Καρδιολόγου
Σύμφωνα με την πλατωνική άποψη, στο μύθο της χρυσής εποχής, ο άνθρωπος δεν είχε ανάγκη ιατρικής υποστήριξης διότι διατηρείτο σε άριστη φυσική κατάσταση. Οι ασθένειες που τιμώρησαν τον άνθρωπο προήλθαν από τη μαλθακότητα, την καλοπέραση και τη διατροφή (Πλάτωνας, Πολιτεία). Και ο Πλούταρχος μάλιστα συμφωνούσε με την επιχειρηματολογία του Πλάτωνα και θεωρούσε τις ασθένειες αποτέλεσμα πολιτισμικής διαφθοράς (*).
Ο Κέλσος είχε την άποψη ότι η υγεία των ανθρώπων, ιδιαίτερα κατά την Ομηρική εποχή, ήταν πολύ καλή εξαιτίας της ανυπαρξίας της διαφθοράς, της νωθρότητας και της πολυτέλειας. Έτσι η τέχνη της Ιατρικής δεν ήταν τόσο απαραίτητη. Σπάνια δε η ιατρική παρέτεινε τη ζωή των ολίγων ως το κατώφλι των γηρατειών (Κέλσος, Praefatio, 4-5). Με βάση την αναφορά του Ησίοδου στον Επιμηθέα η Πανδώρα φέρνει το δημιούργημα των θεών, τις ασθένειες, σφραγισμένες μέσα σε ένα πιθάρι. Μέχρι τότε οι άνθρωποι ζούσαν άτρωτοι από τις αρρώστιες, χωρίς πόνο και δυστυχία. Μέχρι που η Πανδώρα έσπασε το πιθάρι και σκόρπισε τα βάσανα, τις αρρώστιες, τη δυστυχία. Κράτησε στα χέρια της σφραγισμένο τον λαιμό του πιθαριού προκειμένου να μην πληγεί η ίδια, σύμφωνα με το θέλημα του Δία (Ησίοδος, Έργα και Ημέραι). Έτσι χρησιμοποιήθηκε μετά την Αναγέννηση και ο ιστορικός όρος «Το κουτί της Πανδώρας».
Όμως οι πανδημίες και οι λοιμοί φαίνεται ότι αποτελούν διαχρονικό κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας με βάση τις αντικειμενικές ιστορικές μαρτυρίες.
Ο μεγάλος κλινικός γιατρός Sir William Osler (1849-1919) διατύπωσε πρώτος την άποψη ότι η ανθρωπότητα έχει απέναντί της τρεις μεγάλους εχθρούς: τον πυρετό, την πείνα και τον πόλεμο. Ο χειρότερος όμως από τα τρία αυτά κακά είναι ο πυρετός (Humanity has but three great enemies: fever, famine and war; of these by far the greatest, by far the most terrible, is fever).
Στα πλαίσια της δύσκολης κατάστασης που βιώνει σήμερα η ανθρωπότητα με την τρέχουσα πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19) αναζήτησα επαρκείς επιστημονικές πηγές σχετικά με τη σύγχρονη θεώρηση των πανδημιών.
Ο Osterholm εξηγεί ποιες είναι οι αιτίες που ο τρόπος ζωής της παγκοσμιοποιημένης σύνδεσης σήμερα μας αποτελεί υψηλό κίνδυνο έκθεσης μας σε νέους και θανατηφόρους ιούς.
Για παράδειγμα το 1960 υπήρχαν περίπου 3 δις κοτόπουλα παγκόσμια ενώ σήμερα υπάρχουν περίπου 20 δις. Και είναι τόσο μεγάλη η ταχύτητα παραγωγής κοτόπουλου, έτσι ώστε το φιλέτο κοτόπουλο στο πιάτο μας σήμερα ήταν ένα έμβρυο πριν από περίπου 35 ημέρες. Στα πλαίσια της μαζικής παραγωγής κοτόπουλου παρελαύνουν περίπου 12 γενιές κοτόπουλα μέσα σε ένα χρόνο. Κάθε ένα από αυτά τα κοτόπουλα καθίσταται δυνητικά ένας δοκιμαστικός σωλήνας μέσα στον οποίο μπορεί να εξελιχθεί και να εμφανιστεί κάποιος καινούργιος ιός ή μικρόβιο. Και βέβαια λόγω της φύσης διαδικασίας μαζικής παραγωγής τροφής η χωρική σχέση με το ανθρώπινο δυναμικό είναι στενότατη, διευκολύνει ιδιαίτερα μάλιστα μια πιθανή αναπνευστική μετάδοση.
Το ίδιο συμβαίνει επίσης με την παραγωγή χοιρινού κρέατος. Σήμερα περισσότερα από 400 εκατομμύρια ζώα (χοίροι) παράγονται σε ετήσια βάση. Ιδιαίτερα ο χοίρος αποτελεί ιδανικό υπόστρωμα για την ανάπτυξη (genetic mixing bowl) των εύκολα μεταλασσόμενων ιών του τύπου της γρίπης (avian and human influenza virus). Η ανάπτυξη περαιτέρω κινδύνου επιδημιών γίνεται εύκολα αντιληπτή όταν βασίζεται στην πρόβλεψη ότι η παραγωγή κοτόπουλου και χοιρινού κρέατος θα αυξηθεί κατά 25-30% μέσα στα επόμενα 20 χρόνια.
Το άλλο τεράστιο πρόβλημα που σχετίζεται με την πολύ μεγάλη πιθανότητα εκρήξεων πανδημιών είναι η μεγάλη διάδοση των αεροπορικών μετακινήσεων. Το 1850 ένας άνθρωπος, επιβάτης σε πλοίο θα χρειαζόταν έναν ολόκληρο χρόνο για τον γύρο της γης. Σήμερα μπορεί αεροπορικά να κάνει τον γύρο του πλανήτη σε λιγότερο από 40 ώρες. Τα νούμερα δείχνουν ότι σήμερα 8 εκατομμύρια άνθρωποι πετάνε καθημερινά με αεροπλάνο και περίπου 3.1 δις ανθρώπων πετάνε με αεροπλάνο σε ετήσιο επίπεδο. Ας σκεφτούμε λοιπόν πόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος μετάδοσης μιας ιογενούς λοίμωξης όταν ένας επιβάτης μπορεί να βρεθεί οπουδήποτε στον κόσμο μέσα σε λίγες ώρες. Επίσης ας σκεφτούμε ότι σήμερα η μαζική παραγωγή σημαντικών φαρμάκων δεν συμβαίνει πλέον εκεί που ζούμε (σε τοπικό επίπεδο) αλλά κάπου αλλού στον κόσμο. Αναφέρει ο Osterholm το παράδειγμα της Ινδίας όπου σήμερα παράγεται σήμερα μεγάλος αριθμός φαρμακευτικων σκευασμάτων τα οποία διοχετεύονται παγκοσμίως. Πολλά κράτη είναι εξαρτημένα από τη φαρμακευτική παραγωγή της Ινδίας. Ας φανταστούμε, λοιπόν, τι θα συμβεί σε περίπτωση που μια επιδημία ξεσπάσει σε περιοχές της Ινδίας οι οποίες σχετίζονται με παραγωγή βασικών φαρμάκων.
Ο Osterholm εξηγεί πολύ πειστικά για ποιους λόγους οι επιδημιολόγοι δείχνουν σήμερα τη γρίπη (influenza type viruses) ως πλέον πιθανή αιτία πρόκλησης ολέθριων πανδημιών στο μέλλον.
Το προφητικό βιβλίο του Osterholm (έκδοση 2017) μπορεί να διαβαστεί από όσους ενδιαφέρονται να κατανοήσουν σε βάθος τα δεδομένα της πανδημίας του κορωνοϊού που δυστυχώς βιώνουμε σήμερα. Το κείμενο του Osterholm είναι ευανάγνωστο, μπορεί να κατανοηθεί από τον μη-ειδικό και παρουσιάζει πολλά χρήσιμα ιστορικά στοιχεία της επιδημιολογικής διερεύνησης πανδημιών του παρελθόντος.
* Η αναφορά στην υγεία του αρχαίου ανθρώπου στην αρχή του κειμένου βασίστηκε στο κείμενο του Σπυρίδωνος Χαντζησαλάτα: Γνωσιολογία-Επιστημολογία. Περιοδικό Κασταλία, Έκδοση της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρών Λογοτεχνών, σελ. 40-41,Τεύχος 170, Μάιος-Δεκέμβριος 2019.
Κυρία βιβλιογραφική αναφορά του άρθρου αποτελεί το βιβλίο: Deadliest Enemy-Our war against killer germs. Michael Osterholm, PhD, MPH and Mark Olshaker. Little Brown & Company, New York, 2017.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου