Η λέξη «θυμός» δεν άλλαξε από τον καιρό του Ομήρου. Ακόμη και η γραφή της παραμένει ίδια. Τονίζεται στο βραχύ όμικρον της λήγουσας κι έτσι γλίτωσε το κούρεμα γουλί της ορθογραφίας από το μονοτονικό.
Στον Oμηρο είναι πλούσια σε σημασίες. Θυμός είναι η ψυχή, η καρδιά, η ίδια η ζωή, το αίσθημα, η βούληση, η απόφαση, η επιθυμία. Μπορεί να είναι ανδρείος, «σιδήρεος», απηνής, υπερφίαλος, γλυκύς, πένθιμος, μέγας. Εξ ου και η μεγαθυμία. Το ρήμα ενθυμούμαι σημαίνει ότι κρατώ κάτι στην ψυχή μου. Ο Πλάτων, στο έκτο βιβλίο της «Πολιτείας», περιορίζει την επικράτειά του σε ένα από τα τμήματα της ψυχής. Ανάμεσα στο λογιστικό και στο επιθυμητικό, το θυμοειδές είναι αρμόδιο για το θάρρος. Ακόμη και σήμερα υπάρχει η λέξη «ψυχωμένος» για το θαρραλέος.
Ενώ η ίδια η λέξη δεν έχει αλλάξει, και σε διάφορα συνθετικά κρατάει ακόμη ίχνη από το σημασιολογικό της εύρος, στη γλώσσα μας έχει φτάσει να είναι συνώνυμο της οργής. Είμαι θυμωμένος, είμαι οργισμένος. Κι αν η ίδια η λέξη θυμάται πως κάποτε σήμαινε την ψυχή, μήπως η σημερινή της χρήση μεταφέρει στο ασυνείδητο την ταύτιση του θυμού, της ψυχής, με την οργή; Μήπως, για να έχεις ψυχή, πρέπει να είσαι και θυμωμένος; Μήπως, αν δεν είσαι θυμωμένος, αν δεν έχεις θυμό «μέσα σου» κατά το κοινώς λεγόμενο, σημαίνει ότι είσαι και άψυχος; Το ερώτημα δεν είναι γλωσσολογικό. Στηρίζεται στην αποθησαύριση της εμπειρίας.
Η σκέψη μού ήρθε για πρώτη φορά στο μυαλό το καλοκαίρι του 2004, όταν η Εθνική Ελλάδας ποδοσφαίρου κατέκτησε το Ευρωπαϊκό Κύπελλο, αφού είχε νικήσει μερικές από τις μεγάλες δυνάμεις του αθλήματος. Μόλις τέλειωναν οι αγώνες, οι δρόμοι της Αθήνας γέμιζαν με κόσμο που παραληρούσε για τον θρίαμβο. Λογικό και θεμιτό. Με μία διαφορά. Δεν ήταν χαρά το αίσθημα που έβγαζε το πλήθος. Hταν θυμός, καταπιεσμένο άχτι που απελευθερωνόταν με κάθε γκολ της ομάδας. Η χρήση του πρώτου πληθυντικού στα συνθήματα επιβεβαίωνε το αίσθημα. «Σας μπήξαμε, σας δείξαμε, σας απαυτώσαμε». Εννοείται πως τα ρήματα ήταν πολύ πιο ωμά, κατά προτίμηση σεξουαλικής πράξεως σημαντικά.
Κάποιος ταλαίπωρος, για να πλειοδοτήσει, έκαψε το αυτοκίνητό του στην Ομόνοια.
Τον Δεκέμβριο του 2008, με αφορμή τον φόνο ενός δεκαεξάχρονου παιδιού από έναν θυμωμένο αστυνομικό, κάηκε η Αθήνα. Οι κουκουλοφόροι εμπρηστές δεν διεκδικούσαν τίποτε. Hθελαν απλώς να εκφράσουν τον θυμό τους.
Τρία χρόνια μετά, το 2011, θα τους δικαίωνε το πλήθος των «Αγανακτισμένων» που κατέλαβε την πλατεία Συντάγματος. Το συνονθύλευμα των πολιτικών τάσεων είχε ως μόνο συνδετικό υλικό τον θυμό. Θυμός για την Ευρώπη, θυμός για τους εγχώριους υποστηρικτές της. Αν δεν ήσουν θυμωμένος, αν δεν μούντζωνες το Κοινοβούλιο και δεν απαιτούσες κρεμάλες, ήσουν γερμανοτσολιάς. Επιτέλους, η λέξη «θυμός», με τη σύγχρονη σημασία της, συνάντησε τον αρχαίο πλούτο της.
Η ελληνική ψυχή έγινε συνώνυμο του θυμού της. Hσουν Eλληνας επειδή ήσουν θυμωμένος. Να θυμίσω απλώς ότι τότε έγιναν για πρώτη φορά επιτυχίες τα μεγάλα πολιτικά σουξέ της δεκαετίας της κρίσης, η Χρυσή Αυγή, οι ΑΝΕΛ και ο ΣΥΡΙΖΑ. Διαγωνίστηκαν για το καλύτερο τραγούδι, κέρδισε ο Τσίπρας, όμως και οι υπόλοιποι ανταμείφθηκαν.
Το θετικό της τετραετίας που πέρασε είναι ότι απομυθοποίησε τη θυμωμένη ταυτότητα των Ελλήνων. Κάπως έτσι εξηγείται και η εθελοτυφλία των ευρωπαϊκών ελίτ που υπερασπίστηκαν τον ΣΥΡΙΖΑ σαν πολύτιμο εύρημα. Μας κούρασε ο θυμός μας. Η ήττα του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές και η πανωλεθρία των ΑΝΕΛ και της Χρυσής Αυγής αυτήν την κούραση μετράνε.
Η ταύτιση της ελληνικής ψυχής με τον θυμό, το γεγονός ότι κάποτε η μια λέξη ήταν συνώνυμη της άλλης δεν θα καταργηθεί από ένα εκλογικό αποτέλεσμα. Oσο καταλυτικό κι αν είναι. Απ’ αυτήν την άποψη, ήταν σοφή η στάση του Μητσοτάκη, που αποθάρρυνε τις εορταστικές εκδηλώσεις το βράδυ των εκλογών. Ξέρει πως η χαρά της νίκης παρ’ ημίν καθρεφτίζεται στην ήττα του αντιπάλου.
Πότε θα πάψουμε να είμαστε θυμωμένοι με τον κόσμο, και με τον εαυτό μας επειδή ανήκει σ’ αυτόν τον κόσμο; Πότε και με ποιον τρόπο;
Στα πρώτα της διακόσια χρόνια η νεοελληνική ύπαρξη στηρίχθηκε στη θυμωμένη της ταυτότητα. Ο θυμός ήταν το ψυχικό μαντζούνι πάσης νόσου και πάσης μαλακίας. Εξ ου και η απορία:
Μήπως αν χάσουμε τον θυμό μας, χάσουμε και την ψυχή μας;
Καταλήγω με το κοινότοπον. Η κλασική παιδεία, ο Oμηρος ή ο Πλάτων, αν μη τι άλλο, μας θυμίζουν ότι ο θυμός είναι ευπορότερος από την αντίληψη που έχουμε γι’ αυτόν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου