Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΩΤΗΡΗ
Σε μια εποχή που σφραγίζεται από την πρόοδο της επιστημονικής έρευνας, τη χωρίς προηγούμενο επέκταση των γνώσεών μας και την εκτεταμένη τεχνολογική εφαρμογή τους, φαντάζει παράδοξη η έκρηξη συνωμοσιολογικών πεποιθήσεων που σε ορισμένες περιπτώσεις απασχολεί και την κεντρική πολιτική συζήτηση.
Ωστόσο, η εικόνα του παραδόξου γίνεται λίγο πιο σύνθετη εάν παρατηρήσουμε ότι οι σύγχρονες θεωρίες συνωμοσίας διεκδικούν και αυτές χαρακτήρα ορθολογικότητας ανάλογο με αυτόν της επιστήμης.
Δεν παρουσιάζονται ως δογματικές δηλώσεις πίστης, αλλά ως πληρέστερες επιστημονικές εξηγήσεις. Οικειοποιούνται ακόμη και τον «ηρωικό» χαρακτήρα της αποκάλυψης μιας αλήθειας που υποτίθεται ότι μας κρατούν κρυφή και επιδιώκουν να προσφέρουν μια εύτακτη εικόνα του κόσμου, που επιτρέπει στα υποκείμενα να προσανατολιστούν, κατά τρόπο ανάλογο με τη χρήση της επιστήμης στη δημόσια σφαίρα.
Βέβαια, αποφεύγουν όλα όσα ορίζουν όντως τον επιστημονικό λόγο: τον διαψεύσιμο χαρακτήρα των επιστημονικών θεωριών, την ανοιχτή φύση της επιστημονικής έρευνας, την παραδοχή απροσδιοριστιών, τη διαρκή εξέλιξη των μεθοδολογικών εργαλείων. Αυτό μας φέρνει στον πυρήνα του προβλήματος.
Ωστόσο, η εικόνα του παραδόξου γίνεται λίγο πιο σύνθετη εάν παρατηρήσουμε ότι οι σύγχρονες θεωρίες συνωμοσίας διεκδικούν και αυτές χαρακτήρα ορθολογικότητας ανάλογο με αυτόν της επιστήμης.
Δεν παρουσιάζονται ως δογματικές δηλώσεις πίστης, αλλά ως πληρέστερες επιστημονικές εξηγήσεις. Οικειοποιούνται ακόμη και τον «ηρωικό» χαρακτήρα της αποκάλυψης μιας αλήθειας που υποτίθεται ότι μας κρατούν κρυφή και επιδιώκουν να προσφέρουν μια εύτακτη εικόνα του κόσμου, που επιτρέπει στα υποκείμενα να προσανατολιστούν, κατά τρόπο ανάλογο με τη χρήση της επιστήμης στη δημόσια σφαίρα.
Βέβαια, αποφεύγουν όλα όσα ορίζουν όντως τον επιστημονικό λόγο: τον διαψεύσιμο χαρακτήρα των επιστημονικών θεωριών, την ανοιχτή φύση της επιστημονικής έρευνας, την παραδοχή απροσδιοριστιών, τη διαρκή εξέλιξη των μεθοδολογικών εργαλείων. Αυτό μας φέρνει στον πυρήνα του προβλήματος.
Στην περίοδο της πανδημίας η συνάντηση ανάμεσα στον επιστημονικό λόγο και την πολιτική διαχείριση και η απαίτηση για βεβαιότητες που θα διευκόλυναν τη συμμόρφωση στα προτεινόμενα μέτρα, προβάλλοντάς τα ως «δραστικές λύσεις», ενώ ήταν απλώς μέτρα συγκυριακής διαχείρισης ενός σε εξέλιξη σύνθετου φαινομένου, διαμόρφωσαν την αίσθηση εναλλασσόμενων αντικρουόμενων απόψεων ή ακόμη και παλινωδιών και οδήγησαν στο αντίθετο αποτέλεσμα: στη δυσπιστία απέναντι στον επίσημο λόγο και τη στροφή στην πλαστή συνεκτικότητα του ανορθολογισμού.
Η απάντηση δεν μπορεί να είναι η δογματική υπεράσπιση του «κύρους της επιστήμης» και δη προς νομιμοποίηση πολιτικών επιλογών, ούτε η αποσιώπηση της αναπόφευκτης πολυφωνίας ως προς την εξήγηση και αντιμετώπιση ενός φαινομένου με βιολογικές αλλά και κοινωνικές πλευρές, αλλά...
Η απάντηση δεν μπορεί να είναι η δογματική υπεράσπιση του «κύρους της επιστήμης» και δη προς νομιμοποίηση πολιτικών επιλογών, ούτε η αποσιώπηση της αναπόφευκτης πολυφωνίας ως προς την εξήγηση και αντιμετώπιση ενός φαινομένου με βιολογικές αλλά και κοινωνικές πλευρές, αλλά...
η προσπάθεια να εκτεθούν με ακρίβεια και όχι επιλεκτικότητα τα δεδομένα και τα αναγκαστικά προσωρινά πορίσματα που προκύπτουν από αυτά για να ενισχυθεί μια συλλογική προσπάθεια που απαιτεί σύνεση και ορθολογισμό και όχι πανικό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου