ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ
Η Σώτη Τριανταφύλλου εξηγεί πώς οι ανορθολογικές ερμηνείες των γεγονότων γίνονται όλο και πιο ορατές στην εποχή των social media.
Τα γεγονότα του 2020 αναδεικνύουν όλα τα σύγχρονα προβλήματα της έκφρασης και της επικοινωνίας ― αλλά, ίσως, ίσως, μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε πότε και γιατί σκεφτόμαστε λανθασμένα, πότε και γιατί επαναλαμβάνουμε κοινότοπες, καχεκτικές ιδέες που όχι μόνο έχουν διαψευστεί αλλά που πιθανώς έχουν αποδειχθεί τερατώδεις.
Τα γεγονότα του 2020 αναδεικνύουν όλα τα σύγχρονα προβλήματα της έκφρασης και της επικοινωνίας ― αλλά, ίσως, ίσως, μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε πότε και γιατί σκεφτόμαστε λανθασμένα, πότε και γιατί επαναλαμβάνουμε κοινότοπες, καχεκτικές ιδέες που όχι μόνο έχουν διαψευστεί αλλά που πιθανώς έχουν αποδειχθεί τερατώδεις.
Τα γράφω αυτά με αφορμή μια, ας την πούμε, συνομιλία με την ξαδέρφη μου την Κάθυ, η οποία αναφώνησε από τα βάθη του αμερικανικού Νότου «θα έρθουν οι σοσιαλιστές και θα κλείσουν τις εκκλησίες»: νομίζω ότι οι ανορθολογικές ερμηνείες των γεγονότων και οι παλαβές προφητείες γίνονται όλο και πιο ορατές, όλο και πιο ηχηρές.
Το πρόβλημα δεν είναι ότι ακούγονται τρέλες: το ανθρώπινο είδος ήταν ανέκαθεν επιρρεπές στις τρέλες.
Το πρόβλημα είναι ότι τα άτομα θεωρούν δικαίωμά τους να απαξιώνουν την αντίθετη γνώμη ισχυριζόμενα ότι έχουν δικαίωμα στη δική τους γνώμη, προπάντων αν αυτή είναι αυθαίρετη, αστήρικτη ή μη mainstream, αλλόκοτη και κόντρα στην επιλεγόμενη κοινή λογική. Θα πω τη γνώμη μου αλλιώς θα κρατήσω την αναπνοή μου και θα γίνω μπλε.
Έχει γίνει της μόδας το κλισέ «συμφωνούμε ότι διαφωνούμε»· το αν κάποιος έχει ιδιαίτερο δικαίωμα σε μια γνώμη ―είναι, λόγου χάρη, αστρονόμος και εκφράζει γνώμη περί των μετεωριτών― φαίνεται εντελώς αδιάφορο.
Στον δημόσιο (και στον ιδιωτικό) λόγο παρακάμπτονται τα συνήθη βήματα της λογικής: ο καθένας σχηματίζει μια «γνώμη» την οποία κραδαίνει επειδή είναι δικαίωμά του, σαν να δηλώνει την άρνησή του να συμμετέχει στο σύστημα της ανθρώπινης σκέψης που έχει δημιουργήσει τον πολιτισμό.
Ο Χοσέ Ορτέγα Γκασσέ ανέλυε αυτή τη συμπεριφορά στο βιβλίο του «Η εξέγερση των μαζών». Τον αναφέρω συχνά διότι πιστεύω πως στο «φασιστικό» και «συνδικαλιστικό» ανθρώπινο είδος που περιέγραφε το 1930 έχουν προστεθεί κάμποσα ανθρώπινα είδη τα οποία δεν ενδιαφέρονται να προβάλλουν λογικά επιχειρήματα («είναι έτσι επειδή έτσι νομίζω!»), τα οποία δεν ενδιαφέρονται ακόμα και να έχουν δίκιο. Κατά κάποιον τρόπο, διεκδικούν το δικαίωμα να μην έχουν δίκιο.
Η πλάνη της λογικής που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε σχετικιστική ή υποκειμενιστική σημαίνει ότι κάτι που είναι αληθινό για κάποιον δεν είναι αληθινό για κάποιον άλλον.
Ο Χοσέ Ορτέγα Γκασσέ ανέλυε αυτή τη συμπεριφορά στο βιβλίο του «Η εξέγερση των μαζών». Τον αναφέρω συχνά διότι πιστεύω πως στο «φασιστικό» και «συνδικαλιστικό» ανθρώπινο είδος που περιέγραφε το 1930 έχουν προστεθεί κάμποσα ανθρώπινα είδη τα οποία δεν ενδιαφέρονται να προβάλλουν λογικά επιχειρήματα («είναι έτσι επειδή έτσι νομίζω!»), τα οποία δεν ενδιαφέρονται ακόμα και να έχουν δίκιο. Κατά κάποιον τρόπο, διεκδικούν το δικαίωμα να μην έχουν δίκιο.
Η πλάνη της λογικής που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε σχετικιστική ή υποκειμενιστική σημαίνει ότι κάτι που είναι αληθινό για κάποιον δεν είναι αληθινό για κάποιον άλλον.
Πράγματι, αυτό συμβαίνει σε προσωπικές εμπειρίες αλλά δεν συμβαίνει για εμπειρίες στις οποίες δεν εμπλέκεται το άτομο ― το να υπσοτηρίζουμε για παράδειγμα ότι η πανδημία είναι μηχανορραφία του μεγάλου κεφαλαίου (ή του Τζορτζ Σόρος ειδικότερα) απαιτεί κάποια δεύτερη πρόταση: ποιες είναι οι αιτίες, ποιο είναι το κέρδος και τα λοιπά. Αν δεν ακολουθεί η δεύτερη πρόταση, το άτομο που σκέφτεται παράλογα κλείνει τον συλλογισμό με τη δήλωση του δικαιώματος στη γνώμη: «αυτή είναι η γνώμη μου, συμφωνούμε ότι διαφωνούμε» και τα τοιαύτα.
Στην ομίχλη των ψευδοεπιχειρημάτων προστίθενται προσωπικές επιθέσεις εναντίον του ατόμου που δεν ενστερνίζεται τη «γνώμη»: κατηγορείται για ελλειμματικότητα χαρακτήρα, ήθους, γνώσεων, καθώς και, όχι σπάνια, για ύποπτα συμφέροντα. «Δεν συμφωνείς μαζί μου επειδή χρηματίζεσαι, επειδή είσαι ρατσιστής, επειδή…» Για να στηριχθεί η ανορθολογική γνώμη επιστρατεύονται παράλληλες λογικές πλάνες: άλματα σε άσχετα ζητήματα («ξέρουμε τι έκανες πέρυσι το καλοκαίρι!»), προσπάθειες δολοφονίας χαρακτήρα, υπονοούμενα που δήθεν δείχνουν βαθύτερη γνώση η οποία λείπει από τον «διαφωνούντα», αναγωγή όλων των επιχειρημάτων σε μια συνολική κοινοτοπία: π.χ. για όλα τα δεινά μας φταίει ο καπιταλισμός ή η λευκή φυλή που είναι, εκ φύσεως και ιστορικά, φονική, ή, όπως λέει η Κάθυ, (ένα καλό κορίτσι που το τηλεχειριστήριό της έχει κολλήσει στο Fox), θα μπουκάρουν οι σοσιαλιστές στον Λευκό Οίκο και θα κλείσουν τις εκκλησίες.
Το ζήτημα ωστόσο δεν είναι η έκφραση της γνώμης, της παλαβομάρας που καθενός, αλλά το ότι όλες οι παλαβομάρες αποκτούν ίση ή σχεδόν ίση ορατότητα, ίση ή σχεδόν ίση βαρύτητα. Υπάρχει υπερβολικός αριθμός διαύλων που διοχετεύουν γνώμες και υπερβολική ανεκτικότητα σε δηλώσεις και χαρακτηρισμούς που δεν είναι μόνο ανεδαφικοί και αβλαβείς, αλλά χυδαίοι, προσβλητικοί, συκοφαντικοί και επιβλαβείς για τους πολίτες και για το δημοκρατικό πολίτευμα.
Το ζήτημα ωστόσο δεν είναι η έκφραση της γνώμης, της παλαβομάρας που καθενός, αλλά το ότι όλες οι παλαβομάρες αποκτούν ίση ή σχεδόν ίση ορατότητα, ίση ή σχεδόν ίση βαρύτητα. Υπάρχει υπερβολικός αριθμός διαύλων που διοχετεύουν γνώμες και υπερβολική ανεκτικότητα σε δηλώσεις και χαρακτηρισμούς που δεν είναι μόνο ανεδαφικοί και αβλαβείς, αλλά χυδαίοι, προσβλητικοί, συκοφαντικοί και επιβλαβείς για τους πολίτες και για το δημοκρατικό πολίτευμα.
Οι περισσότερες παραλλαγές φιλελευθέρων σε ολόκληρο τον κόσμο υπερασπίζονται το δικαίωμα της γνώμης μαζί με το δικαίωμα στη βλακεία και στον παραλογισμό· οι αριστεροί και οι politically correct υπερασπίζονται το δικαίωμα αποκλειστικά της δικής τους γνώμης ― εξάλλου, όλοι έχουν γνώμη, η απουσία γνώμης μοιάζει να μην επιτρέπεται ή να κρύβει κάτι επαίσχυντο. Σε συζήτηση για την κλιματική αλλαγή, μόλις τόλμησα να ξεστομίσω ότι δεν ξέρω τίποτα, μισή ντουζίνα μάτια καρφώθηκαν επάνω μου: Δηλαδή είσαι αρνήτρια της κλιματικής αλλαγής!
Η έννοια του κύκλου των αρμοδιοτήτων, των γνώσεων και των ικανοτήτων έχει καταργηθεί. Και, καθώς είναι όλοι τρομερά απασχολημένοι να εκφράζουν γνώμες στα social media, δεν βρίσκουν χρόνο να διευρύνουν τον εν λόγω κύκλο και να εμβαθύνουν σε κάποιες περαιτέρω γνώσεις με τις οποίες θα μπορούσαν ίσως, κάποτε, να αποκτήσουν γνώμη με κάποια αξία.
Όλο αυτό το σφυροκόπημα των γνωμών μάς έχει κάνει...
Όλο αυτό το σφυροκόπημα των γνωμών μάς έχει κάνει...
χοντρόπετσους: κανείς δεν εκπλήσσεται· κανείς δεν επιδεικνύει ευθιξία· έχουν ξεθωριάσει οι παλιές αξίες της τιμής, της προστασίας του καλού ονόματος, της νομικής και ηθικής απαξίωσης των λασπολόγων και των υπευθύνων για διασπορά ψευδών ειδήσεων ― ακόμα και η έκφραση «διασπορά ψευδών ειδήσεων» ακούγεται ρετρό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου