Η «μαγεία» ενός αιρετικού

Την τέχνη που κατέχουν οι άνθρωποι «συνδέοντας τη γνώση με τη δυνατότητα της πράξης» δίδασκε ο φιλόσοφος Τζορντάνο Μπρούνο, που το 1600 οδηγήθηκε στην πυρά ως αιρετικός 

Του Σάκη Μαλαβάκη

Η Αναγέννηση έχει εδραιωθεί στην εποχή του, και μαζί της ένας οργασμός πνευματικός και νεοπλατωνικός κυρίως. Ο Αριστοτέλης, σημείο αναφοράς για αιώνες, έχει παραμεριστεί και πλέον κυριαρχεί η Ιδέα. Ο Πλάτωνας αναδύεται και γίνεται καθοριστικός. 

Η Αναγέννηση, μια εποχή λαϊκή, θα μπορούσε λοιπόν να οριστεί ως εξής: ένας διαρκής στροβιλισμός ιδεών ή μάλλον φιλοσοφιών.  

Ο ρυθμός του πνεύματος αυτής της νέας εποχής καθορίζεται από στοχαστές όπως ο Επίκουρος και οι Στωικοί, ο Λουκρήτιος και ο Κικέρωνας, ο Ερασμος, ο Πλωτίνος και οι λοιποί νεοπλατωνικοί - λόγω της κυριαρχίας του και μόνο, ο Πλάτωνας αποσιωπείται. Κυριαρχεί ο ανθρωπισμός και παρ' όλο που ο στόχος δεν είναι αμειγώς επιστημονικός (σχολαστικός), το πνεύμα κυριολεκτικά αναγεννιέται. Τέχνη και λογοτεχνία παίρνουν τη θέση της φιλοσοφίας - η φιλοσοφία ορίζεται πλέον ως τρόπος, ως στάση ζωής - και η έννοια της (ολικής) αποδοχής επιτρέπει το πλησίασμα φιλοσοφικοθρησκευτικών θεωριών προερχόμενων από την Ανατολή. Ζωροαστρισμός και ερμητισμός, η εβραϊκή καμπάλα και ο ανιμισμός χαράζουν νέες διαδρομές. Αυτές θα ακολουθήσει, αν δεν τις χαράξει κιόλας μαζί με άλλους, ο εξ - αιρετικός Τζορντάνο Μπρούνο, φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος. Αυτός ο αποκηρυγμένος δομινικανός μοναχός θα μπορούσε να οριστεί ως ο φιλόσοφος του ανοίγματος. 

Το Εν, ο κόσμος και ο άνθρωπος είναι το τρίπτυχο που ορίζει τη σκέψη του σύμφωνα με την οποία ο (μη πραγματικός) κόσμος μας είναι απέραντος και κυρίως έμψυχος. Ο ανθρώπινος νους είναι ένας εν δυνάμει παγκόσμιος νους, ο ανθρώπινος μικρόκοσμος αναπαριστά τον συμπαντικό μακρόκοσμο και η «μαγική αντίληψη, η μνήμη και η φαντασία είναι οι γέφυρες που συνδέουν τον άνθρωπο με τον κόσμο και τη θεότητα». 

Ο μάγος δεν είναι τίποτα παραπάνω από έναν άνθρωπο σοφό ο οποίος δρα. Ο μαγικός τρόπος αντίληψης είναι ένας φυσικός τρόπος αντίληψης. Με το «Περί μαγείας» λοιπόν, το οποίο διασώθηκε ατιτλοφόρητο και πρωτοεκδόθηκε μόλις τον 19ο αιώνα, ο Μπρούνο επεδίωκε να υποδείξει «στον άνθρωπο τον δρόμο για να ενωθεί με το Σύμπαν και τους θεούς και να φτάσει στην αληθινή γνώση».

Το μικρό αυτό δοκίμιο, η ουσία του οποίου βασικά έγκειται πέραν της μαγείας, τουλάχιστον όπως εμείς την αντιλαμβανόμαστε, παρέχει στον Μπρούνο τη δυνατότητα να (ξανα) εκφραστεί υπέρ της μίας και μοναδικής ψυχής του κόσμου - πρόκειται για μια παγκόσμια ψυχή - η οποία, ως προϋπόθεση κυρίως, (μας) αποδεικνύει «την πνευματική συνέχεια του Σύμπαντος» και μας επιτρέπει «να μελετήσουμε τη φύση με τον αληθέστερο τρόπο». 

Εστιάζοντας στη φυσική μαγεία, ένα από τα τρία είδη μαγείας σύμφωνα με την κατάταξη του γερμανού αποκρυφιστή Κορνήλιου Αγρίππα (η θεϊκή και η μαθηματική είναι τα άλλα δύο είδη), ο φιλόσοφος εκφράζεται υπέρ ενός φυσικού κόσμου ο οποίος δύναται, λόγω των μαγικών δεσμών που ενυπάρχουν σ' αυτόν, να αλλάξει. Η μαγεία ή αλλιώς σοφία ορίζεται λοιπόν ως μια απόπειρα χειρισμού της φύσης προς όφελος του ανθρώπινου γένους.