Του ΝΙΚΟΛΑΟΥ Α. ΜΠΙΝΙΑΡΗ
Ως απλός πολίτης, με κάποιες γνώσεις οικονομικής θεωρίας και μεγάλη γνώση της πραγματικής οικονομίας, βρίσκομαι σε σωκρατική απορία: Δεν μπορώ να περάσω από τη μια όχθη του ποταμού στην άλλη και βλέπω τα νερά να φουσκώνουν.
Το παγκόσμιο εκπαιδευτικό σύστημα έχει παραγάγει μια πλειάδα οικονομολόγων: καθηγητές, κατόχους βραβείων Νόμπελ, διευθυντές τραπεζών, χρηματιστηριακών οίκων και υπουργούς, όπως οι κύριοι Παπαντωνίου, Χριστοδουλάκης, Αλογοσκούφης και Παπακωνσταντίνου.
Η απορία μου έγκειται στο εξής: Από την εποχή του μακαρίτη Κέινς και μετά την κυριαρχία των μονεταριστών, η οικονομική επιστήμη είχε στα χέρια της μια σειρά από θεωρητικά εργαλεία για να ποσοτικοποιήσει τα πάντα, μαθηματικά μοντέλα και πανίσχυρους υπολογιστές, να ανακατέψει αριθμούς και να βγάλει συμπεράσματα.
Αυτά ήσαν προφανώς λάθος, μια και το 2008 η παγκόσμια οικονομία βρέθηκε μπροστά σε συστημική κρίση, η οποία, όπως λένε διαπρεπείς οικονομολόγοι, δεν έχει τελειώσει ακόμη.
Γιατί το επιστημονικό κατεστημένο απέτυχε τόσο οικτρά;
Στην Ελλάδα η αποτυχία είναι ασύλληπτη, καταστροφική για το μέλλον του ελληνικού λαού.
Για πολλούς μαρξιστές οικονομολόγους, η αποτυχία δεν έγκειται σε τίποτα άλλο παρά στην ίδια τη φύση του καπιταλιστικού κοινωνικο-οικονομικού συστήματος. Οσοι πιστεύουν σε αυτή τη δήλωση προτρέπουν προς μια μορφή σοσιαλιστικής οικονομίας, έλεγχο του τραπεζικού συστήματος, ή και εθνικοποίησή του, έλεγχο των αγορών, απαγόρευση των ροών κεφαλαίου, και προστασία των θέσεων εργασίας και των αμοιβών των εργαζομένων.
Είναι δύσκολο εγχείρημα να αποδείξει κανείς πως μια οικονομική θεωρία, η οποία περίπου αντικατοπτρίζει τη σημερινή κοινωνικοϊστορική πραγματικότητα, είναι εγγενώς λάθος. Το κλασικό επιχείρημα μιας τέτοιας κριτικής σκέψης βασίζεται στις «αντιφάσεις του καπιταλισμού», αλλά αυτό μέλλει να αποδειχθεί εμπειρικά, και όχι ως λογικό πρόβλημα.
Αν ισχύει η απάντηση των μαρξιστών μελετητών, τότε βέβαια το καπιταλιστικό σύστημα δεν σώζεται με τίποτα. Υπάρχει όμως μια άλλη ερμηνεία της μνημειώδους αυτής αποτυχίας μιας τόσο «εξελιγμένης επιστήμης»;
Η οικονομική επιστήμη, όντας μια κοινωνική επιστήμη, δεν παίρνει αποφάσεις μόνο με βάση τα οικονομικά στοιχεία, αλλά και με βάση την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα του κάθε διακριτού συνόλου πολιτικής συγκρότησης.
Ηταν πολιτική η απόφαση να υπάρξουν ασαφείς ή και αδιαφανείς κανόνες για το χρηματοπιστωτικό σύστημα, όπως ήταν πολιτική η απόφαση να χρηματοδοτηθούν οι εξωτερικές παρεμβάσεις των ΗΠΑ από δανεισμό (από Κίνα Ιαπωνία, χώρες ΟΠΕΚ) και όχι από φορολογία. Ηταν, επίσης, πολιτική η απόφαση να δημιουργηθεί μια νομισματική ένωση, όπως η Ε.Ε. με τόσο σαθρό υπόβαθρο θεσμών οικονομικής ενοποίησης.
Ο καθηγητής Κ. Μελάς, στο βιβλίο του «Η Σαστισμένη Ευρώπη» έχει αναλύσει αδρά όλο αυτό το ευρωπαϊκό πολιτικό γίγνεσθαι, το οποίο είχε προδιαγράψει το σημερινό δημοσιονομικό πρόβλημα της Ελλάδας.
Στην πραγματικότητα, η οικονομική επιστήμη, μια μη ακριβής επιστήμη, μη ανάλογη της Φυσικής, δεν είχε τελείως αποτύχει. Είχε παραμεριστεί από πολιτικές αποφάσεις, οι οποίες ήθελαν να βασίζονται στις αισιόδοξες προβλέψεις και να απορρίπτουν τις προειδοποιήσεις πολλών αναλυτών για επερχόμενη κρίση.
Πριν από περίπου 10 χρόνια είχε δημιουργηθεί η φούσκα των εταιρειών Διαδικτύου. Απληστία θα πουν πολλοί, το ένστικτο της αγέλης θα πουν άλλοι, συνωμοσία θα διαπιστώσουν έτεροι. Το πρώτο είναι μια ψυχολογική ερμηνεία της οικονομίας.
Ο Ανταμ Σμιθ, προσπαθώντας να ξορκίσει το φάντασμα του ψυχολογισμού, μιλούσε για τις λογικές προσδοκίες της αγοράς. Στον αιώνα του Διαφωτισμού σε τι άλλο μπορούσε να βασιστεί; Είχε λάθος. Η αγορά είναι όσο λογική όσο και η Ψυχολογία και ίσως περισσότερο το δεύτερο από το πρώτο. Οσο για το ένστικτο, αυτό είναι ακόμα πιο απόμακρο από οποιονδήποτε ορθολογισμό.
Φτάνουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι οι πολιτικές αποφάσεις και η ψυχολογία διέγραψαν μια ολόκληρη επιστήμη από το προσκήνιο των αποφάσεων, και μαζί της και τη στατιστική, τα μαθηματικά μοντέλα και τα δισεκατομμύρια των αριθμητικών πράξεων των Η/Υ, πάνω στα οποία διαμορφώνονται «οι τάσεις».
Η απορία μου λοιπόν είναι πολύ πιο δύσκολο να απαντηθεί από ό,τι νόμιζα. Οικονομική θεωρία, πολιτική και ψυχολογία είναι ένα πολύπλοκο μείγμα θέσεων αντιθέσεων και πιθανών συνθέσεων, ώστε να μπορέσουμε να το κατανοήσουμε είτε διαλεκτικά, είτε με τους όρους της ανορθολογικά ορθολογικής «αγοράς».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου