτε πιθανό κίνδυνο- ουδέποτε ήταν μια αμιγώς λογική διαδικασία, βασισμένη σε στοιχεία.

Δεκαετίες ερευνών έδειξαν ότι η αντίληψη του κινδύνου είναι ένας συνδυασμός στοιχείων και φόβων, πνεύματος και ενστίκτου, λογικής και σπασμωδικών αντιδράσεων. Είναι μια αναπόδραστα υποκειμενική διαδικασία- μια διαδικασία που μας βοήθησε να επιβιώσουμε, αλλά μερικές φορές μας δημιουργεί προβλήματα, επειδή συχνά ανησυχούμε υπερβολικά για σχετικά μικρότερους κινδύνους ή δεν ανησυχούμε αρκετά για μεγαλύτερους και κάνουμε επιλογές που μας φαίνονται σωστές, αλλά στην πραγματικότητα δημιουργούν νέους κινδύνους.

Σκεφτείτε τώρα τις δύο όψεις του κινδύνου από τη ραδιενέργεια: τα πραγματικά στοιχεία και τα συναισθήματα.

Επί 65 χρόνια, ερευνητές μελετούσαν τη ζωή σχεδόν 90.000 χιμπακούσα (στα ιαπωνικά οι επιζήσαντες της ατομικής βόμβας) που το 1945 βρίσκονταν σε ακτίνα τριών χιλιομέτρων από τα σημεία των ατομικών εκρήξεων στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Οι επιστήμονες τούς συνέκριναν με Ιάπωνες που δεν εκτέθηκαν σε πυρηνική ενέργεια για να υπολογίσουν τις συνέπειες. Σύμφωνα με τους τρέχοντες υπολογισμούς, μόλις 572 χιμπακούσα - λίγο πάνω από το 0,5%- πέθαναν ή θα πεθάνουν από καρκίνους σχετικούς με τη ραδιενέργεια.

Από στοιχεία του Radiation Εffects Research Foundation (http: //www. rerf.or.jp) προκύπτει ότι τα έμβρυα γυναικών χιμπακούσα, που ήταν έγκυες την εποχή όπου έπεσαν οι βόμβες, γεννήθηκαν με τρομερές παραμορφώσεις. Αλλά το RΕRF βρήκε ότι δεν υπήρξαν σοβαρές μακροπρόθεσμες παρενέργειες- ακόμη και σε γενετικό επίπεδο- από την έκθεσή τους σε αυτά τα αφύσικα υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας.

Με βάση τα ιαπωνικά στοιχεία, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας υπολογίζει ότι από τις αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που εκτέθηκαν σε ιονίζουσα ακτινοβολία από το Τσερνόμπιλ, περίπου 4.000 ενδέχεται να πεθάνουν πρόωρα από καρκίνο που σχετίζεται με τη διαρροή ραδιενέργειας. Βεβαίως, αυτό είναι τραγικό, αλλά όπως και με τους θανάτους από καρκίνο μεταξύ των επιζώντων της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, ο αριθμός είναι πολύ μικρότερος από αυτόν που φαντάζονται οι περισσότεροι.

Ετσι, αν η ιονίζουσα ακτινοβολία είναι σχετικά αδύναμος παράγων καρκινογένεσης, τότε για ποιον λόγο μας τρομάζει τόσο η πυρηνική ενέργεια;

Από έρευνες για το πώς αντιλαμβάνεται ο κόσμος τον κίνδυνο και πώς τοποθετείται απέναντί του, προκύπτουν αρκετά ψυχολογικά χαρακτηριστικά που καθιστούν ιδιαίτερα τρομακτική τη ραδιενέργεια:

- Δεν την αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας, πράγμα που μας καθιστά ανίσχυρους να προστατέψουμε τον εαυτό μας.

- Η ραδιενέργεια προκαλεί καρκίνο.

- Η ραδιενέργεια είναι ανθρώπινο έργο και τέτοιου είδους κίνδυνοι προκαλούν μεγαλύτερο φόβο από τις φυσικές απειλές.

- Στα πυρηνικά εργοστάσια συμβαίνουν ατυχήματα.

- Πολλοί άνθρωποι δεν εμπιστεύονται την πυρηνική βιομηχανία και όσο λιγότερο εμπιστευόμαστε κάποιον τόσο πιο πολύ τον φοβόμαστε.

Παρ΄ όλους αυτούς τους φόβους, η στάση του κόσμου απέναντι στην πυρηνική ενέργεια αλλάζει. Αυτό εξηγείται και από την ψυχολογία της αντίληψης του κινδύνου:

- Εχουμε καλύτερη αντίληψη των πλεονεκτημάτων από εκπομπές χωρίς διοξείδιο του άνθρακα και όταν οι επιλογές είναι περισσότερες, οι κίνδυνοι που συνδέονται με αυτές μοιάζουν μικρότεροι.

- Η καταστροφή του Τσερνόμπιλ το 1986 ήταν πιο πρόσφατη στο μυαλό των Ευρωπαίων το 2000 (όταν η Γερμανία ψήφισε υπέρ της κατάργησης της πυρηνικής ενέργειας ως το 2021) από ό,τι είναι σήμερα, και όσο λιγότερο αναγνωρίζουμε έναν κίνδυνο τόσο λιγότερο τον φοβόμαστε.

Αυτοί οι ψυχολογικοί παράγοντες δεν έχουν καμία σχέση με τα πραγματικά στοιχεία για τον κίνδυνο από τη ραδιενέργεια. Ο φόβος μας για την πυρηνική ενέργεια μας έχει οδηγήσει σε μια οικονομία που ευνοεί τον άνθρακα και το πετρέλαιο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, με μεγάλο κόστος για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Η μόλυνση από τα ορυκτά καύσιμα σκοτώνει δεκάδες χιλιάδες Ευρωπαίους κάθε χρόνο και οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα αλλάζουν την κλιματική ισορροπία.

Οι κυβερνήσεις πρέπει να μάθουν αυτό που έδειξε η ψυχολογική έρευνα: ότι οι αντιλήψεις μας δημιουργούν τους δικούς τους φόβους. Με αυτόν τον τρόπο θα ελαττώσουμε τις αντιπαραθέσεις για την πυρηνική ενέργεια και θα προωθήσουμε πιο έξυπνες και παραγωγικές πολιτικές για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.