Ο δεκάλογος της φορολογίας

Γράφει ο Γεωργιος Σ. Mαυραγανης

Διδάκτωρ Φορολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, γενικός διευθυντής του Φορολογικού Τμήματος της KPMG και διδάσκων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Ενα σύγχρονο φορολογικό σύστημα διακρίνεται από την αποτελεσματική επιβολή και είσπραξη φόρων, η οποία επιτυγχάνεται όταν το σύστημα αυτό διέπεται από συγκεκριμένες αρχές, όπως έχει επιβεβαιωθεί διεθνώς τόσο από τις επικρατούσες τάσεις στη θεωρία της φορολογίας όσο και από τη λειτουργία φορολογικών συστημάτων. Οι αρχές αυτές είναι οι ακόλουθες δέκα:

1. Διαφάνεια. Το φορολογικό σύστημα δεν πρέπει να προκαλεί αμφιβολίες ως προς τους κανόνες του και τη θέσπισή τους ούτε και υποψίες για τον τρόπο εφαρμογής τους από τη διοίκηση.

2. Ουδετερότητα. Το φορολογικό σύστημα δεν πρέπει να αποτελεί τον αποφασιστικότερο παράγοντα για τη διαμόρφωση της οικονομικής συμπεριφοράς, διότι σε μια τέτοια περίπτωση προκαλεί οικονομικές στρεβλώσεις.

3. Ευρύτητα φορολογικής βάσης. Οι φόροι πρέπει να επιβάλλονται σε όσο το δυνατόν πιο διευρυμένη φορολογική βάση με ελάχιστες και κοινωνικά επιβαλλόμενες περιπτώσεις απαλλαγών και ειδικών ρυθμίσεων, ώστε τα δημόσια έσοδα να είναι υψηλά και οι συντελεστές όσο το δυνατόν πιο χαμηλοί.

4. Απλότητα. Το φορολογικό σύστημα πρέπει να περιλαμβάνει απλούς κανόνες και διαδικασίες ώστε να ελαχιστοποιείται το οικονομικό κόστος συμμόρφωσης και να είναι κατανοητό από τους φορολογούμενους, τη διοίκηση και τη Δικαιοσύνη.

5. Βεβαιότητα. Οι κανόνες του φορολογικού συστήματος πρέπει να μην αλλάζουν συχνά παρά μόνον εφόσον το επιτάσσει η ανάγκη για προσαρμογή στις εξελισσόμενες συναλλαγές, ώστε να μπορεί ο φορολογούμενος να σχεδιάσει τις οικονομικές του υποθέσεις σε βάθος χρόνου.

6. Λειτουργικότητα. Το φορολογικό σύστημα πρέπει να μην είναι γραφειοκρατικό και τυπολατρικό, να απαιτεί χαμηλό κόστος λειτουργίας του από την Πολιτεία και να έχει ως αποτέλεσμα την είσπραξη των φόρων, καταπολεμώντας τη φοροδιαφυγή και τη φοροαποφυγή.

7. Αναπτυξιακή διάσταση. Το φορολογικό σύστημα πρέπει να αντιμετωπίζει με θετικό πνεύμα το επιχειρείν και όχι να το τιμωρεί θέτοντας εμπόδια στις συναλλαγές ή υπερφορολογώντας τους φορολογούμενους. Είναι θεμελιώδης αρχή ότι ο ιδιωτικός τομέας είναι η πηγή του πλούτου της κάθε χώρας. Οι φόροι πρέπει να αποσπούν όσο το δυνατό μικρότερο ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματος του πολίτη για να μπορεί το υπόλοιπο να διοχετεύεται στην πραγματική οικονομία και να τροφοδοτείται η ανάπτυξη.

8. Ισορροπία φόρων. Το σωστά δομημένο φορολογικό σύστημα πρέπει να μη στηρίζεται σε συγκεκριμένο τύπο φόρων, αλλά να επιτυγχάνει μια επιθυμητή ισορροπία μεταξύ των διαφόρων ειδών φόρων για λόγους δικαιοσύνης αλλά και αντιμετώπισης απρόβλεπτων οικονομικών συνθηκών.

9. Ισότητα. Το φορολογικό σύστημα θα πρέπει να στηρίζεται στην αρχή της ισότητας και να επιτυγχάνει τη δίκαιη κατανομή του φορολογικού βάρους. Η σοβαρότερη απειλή για την αρχή της ισότητας είναι η φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή που πρέπει να καταπολεμηθούν με αυστηρότητα και αποφασιστικότητα.

10. Νομιμότητα. Το φορολογικό σύστημα πρέπει να στηρίζεται σε φόρους που επιβάλλονται νόμιμα και χωρίς να αντιτίθενται στις αρχές του Συντάγματος, στις διμερείς συμβάσεις για την αποφυγή διπλής φορολόγησης και στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δίνεται στη θεσμοθέτηση κανόνων φορολογίας για το μέλλον και όχι για το παρελθόν, όπως επίσης και στη γρήγορη απονομή δικαστικής προστασίας όταν ζητείται από τον φορολογούμενο.

Αν, εξετάζοντας το φορολογικό μας σύστημα με βάση τα παραπάνω, αποφανθούμε ότι οι αρχές αυτές έχουν ενσωματωθεί και εφαρμόζονται, τότε είμαστε σε καλό δρόμο για να επιτύχουμε τη δημοσιονομική προσαρμογή. 

Αντίθετα, η διαπίστωση πως οι αρχές αυτές είτε δεν έχουν ενσωματωθεί στο φορολογικό σύστημα, παρά τις όποιες «μεταρρυθμίσεις», είτε περιέχονται σε αυτό αλλά δεν εφαρμόζονται, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το στοίχημα της προσαρμογής κινδυνεύει να χαθεί.  

Αν νομίζουμε ότι συμβαίνει το δεύτερο, πρέπει όλοι όσοι ασχολούμεθα με τα φορολογικά θέματα να συμβάλουμε στην αποκατάσταση των αρχών αυτών με ολοκληρωμένες προτάσεις όπου χρειάζεται αλλά και με γόνιμη και καλοπροαίρετη κριτική όπου είναι αναγκαίο, ώστε να καταστήσουμε το φορολογικό μας σύστημα αποτελεσματικό εργαλείο για την έξοδο από την οικονομική κρίση και την επιτήρηση του ΔΝΤ.