Στο ποίημα «Περιμένοντας τους Βαρβάρους» του 1898, ο Έλληνας ποιητής
Κωνσταντίνος Καβάφης περιγράφει μια πολιτεία που εφευρίσκει ή διογκώνει
μυστηριώδεις απειλές από το εξωτερικό, για να ενισχύσει τις
απαρχαιωμένες δομές εξουσίας της. Οι παθητικές κυβερνώσες ελίτ, οι
ανούσιες δημόσιες εκδηλώσεις και το κυρίαρχο αίσθημα μιας επικείμενης
καταστροφής που απεικονίζονται στο αριστούργημα του Καβάφη χρησιμεύουν
το 2016 ως ένα καμπανάκι για την Ευρώπη.
Είτε αφορά στην
τρομοκρατία, στη μετανάστευση, στον εγχώριο πολιτικό εξτρεμισμό, στην
ενότητα της ευρωζώνης, στην ανεργία, στην ελλιπή οικονομική ανάπτυξη, ή
ακόμα και στη στρατιωτική άμυνα της Ευρώπης, οι εθνικές κυβερνήσεις
και τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες φαίνεται πως δεν
μπορούν να σταθούν στο ύψος των πολυάριθμων προκλήσεων που εμφανίζονται
από κάθε κατεύθυνση.
Αυτό πρέπει να ανησυχεί όχι μόνο τους Ευρωπαίους
αλλά και τους φίλους τους στην Αμερική και την Ασία.
Η νόσος
πηγαίνει πολύ πιο μακριά και βαθιά από την Ε.Ε., η οποία δεν έχει την
ευθύνη για ό,τι συμβαίνει ή δεν συμβαίνει στην Ευρώπη. Είναι κατά ένα
μέρος ζήτημα της πτώσης της Ευρώπης σε παγκόσμια επίπεδο, που καθιστά
δύσκολη τη διαχείριση προβλημάτων ακόμα και στη δική της γειτονιά. Είναι
επίσης ζήτημα πολιτικής, οικονομικής και τεχνολογικής αλλαγής
στις δυτικές κοινωνίες συνολικά. Οι αλλαγές αυτές διαταράσσουν
καθιερωμένες μορφές ζωής, υπονομεύουν την εμπιστοσύνη μεταξύ των πολιτών
για τις κυβερνήσεις τους και αποδυναμώνουν τη δυνατότητα των τελευταίων
να δράσουν αποφασιστικά.
Σε κάθε περίπτωση, η Ε.Ε. είναι το
επίκεντρο της ανησυχίας. Η ανεπαρκής αντίδρασή της στις διαδοχικές
κρίσεις που ξέσπασαν έχουν δημιουργήσει την εντύπωση πως παρά το γεγονός
πως είναι μια ομάδα εύπορων δημοκρατιών, με 28 κράτη-μέλη και πάνω από
500.000 κατοίκους, η Ε.Ε. είναι καταδικασμένη να είναι πάντα κάτι
λιγότερο από το σύνολο των μερών της.
Οι εκκλήσεις από πολιτικούς
ηγέτες για μια πιο αποτελεσματική και ενοποιημένη Ε.Ε. -και ήταν πολλές
το 2015- αποδεικνύονται συχνά απλά ωραία λόγια, χωρίς πρόθεση να γίνουν
πράξη.
Οι θλιβερές προσπάθειες της Ε.Ε. για μια αμυντική συνεργασία
δείχνουν πολύ παραστατικά το πρόβλημα. Ο ίδιος ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, ο
πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δήλωσε τον Οκτώβριο: «Μια ορδή από
κότες είναι ένας σχηματισμός μάχης σώμα με σώμα, αν συγκριθεί με την
εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας της Ε.Ε.».
Αυτό δεν
σημαίνει πως η Ε.Ε. βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Όπως έδειξαν
κατά τη διάρκεια της κρίσης της ευρωζώνης και όπως δείχνουν και τώρα στη
μεταναστευτική και προσφυγική κρίση, οι ηγέτες της Ευρώπης έχουν
προσπαθήσει και δοκιμάσει μια μέθοδο για την αντιμετώπιση έκτακτων προβλημάτων.
Βρίσκουν λύσεις που είναι προσωρινές, ελάχιστα ικανοποιητικές και οι
οποίες έχουν σχεδιαστεί κυρίως για να κρατήσουν ζωντανή την Ε.Ε.
Στο
πνεύμα αυτό, οργάνωσαν τρεις πανάκριβες διασώσεις για την Ελλάδα, αλλά
αρνήθηκαν να πιάσουν τον ταύρο από τα κέρατα και να προχωρήσουν σε μια
ουσιαστική διαγραφή του ελληνικού χρέους.
Δημιούργησαν
μια ατελή τραπεζική ένωση, η οποία έχει κοινή εποπτεία και κοινό
μηχανισμό εκκαθάρισης προβληματικών τραπεζών, αλλά δεν έχει κοινή
εγγύηση καταθέσεων.
Και στις δύο περιπτώσεις, το εμπόδιο είναι οι
πιέσεις από τις εθνικές κυβερνήσεις και ειδικά τη Γερμανία.
Όπως η κρίση της ευρωζώνης χώρισε τη νομισματική ένωση σε Βόρειους και Νότιους Ευρωπαίους,
η προσφυγική κρίση χωρίζει την Ε.Ε. ανάμεσα στα παλιότερα ευρωπαϊκά
κράτη-μέλη και στα νεότερα από το κεντρικό και ανατολικό τμήμα της. Το
σύστημα Σένγκεν για ελεύθερη μετακίνηση εντός των εσωτερικών ευρωπαϊκών
συνόρων, το θεμέλιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης, έχει ήδη κατακερματιστεί.
Για να μην υψωθούν ξανά τα εμπόδια που χώριζαν τις δύο πλευρές της
Ευρώπης πριν το 1989, είναι σημαντικό οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης να
αντισταθούν στον πειρασμό να φανταστούν πως θα ήταν καλύτερα σε μια
ένωση 15 ή λιγότερων μελών, όπως στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου.
Για να αποτραπεί η πλήρης διάλυση του Σένγκεν,
η Ε.Ε. εναποθέτει τις ελπίδες της και 3 δισ. ευρώ στην Τουρκία, για να
συγκρατήσει το κύμα των εισερχόμενων προσφύγων και μεταναστών από τη
Μέση Ανατολή, τη Βόρειο Αφρική και πιο πέρα.
Η Ε.Ε. προτείνει επίσης τη
δημιουργία μιας ισχυρής συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής.
Το πιο
σοβαρό ερώτημα για την Ε.Ε. το 2016 θα είναι:
Ποιες συνέπειες θα
προκύψουν αν κανένα από τα μέτρα αυτά δεν αποδειχθεί αποτελεσματικό και
αν μια ευρωπαϊκή πόλη αντιμετωπίσει μια τρομοκρατική επίθεση όπως αυτή
στο Παρίσι στις 13 Νοεμβρίου.
Ένας σχετιζόμενος κίνδυνος είναι,
παρά την επιτυχία των παραδοσιακών δημοκρατικών κομμάτων να νικήσουν το
Εθνικό μέτωπο στις περιφερειακές εκλογές στη Γαλλία στις 13 Δεκεμβρίου,
οι ακροδεξιοί λαϊκιστές να πλησιάσουν ακόμα περισσότερο στην εξουσία.
Αλλά μια πιο ύπουλη απειλή για τη δημοκρατία προέρχεται από την προθυμία
αξιοσέβαστων κεντροδεξιών Ευρωπαίων πολιτικών να δανειστούν τη ρητορική
και τις πολιτικές των άκρων. Η πρακτική αυτή διαβρώνει τον δημόσιο
διάλογο, υποσχόμενη εύκολες λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα.
Μετά την ίδρυσή της το 1957 με τη Συνθήκη της Ρώμης,
η Ε.Ε. φαίνεται να είναι τους επόμενους 12 με 24 μήνες πιο ευάλωτη από
κάθε άλλη φορά, σε μια σειρά από επικίνδυνα χτυπήματα και αναταράξεις.
Όλα είναι δυνητικά μοιραία για την ενότητα της Ε.Ε. -όχι λιγότερο το
δημοψήφισμα της Βρετανίας για το αν θα μείνει στην ένωση- αλλά όχι
αναγκαστικά και για την επιβίωσή της.
Όπως και το φανταστικό
κράτος του Καβάφη, ή όπως η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που άντεξε για 1.000
χρόνια προτού τη βγάλει από τη δυστυχία της ο Ναπολέων το 1806, η Ε.Ε.
μπορεί να μη διαλυθεί αλλά να κυλήσει σε μια παρακμή, με τις πολιτικές
και γραφειοκρατικές ελίτ να συνεχίζουν να παρακολουθούν τις πρακτικές
μιας ομοσπονδίας χωρίς εξουσία και σημασία.
Δεν είναι ένα αποτέλεσμα το
οποίο θα ήθελε οποιοσδήποτε Ευρωπαίος με κοινό νου. Αλλά δεν είναι πλέον
αδιανόητο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου