ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ για όσους ενδιαφέρονται για την Διεθνή Οικονομία.
Του Χάρη Σαββίδη
Με «σπασίκλα μαθητή», που για να γίνει δημοφιλής στο σχολείο αποφασίζει να... μείνει μερικές τάξεις, παρομοιάζει τη συμπεριφορά της Τράπεζας της Ελβετίας, ο αρθρογράφος του Reuters, Τζέιμς Σαφτ. «Μας προτιμάτε επειδή είμαστε ασφαλείς; Θα σας δείξουμε εμείς πόσο ασφαλείς είμαστε...» μοιάζει να είπε η κεντρική τράπεζα και ανακοίνωσε ότι θα τυπώσει όσα φράγκα χρειαστούν προκειμένου να «αγοράσει απεριόριστες ποσότητες συναλλάγματος, αποδεικνύοντας την αποφασιστικότητά της να επιβάλει ως ελάχιστο όριο για το ευρώ το 1,2 φράγκο».
Η τράπεζα απέδωσε την απόφαση στην «τεράστια ανατίμηση του φράγκου, που αποτελεί σημαντική απειλή για την ελβετική οικονομία και δημιουργεί κίνδυνο αποπληθωριστικών εξελίξεων».
Το προηγούμενο δωδεκάμηνο το φράγκο ανατιμήθηκε 16% έναντι του δείκτη για 9 άλλα βασικά νομίσματα. Καθίστανται έτσι όλο και ακριβότερα τα ελβετικά προϊόντα, το ένα τρίτο των οποίων παράγονται προς εξαγωγή. Η ανατίμηση αποδίδεται στην αναζήτηση των επενδυτών για καταφύγιο, σε μια περίοδο που ούτε το δολάριο, ούτε το ευρώ δείχνουν ελκυστικά.
Αντίστοιχες πιέσεις δέχονται και άλλα νομίσματα, όπως το γεν και το βραζιλιάνικο ρεάλ, αναγκάζοντας τις κεντρικές τράπεζες να παρέμβουν. Μόνο τον προηγούμενο μήνα, η Τράπεζα της Ιαπωνίας αγόρασε 58 δισ. δολ. με φρεσκοτυπωμένα γεν, για να εμποδίσει την περαιτέρω ανατίμηση του νομίσματος.
Στη Βραζιλία, η κεντρική τράπεζα μείωσε αιφνιδιαστικά τα επιτόκια κατά μισή ποσοστιαία μονάδα, για να αποδυναμώσει το ρεάλ, που σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομικών, Γκουίντο Μαντέγκα, βρίσκεται εδώ και ένα χρόνο στο επίκεντρο ενός παγκόσμιου «νομισματικού πολέμου». Τώρα που το φράγκο φαντάζει λιγότερο ασφαλές, οι επενδυτές εκτιμάται ότι θα στραφούν εντονότερα στο καταφύγιο του γεν, αναγκάζοντας ενδεχομένως και την Τράπεζα της Ιαπωνίας να αναλάβει ακόμα πιο έντονη δράση, «κλειδώνοντας» και αυτή την ισοτιμία. Ηδη πριν από την απόφαση των Ελβετών, οι Ιάπωνες διέρρεαν ότι θα θέσουν το θέμα του «σκληρού» γεν στην ατζέντα της Συνόδου της G-7, σήμερα στη Μασσαλία. Κίνδυνο ανατίμησης διατρέχουν επίσης η κορώνα της Σουηδίας και της Νορβηγίας - οικονομιών που προβάλλουν ως όλο και ελκυστικότερα καταφύγια στα μάτια των επενδυτών.
Πρόκειται, όμως, για μικρά καταφύγια - αγορές συναλλάγματος και οικονομίες που δύσκολα μπορούν να αντέξουν το βάρος μιας παγκόσμιας εισβολής κεφαλαίων. Καθώς οι επενδυτές «ξεμένουν» από ικανοποιητικά καταφύγια, μεγαλώνουν τα περιθώρια «χαλάρωσης» για οικονομίες που το έχουν πραγματικά ανάγκη, όπως η αμερικανική.
Η απόφαση των Ελβετών πιθανότατα έστρωσε το δρόμο για ένα νέο πρόγραμμα εκτύπωσης δολαρίων (QE3) από την Fed. Οσο «κλειδώνουν» οι ισοτιμίες τόσο αποδυναμώνεται το οπλοστάσιο με το οποίο οι αγορές επιβάλλουν τη νεοφιλελεύθερη «πειθαρχία». Ουσιαστικά ήδη το γεν έχει «κλειδώσει» με το δολάριο και το ευρώ με το φράγκο. Η δε ισοτιμία δολαρίου - ευρώ, παρουσιάζει αξιοπερίεργη συμπεριφορά, με τις αγορές να πανικοβάλλονται για τα προβλήματα της Ευρωζώνης αλλά το ευρώ να παραμένει στο 1,4 δολ. Πίσω από αυτή την... «ανωμαλία» πολλοί βλέπουν την κεντρική τράπεζα της Κίνας, που σταθερά «ξεφορτώνει» τα αποθέματα σε δολάρια που διαθέτει. Εκ των πραγμάτων ανατέλλει, έτσι, ένα νέο σύστημα σταθερών ισοτιμιών -ένα νέο Bretton Woods. Η θεμέλια λίθος του νεοφιλελευθερισμού ξεριζώνεται, απειλώντας το σύνολο του οικοδομήματος σε βάθος χρόνου.
Η ειρωνεία είναι ότι αυτό το πράττουν οι κεντρικές τράπεζες, όχι επειδή το επιθυμούν αλλά επειδή αναγκάζονται να το επιλέξουν, ως αντίδραση στα προβλήματα που δημιουργεί η κρίση. Μοναδική εξαίρεση, δε, αποτελεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που συνεχίζει να εμφανίζεται περισσότερο επιφυλακτική από όλες στη νομισματική «χαλάρωση». Η επιλογή αυτή υπήρξε, μάλιστα, γενεσιουργός αιτία της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη και άρα της βαθιάς ύφεσης στην οποία αυτή οδηγεί. Μια τόσο κεντρική πολιτική επιλογή για τις οικονομίες της Ευρωζώνης πάρθηκε από το κοινοτικό όργανο με τη μικρότερη δημοκρατική νομιμοποίηση!
Στο όνομα της ανάγκης για τεχνοκρατικούς χειρισμούς στη νομισματική πολιτική, οι κεντρικές τράπεζες έχουν ανεξαρτητοποιηθεί έντονα από την πολιτική εξουσία. Οι πανίσχυρες αυτές ανεξάρτητες αρχές, δεν υπόκεινται στον έλεγχο των πολιτών (διά κάποιας άμεσης δημοκρατικής διαδικασίας), αλλά των τεχνοκρατών και του τραπεζικού συστήματος. Καθώς μάλιστα η κρίση επιδεινώνεται, οι κυβερνήσεις έχουν «εξαντλήσει» το οπλοστάσιό τους και οι ελπίδες ανάκαμψης εναποθέτονται στις κεντρικές τράπεζες.
Τα «κλειδιά» αντιμετώπισης της κρίσης εκχωρούνται σε εκείνους που υπάγονται ελάχιστα στο δημοκρατικό έλεγχο. Τις προηγούμενες δεκαετίες τα δύο βασικά χαρακτηριστικά των δυτικών κρατών ήταν η ελεύθερη λειτουργία της αγοράς και η δημοκρατία. Η κρίση αμφισβητεί την ύπαρξη και των δύο...
Ο κίνδυνος να χαθεί ο πόλεμος
Η «πυρηνική επιλογή» και το παιχνίδι με τα παράγωγα
Την προηγούμενη δεκαετία, όταν επιχειρήθηκε με ηπιότερες παρεμβάσεις να εμποδίσει την ανατίμηση του φράγκου, της κόστισε 40 δισ. δολ. Ενα ποσό που είναι μάλλον μικρό μπροστά στις απώλειες που θα προκαλούσε ένα χρεοστάσιο των οικονομιών του Νότου
Στον πόλεμο που κήρυξε η Τράπεζα της Ελβετίας στις αγορές, όχι μόνο θα κάνει χρήση πυρηνικών αλλά αυτά θα είναι και από τα πλέον... τεχνολογικά εξελιγμένα. Ειδικοί των αγορών εκτιμούν ότι η τράπεζα θα πραγματοποιήσει τις παρεμβάσεις μέσω της αγοράς παραγώγων, όπου θα πουλά... διακύμανση. Πρόκειται για ειδικά παράγωγα συμβόλαια -τα forward volatility agreements ή vols, στην αργκό της αγοράς.
Με τον τρόπο αυτό η τράπεζα θα καταγράψει κέρδη εφόσον οι διακυμάνσεις στην αγορά παραμείνουν περιορισμένες και ταυτόχρονα θα αποκτήσει ένα σημαντικό τεχνικό πλεονέκτημα (στην αγορά option ευρώ-φράγκου θα κυριαρχήσει απότομα η θέση long gamma), χάρη στο οποίο οι καθημερινές κινήσεις της ισοτιμίας θα γίνουν λιγότερο βίαιες. Χρησιμοποιώντας παράγωγα, η τράπεζα καταφέρνει, επίσης, να πολλαπλασιάσει (μέσω μόχλευσης) την «ισχύ πυρός» των φράγκων που θα τυπώσει. Πρόκειται για ένα χρηματοοικονομικό «όπλο» εξαιρετικά σύγχρονο, που πάντως εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους, στο βαθμό που εμπλέκει την κεντρική τράπεζα με την αγορά παραγώγων over-the-counter.
Επιπλέον, αν τελικά χάσει τον πόλεμο, και το φράγκο ανατιμηθεί, τότε θα καταγράφει απώλειες και στην αγορά συναλλάγματος και στην αγορά παραγώγων. Οσο πολύπλοκο και να είναι το «όπλο», τελικά η λειτουργία παραμένει η... παραδοσιακή. Η τράπεζα θα «τυπώσει» χρήμα και κάτι θα πρέπει τελικά να αγοράσει με αυτό. Το πιθανότερο, σύμφωνα με τους αναλυτές, είναι να αγοράσει ομόλογα κρατών της Ευρωζώνης με αξιολόγηση «ΑΑΑ» - κυρίως γαλλικά και γερμανικά. Η προοπτική αυτή είναι που εντείνει και τη νευρικότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, καθώς έτσι θα δυσκολέψει το δικό της έργο: Καθώς η ελβετική τράπεζα θα αγοράζει γερμανικά και γαλλικά ομόλογα, θα αυξάνει την τιμή τους και άρα θα μειώνει το επιτόκιο δανεισμού των συγκεκριμένων κρατών.
Θα αυξάνεται, έτσι, το spread με το κόστος δανεισμού Ισπανίας και Ιταλίας, προκαλώντας πανικό στους κατόχους αυτών των ομολόγων. Η ΕΚΤ θα πρέπει να παρεμβαίνει όλο και περισσότερο για να συγκρατεί αυτή την αύξηση του κόστους δανεισμού, γεμίζοντας το δικό της χαρτοφυλάκιο με ισπανικά και ιταλικά ομόλογα. Η ελβετική τράπεζα θα μπορούσε να επιλέξει να αγοράσει εκείνη ισπανικούς και ιταλικούς τίτλους, συμβάλλοντας έτσι και στη αντιμετώπιση της κρίσης χρέους. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, θα κινδυνεύει να υποστεί τεράστιες ζημίες, αν τελικά Ιταλία ή Ισπανία οδηγηθούν σε «κούρεμα» χρέους.
Ετσι κι αλλιώς, η απόφαση αγοράς ευρώ, «δένει» την ελβετική τράπεζα με την Ευρωζώνη και τα προβλήματά της. Δημιουργεί παράλληλα μια δίοδο διαφυγής, για όσους επενδυτές έχουν ευρώ και θέλουν να τα ανταλλάξουν με ένα νόμισμα που ακόμα και αν δεν ανατιμηθεί, δύσκολα θα υποτιμηθεί. Σε βάθος χρόνου, η απόφαση της ελβετικής τράπεζας καθιστά το φράγκο ακόμα πιο ελκυστικό καταφύγιο για τους κατόχους ευρώ, τροφοδοτώντας έτσι τις ανατιμητικές πιέσεις που προσπαθεί να αντιμετωπίσει!
Η σημασία του σταθερού ή μη συστήματος ισοτιμιών
Ολα ξεκίνησαν όταν κατέρρευσε ο κανόνας του χρυσού
Οταν, ακριβώς πριν από σαράντα χρόνια, η κυβέρνηση Νίξον αποφάσιζε να εγκαταλείψει τη σταθερή τιμή ανταλλαγής δολαρίου - χρυσού δεν τίναζε στον αέρα μόνο τα θεμέλια του συστήματος Bretton Woods αλλά έθετε και τη θεμέλιο λίθο του νέου παγκόσμιου οικονομικού συστήματος.
Η εγκατάλειψη του συστήματος σταθερών ισοτιμιών επέτρεψε την πλήρη απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων. Από εκεί προέκυψε η τεράστια δύναμη των «αγορών», μέσω της οποίας επιβλήθηκε τις επόμενες δεκαετίες το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, που τελικά «γέννησε» τη σημερινή κρίση. Το καθεστώς που σε κάθε περίοδο διέπει τις ισοτιμίες των νομισμάτων καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τα περιθώρια δράσης των κυβερνήσεων. Αν υπάρχει ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων και οι ισοτιμίες διαμορφώνονται από την αγορά, τότε οι επενδυτές μπορούν να «τιμωρούν» ή να «επιβραβεύουν» τις κυβερνήσεις για την πολιτική τους, αποκτώντας έτσι ένα ισχυρότατο μοχλό πίεσης σε αυτές.
Όταν, αντίθετα, η κίνηση κεφαλαίων ελέγχεται από τις κυβερνήσεις και οι ισοτιμίες είναι προκαθορισμένες, η πίεση που μπορούν να ασκήσουν οι αγορές περιορίζεται σημαντικά. Μπορούν, έτσι, οι κυβερνήσεις να ασκούν πολιτικές αύξησης του πληθωρισμού και αυξημένων εμπορικών και δημοσιονομικών ελλειμμάτων, αποφεύγοντας μέρος από την «τιμωρία» που θα επέβαλαν οι αγορές (υποτίμηση νομίσματος).
Το Bretton Woods και οι αγορές
Το καθεστώς των σταθερών ισοτιμιών βοηθούσε τη συντήρηση του οικονομικού μοντέλου στη Δύση των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, όταν η κρατική παρέμβαση ήταν έντονη και το κοινωνικό κράτος ισχυρό. Η εγκατάλειψη των σταθερών ισοτιμιών με την κατάρρευση του Bretton Woods οδήγησε σταδιακά στην παγκόσμια παντοδυναμία των δυνάμεων της αγοράς, που επέβαλλαν το νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Και στο καθεστώς των κυμαινόμενων ισοτιμιών, βέβαια, οι κυβερνήσεις και κυρίως οι κεντρικές τράπεζες συνηθίζουν να παρεμβαίνουν. Μόνο που αυτό θεωρείται εξαίρεση και όχι κανόνας -μία ακραία μορφή αντίδρασης σε κάποιο πρόβλημα. Το πλέον γνωστό σχετικό περιστατικό των τελευταίων δεκαετιών είναι η προσπάθεια της Τράπεζας της Αγγλίας να «υπερασπιστεί» την κεντρική ισοτιμία της λίρας στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Ισοτιμιών (ERM) το 1992.
Η ιστορική νίκη του Τζ. Σόρος
Τότε οι πιέσεις ήταν υποτιμητικές και η κεντρική τράπεζα αναγκάστηκε να αγοράσει μεγάλες ποσότητες λιρών, προκαλώντας... αιμορραγία στα συναλλαγματικά διαθέσιμα. Αυτή σύντομα την οδήγησε σε συνθηκολόγηση, επιτρέποντας στον επενδυτή Τζορτζ Σόρος να κερδίσει πάνω από 1 δισ. δολ. έχοντας ποντάρει στην εξασθένηση της στερλίνας.
Στην περίπτωση της Τράπεζας της Ελβετίας, βέβαια, η παρέμβαση θα είναι αντίθετη, καθώς στόχος είναι να εμποδιστεί η ανατίμηση του νομίσματος.
Κάτι ανάλογο είχε πράξει η τράπεζα το 1978, όταν τότε οι επενδυτές εγκατέλειπαν το μάρκο υπέρ του φράγκου, προκαλώντας ύφεση και αποπληθωρισμό στην ελβετική οικονομία. Τότε η παρέμβαση κρίθηκε επιτυχημένη (το φράγκο δεν ανατιμήθηκε περαιτέρω) αλλά το τίμημα ήταν υψηλό: Η κεντρική τράπεζα αναγκάστηκε να τυπώσει μεγάλες ποσότητες φράγκων για να αγοράσει με αυτά μάρκα, με αποτέλεσμα ύστερα από τρία χρόνια ο πληθωρισμός να ξεπερνά το 7%.
ΗΜΕΡΗΣΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου