ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ και ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Ο Βάγκνερ, ο Τάκιτος και οι Πακιστανοί στην Ομόνοια

Του ΤΑΚΗ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ

Λέξη σύνθετη, τελευταίας κοπής, η «πολυπολιτισμικότητα» πλανιέται κάπου στον αιθέρα της φαιάς ουσίας μας σαν περίπου φάντασμα. 

Για τους μεν, η λέξη είναι συνυφασμένη με την έννοια της ανοχής, συνέπεια της πολιτισμικής «σεμνότητας», ή αυτοσυνειδησίας, κοινώς της σχετικής αξίας του κάθε πολιτισμού. Για τους ίδιους, το αντίθετο της πολυπολιτισμικότητας είναι τα κλειστά σύνορα, η ξενοφοβία, ο ρατσισμός, η κλειστή μονοφυλετική κοινωνία και όλα όσα αυτή συνεπάγεται. Η «πολυπολιτισμική» κοινωνία είναι το προϊόν μιας μακράς πορείας προόδου, η σημαντικότερη ίσως κατάκτηση του πολιτισμού μας.

 
Δεμένη άρρηκτα με τη νεωτερικότητα και τον πολιτισμικό σχετικισμό, είναι ο μόνος τρόπος για να απομακρυνθεί από τον ορίζοντα της Ιστορίας ο μεγάλος εφιάλτης του 21ου αιώνα, ό,τι ο Χάντιγκντον βάπτισε σύγκρουση των πολιτισμών, εσωτερική έκρηξη της παγκοσμιότητας που θα οδηγήσει στη διάλυσή της, στη νέα βαρβαρότητα.

 
Αν δεν κάνω λάθος, ο Νίτσε είχε προβλέψει ότι δεν μας απειλεί μια παγκόσμια μονοκρατορία, αλλά η διάλυση και η αναρχία, μια νέα φεουδαρχική κατανομή του κόσμου.

 
Εννοείται ότι όλα αυτά, για τη μικρή οικογενειακή κλίμακα της γλυκιάς πατρίδος μας, μοιάζουν πολύ μεγάλα και ελαφρώς μακρινά. Εμείς διατηρούμε ακόμη το δικαίωμα και την ψυχική ικανότητα να μεταφράζουμε τη σύγκρουση της Ρωσίας και της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε τιμή εξαγωγής του ροδάκινου και την αυτοπεποίθηση που επιτρέπει στον κ. Γλέζο να αλληλογραφεί με τον πρόεδρο Πούτιν ζητώντας του την εξαίρεση της Ελλάδας από το εμπάργκο των ευρωπαϊκών προϊόντων, λόγω, υποθέτω, των πανάρχαιων δεσμών των δύο χωρών.

 
(...) Για μας, η πολυπολιτισμικότητα μετριέται σε αριθμούς Πακιστανών που κυκλοφορούν στους δρόμους της Λακωνίας ή στη Μανωλάδα, στον τρόπο που το Λιμενικό Σώμα αντιμετωπίζει τους ταλαίπωρους που προσπαθούν να διασχίσουν παράνομα τα θαλάσσια σύνορα και σε γενικές γραμμές έχει μετατραπεί σε μέτρο προοδευτικότητας.

 
Πρέπει οπωσδήποτε να είσαι υπέρ της πολυπολιτισμικότητας, με τον ίδιο τρόπο που πρέπει να είσαι υπέρ των Παλαιστινίων, εάν δεν θέλεις να συγκαταλέγεσαι στις σκοτεινές αυτές δυνάμεις που παλεύουν να κρατήσουν τον κόσμο ακίνητο.

 
Κι αν αντιμετωπίζεις την πολυπολιτισμικότητα με σκεπτικισμό, με τον ίδιο σκεπτικισμό που ο 21ος αιώνας σου επιβάλλει να αντιμετωπίζεις τα πάντα, από τον ελεύθερο έρωτα ώς τη θρησκευτική πίστη και τη δημοκρατία, τότε κυκλοφορείς σ’ αυτήν τη ζώνη του λυκόφωτος μαζί με τις σκιές όσων δεν ξέρουν ή δεν τολμούν να δουν το μέλλον. 

Και μια που είπαμε για μέλλον, μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν.  

Κατ’ αρχάς, η έννοια της πολυπολιτισμικότητας είναι κατεξοχήν δυτική έννοια, παιδί του μεγάλου ευρωπαϊκού πολιτισμού. Είναι ο πρώτος πολιτισμός της Ιστορίας που από πολύ νωρίς αισθάνθηκε την περιέργεια να ανακαλύψει πώς είναι ο κόσμος πέρα από τα όριά του και ο πρώτος πολιτισμός που αναγνώρισε την ύπαρξη άλλων πολιτισμών εκτός από τον δικό του.
 

Από τον καιρό του Μαγγελάνου ακόμη, για να μην αναφερθούμε στον Ηρόδοτο ή τη Γερμανία του Τάκιτου. Κατακτητικός; Ναι, υπήρξε. Αλαζονικός; Και βέβαια υπήρξε και ώς ένα σημείο δικαιολογημένα υπήρξε. Η υπεροχή του δεν ήταν μόνον τεχνολογική, όπως θέλουν να την περιορίσουν ορισμένοι. Οταν έχεις τον Ρέμπραντ, τον Σταντάλ και τον Μπετόβεν, τότε τον κόσμο τον βλέπεις «κάπως», για να το πω σεμνά, και να μη γελιόμαστε. 

Η θεωρία της «πολυπολιτισμικότητας» είναι προϊόν των ενοχών που αισθάνθηκε η ευρωπαϊκή κοινωνία για το αποικιοκρατικό της παρελθόν. Ηταν το αντιμάμαλο μετά την υποχώρηση του μάμαλου της αποικιοκρατίας.
 
Σχηματοποιώ κατ’ ανάγκην. 

Ηρθαμε στα μέρη σας και προσπαθήσαμε να σας μάθουμε τον πολιτισμό μας, ο οποίος είναι ανώτερος από τον δικό σας, με το μαστίγιο και το όπλο. Ημασταν λίγο βίαιοι, το έχουμε αυτό το ελάττωμα από την εποχή των λεγεώνων του Καίσαρα, όμως κι εσείς αποδειχθήκατε ανεπίδεκτοι μαθήσεως. Αρκετά ταλαιπωρηθήκαμε και το κόστος αποδείχθηκε μεγαλύτερο από τα οφέλη.

 
Πάρτε λοιπόν το Κονγκό σας, φεύγουμε κι απ’ το Ντιεν Μπιεν Φου και τη Βομβάη και τώρα ελάτε σ’ εμάς να ζήσουμε ο ένας δίπλα στον άλλον ειρηνικά. Μην ανησυχείτε. Δεν πρόκειται να σας βασανίσουμε άλλο προσπαθώντας και υποχρεώνοντάς σας να ακούτε Βάγκνερ. Θα ακούτε τα ταμ-ταμ σας και τα ντέφια σας κι αφήστε τον Βάγκνερ σ’ εμάς. Εκαστος εφ’ ω ετάχθη. 

Αν δεν είναι αυτό μια νέα μορφή περιφρόνησης, τότε τι είναι. 

 Κι αν εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η πολυπολιτισμική κοινωνία θα λειτουργήσει σαν μπουάτ όπου κάθε βράδυ κι από μια ορχήστρα παίζει έθνικ μουσική, ε, τότε δεν πρόκειται να λειτουργήσει ποτέ.
 

Ενας από τους λόγους που εμείς, ως Ελληνες, αδυνατούμε να κατανοήσουμε την έννοια της πολυπολιτισμικότητας είναι επειδή δεν υπήρξαμε ποτέ αποικιοκράτες. Οχι ότι ήμασταν πονόψυχοι, αλλά, να, τα έφερε έτσι η Ιστορία που δεν τα καταφέραμε. Ως εκ τούτου, δεν αισθανθήκαμε ποτέ τις ενοχές που αισθάνεται ο Γάλλος, ο Αγγλος, ο Γερμανός ή ακόμη και ο πολίτης του μικρού Βελγίου και της μικρής Ολλανδίας - όπου όσο πιο μικρή η μητρόπολη τόσο πιο σκληρή η αποικιοκρατική της πολιτική. Εμείς τους άλλους τους είδαμε για πρώτη φορά στην Ομόνοια.


Παράγων που πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν σε κάθε συζήτηση περί πολυπολιτισμικότητος παρ’ ημίν

Ενας ή πολλοί πολιτισμοί;

(...) Αν θέλεις να είσαι «προοδευτικός» οφείλεις να είσαι ανεπιφύλακτος θαυμαστής της πολυπολιτισμικότητας, αλλιώς, αν τολμήσεις να εκφέρεις απορίες ή επιφυλάξεις για τη λειτουργία της και για τη βιωσιμότητά της, τότε καταχωρίζεσαι αυτομάτως στη μακρά στρατιά των συντηρητικών, νεο- ή παλαιο-, κατά συνέπεια αντιδραστικών, κατά συνέπεια δεξιών ή ακροδεξιών, και όπερ έδει δείξαι. De gustibus et de coloribus non disputandum est.  

Στους καιρούς της ενιαίας σκέψης οφείλεις να προσαρμόζεσαι στην κυρίαρχη «γεύση» και να μην τολμάς να πεις καν πως δεν μπορούσες να υποφέρεις τον μακαρίτη Ρόμπιν Γουίλιαμς κι εκείνο το σοκολατάκι φουρέ του σινεμά, τον «Κύκλο των χαμένων ποιητών». Πολλώ μάλλον σε θέματα σοβαρά, για τα οποία οφείλουμε να συμβουλευόμεθα κοινωνιολόγους, όπως με συμβούλευσε άλλος αναγνώστης, ο οποίος προφανώς γνωρίζει από κοινωνιολογίες και άλλα παρόμοια. Αντε μετά να εξηγήσεις πως η «πολυπολιτισμικότητα», όπως και η «παγκοσμιοποίηση», δεν είναι ιδεολογίες, όπως ο μαρξισμός-σταλινισμός, αλλά συνθήκες τις οποίες οφείλεις να κατανοήσεις.
 

Προσπάθησα να εξηγήσω τι πιστεύω πως δεν πάει καλά με τις λεγόμενες πολυπολιτισμικές κοινωνίες ευρωπαϊκού τύπου.  

Γιατί, ας πούμε, η ισλαμική τρομοκρατία, που βασίζεται στη θρησκευτική πίστη, βρίσκει γόνιμο έδαφος σε ανθρώπους που έχουν γεννηθεί, έχουν πάει σχολείο και έχουν μεγαλώσει σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία σαν την αγγλική; – αναφέρομαι στους βομβιστές του Λονδίνου το 2005. 

Πώς είναι δυνατόν στη Γαλλία, σε μια εκκοσμικευμένη κοινωνία, όπου η βλασφημία προς τα θεία δεν θεωρείται αδίκημα, να καταδικάζεται σε πρόστιμο η ακτιβίστρια Κριστίν Ταζέν διότι εξύβρισε το Ισλάμ; Να υπενθυμίσω πως για το ίδιο αδίκημα είχε αθωωθεί πριν από καμιά δεκαετία ο Μισέλ Ουελμπέκ.  

Σχηματοποιώντας κατ’ ανάγκη οφείλω να τονίσω κάτι που οι ιδεολόγοι της αριστεράς και της προόδου τείνουν να ξεχνούν, ή απλώς δεν τόλμησαν ποτέ να παραδεχθούν, το γεγονός δηλαδή ότι η έννοια της «πολυπολιτισμικότητας» είναι αμιγώς δυτική έννοια και ότι για να μπορέσει να την αντιληφθεί κάποιος, οφείλει να δεχθεί ορισμένες βασικές αρχές του δυτικού πολιτισμού, όπως ότι οι νόμοι ψηφίζονται στο Κοινοβούλιο και δεν υπάρχουν στις σουράτες του Κορανίου, για παράδειγμα. 

Η συνθήκη της πολυπολιτισμικότητας, για να λειτουργήσει, δεν φτάνει να γίνει αποδεκτή από τον ψηφοφόρο του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία, για παράδειγμα. Πρέπει να τη δεχθεί και ο μουσουλμάνος μετανάστης. Αλλιώς είμαστε σαν τον Γλέζο στις Βρυξέλλες, χανόμαστε στη μετάφραση, όπως ο κάτοικος του Κεραμεικού που βλέπει τους Πακιστανούς να σφάζουν το κοτόπουλο του μεσημεριανού τους στο απέναντι μπαλκόνι. 

Αυτό, ας το πάρουμε απόφαση, δεν είναι βιώσιμο. Για να οργανώσεις κοινωνία, δεν φτάνει η ανοχή στο διαφορετικό. Πρέπει να υπάρχει ένα κοινό σύστημα αναφοράς και αξιών. Και αυτό δεν έχουν καταφέρει να οργανώσουν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Είναι πολυπολιτισμική η ελληνική κοινωνία. Στο περίπου, όπως όλα γίνονται στο περίπου

Εχει πολλούς μετανάστες, ναι, ορισμένοι μπορούν να ενταχθούν, σίγουρα, άλλοι δεν θέλουν ή δεν μπορούν, έχει μια διοίκηση της οποίας η ικανότητα να δημιουργεί αίσθημα μειονότητας ακόμη και στους Ελληνες πολίτες είναι εκπληκτική, πόσω μάλλον στον Πακιστανό, κατά συνέπεια δεν θα την έλεγες κανονικά πολυπολιτισμική. 

Θα μου πείτε, τι είναι κανονικό σ’ αυτόν τον τόπο; 

Μας λείπουν και οι ιστορικές καταβολές, δεδομένου ότι η θεωρία της «πολυπολιτισμικότητας» οργανώθηκε ως αντίδοτο στις ενοχές της αποικιοκρατίας. Εκτός αυτού, το ελληνικό κράτος έχει επίσημη θρησκεία, οι ιερείς είναι δημόσιοι υπάλληλοι, ως εκ τούτου δεν είναι δυνατόν να δεχθούν ότι μπορούν επισήμως να υπάρξουν άλλες ομολογίες όχι μόνον πέραν της χριστιανικής, αλλά και πέραν της ορθόδοξης. 

Θέλουμε να οργανώσουμε τους όρους μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας;  

Εχουμε την πολυτέλεια να συνεχίσουμε να αρνούμαστε την κατασκευή τεμένους στην Αθήνα και να αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα της βίαιης μετανάστευσης απλώς ως ένα ανθρωπιστικό ζήτημα που απασχολεί τους λιμενικούς στα θαλάσσια σύνορά μας;

Ας μην κοροϊδευόμαστε. Το πρόβλημα της μετανάστευσης, όσο περνούν τα χρόνια, συγκεκριμενοποιείται σε πρόβλημα με το Ισλάμ. Τα σύνορα δεν είναι τόσο μακριά, ο κ. Ερντογάν οργανώνει τον εξισλαμισμό της γείτονος, οι σουνίτες του Χαλιφάτου ξεσηκώνουν τη Μέση Ανατολή και δεν έγινε καμία διαδήλωση, σε καμιά ευρωπαϊκή πρωτεύουσα για τη σφαγή των χριστιανών στη Μοσούλη, λες και αυτοί είχαν λιγότερα δικαιώματα στη ζωή από τα παιδιά στη Γάζα.  

Ούτε άκουσα τους περίφημους μετριοπαθείς μουσουλμάνους να αντιδρούν. Αυτοί στόμα έχουν και μιλιά δεν έχουν. 

Σίγουρα η απάντηση στο πρόβλημα δεν είναι ούτε η φοβική στάση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όχι σε όλα, ούτε η απάθεια της αριστεράς, «μα άνθρωποι είναι, έχουν κι αυτοί τα έθιμά τους...». 

Πολυπολιτισμός, πολλοί πολιτισμοί, ή μήπως ένας πολιτισμός που προσπαθεί να κατανοήσει τους υπόλοιπους και έτσι αρδεύεται και ο ίδιος; 

Προσωπικά είμαι με το τελευταίο.