KOINΩΝΙΑ και ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Μαστίγιο και καρότο

Του Χρήστου Χωμενίδη 

"Βλέπεις τον ξάδελφό μου τον Ισίδωρο πόσο χάλια είναι;" 

"Ε πώς να είναι; Καρκίνο έχει ο άνθρωπος. Δεν λες που μπόρεσε να’ρθει στη ρεβεγιόν;"  

"Δεν φταίει ο καρκίνος. Αυτές οι δύο φταίνε, που του’χουν βγάλει τον καρκίνο πάνω στον καρκίνο. Η Άντα, η πρώην γυναίκα του. Και η Μαιρούλα, η νυν. Τον έχουν εξαρχής ξεγράψει και τρώγονται για να εξασφαλίσουν τα παιδιά. Τα παιδιά της η καθεμία. Δύο από τον πρώτο γάμο, φοιτητές ήδη, και δύο από τον δεύτερο, παιδάκια του Δημοτικού..."  

"Η περιουσία άρα θα μοιραστεί στα τέσσερα. Ηλίου φαεινότερον!" 

 "Αμ δε! Εκτός από τα ακίνητα υπάρχουν οι τραπεζικοί λογαριασμοί –που ο συνδικαιούχος μπορεί να τους σηκώσει μέχρι φράγκο προτού κρυώσει ο μακαρίτης–, τα οικογενειακά χρυσαφικά στη θυρίδα, τα δικαιώματα από πεντέξι λαϊκά τραγούδια που είχε γράψει ο Ισίδωρος στα νιάτα του, την δεκαετία του ’70, και είχαν γίνει επιτυχίες κι ακόμα παίζονται στα μπουζουξίδικα και στα ραδιόφωνα…"

 "Δεν είχα ιδέα!" 

"Έγραφε στίχους με ψευδώνυμο. Ύστερα στέρεψε καλλιτεχνικά και αφοσιώθηκε στην εμπορία ειδών υγιεινής. Η Άντα διεκδικεί τη μερίδα του λέοντος ως μούσα –ισχυρίζεται– του τότε συζύγου της." 

"Προβλέπει ο νόμος ποσοστό για την μούσα;" 

"Όχι. Ποτέ όμως δεν ξέρεις τι θα κρίνει ο Έλλην δικαστής. Οι δικηγόροι, εν πάση περιπτώσει, παραμυθιάζουν τους πελάτες τους πως όλα γίνονται." 

"Είναι δηλαδή πλούσιος ο Ισίδωρος!" 

"Ας μην υπερβάλλουμε. Εύπορο θα τον έλεγες, τις καλές ημέρες. Καλοστεκούμενο μέλος της μεσαίας τάξης. Τώρα όμως, με την κρίση, και χίλια ευρώ κληρονομιά –που λέει ο λόγος– βαραίνουν… Το μόνο στο οποίο συμμαχούν οι δύο γυναίκες δεν το φαντάζεσαι. Να μην ξοδέψει υπερβολικά ο Ισίδωρος σε νοσοκομεία και σε γιατρούς. Έπεσαν πάνω του και τον έπεισαν πως δεν συνέτρεχε λόγος να πάει στο εξωτερικό. Ότι έπρεπε, αντιθέτως, να εμπιστευτεί τη ζωή του στο ΕΣΥ!" 

"Μισογύνη σε βρίσκω. Για να μην πω μισάνθρωπο." 

"Σου αναφέρω απλώς τα γεγονότα." 

"Μα δεν τον αγαπάνε μια στάλα;" 

"Κάποτε σίγουρα τον αγάπησαν. Μα η αγάπη πάει μπροστά: Στα παιδιά τους."

Κοίταζα με συμπόνια τον κάποτε λεβέντη εξηντάρη να έχει καταντήσει σκιά του εαυτού του και να τσιμπάει σαν πουλάκι –τόση όρεξη του είχε απομείνει– τη γέμιση της γαλοπούλας. Κι έπειτα συνειδητοποίησα πόσοι άνθρωποι περιέρχονται λόγω ασθένειας ή ηλικίας σε παρόμοια κατάσταση. Γέροντες με κομπόδεμα στην άκρη, που οι κατιόντες τους τούς κοιτάζουν στις τσέπες. Άτεκνοι θείοι που πονηρά ανίψια (έμπνευση για τους διαφημιστές του Τζόκερ) τους ζαχαρώνουν για τα θυμηθούν στη διαθήκη τους. Ομοφυλόφιλοι θείοι που οι επίδοξοι κληρονόμοι –εξ αίματος συγγενείς τους– έφριξαν με την νομοθέτηση του συμφώνου συμβίωσης...

Αναλογίστηκα έπειτα πόσα ζευγάρια –ερωτικά αποξενωμένα εδώ και χρόνια– μένουν κάτω από τον ζυγό του γάμου για να μην κόψει η σούπα του κοινού προϋπολογισμού. Πόσοι παντρεύονται ακόμα –ή ιδίως– στις μέρες μας από λόγους συμφέροντος. Πόσοι τεκνοποιούν για να συνάψουν άρρηκτους, βιολογικούς, δεσμούς με το κατά σύμβασιν ταίρι τους...

"Κάτι μάς είπες τώρα!" σκέφτεστε. "Αυτή είναι η ανθρώπινη φύση μετά την έξωση των πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο. Ο Λουκιανός, ο πατέρας της σάτιρας, τα έχει περιγράψει χαρτί και καλαμάρι στους Νεκρικούς του Διαλόγους. Στο μιούζικαλ Cabaret, η σκληρή αλήθεια έχει αποδοθεί με έναν στίχο: Money makes the world go round...".

Επιτρέψτε μου όχι να διαφωνήσω, να εγείρω εντούτοις μία ένσταση. Εάν είναι τέτοιο το γονιδίωμά μας, υπάρχουν κοινωνίες που ευνοοούν την παρόξυνσή του. Κι άλλες που το αποθαρρύνουν. 

Στον ευρωπαϊκό νότο, στη Μεσόγειο, ιδίως δε στην Ελλάδα, η μόνη ουσιαστική ομπρέλα προστασίας για τον πολίτη παραμένει η οικογένεια. Καθένας ξέρει ότι για την εκπαίδευση, το επαγγελματικό ξεκίνημά του, την περίθαλψή του δεν βασίζεται ουσιαστικά παρά στους γονείς του. Εκείνοι θα πληρώσουν το ιδιωτικό σχολείο ή τα ιδιαίτερα μαθήματα εάν τον στείλουν στο δημόσιο. Εκείνοι θα νοικιάσουν την γκαρσονιέρα στην πόλη όπου θα σπουδάσει, εφόσον τα δωμάτια στις φοιτητικές εστίες είναι ευάριθμα και υποβαθμισμένα. Εκείνοι θα του ανοίξουν το δικηγορικό γραφείο, το φαρμακείο, το ψιλικατζίδικο διά του οποίου θα βιοπορίζεται. Ή θα μιλήσουν στον "οικογενειακό" βουλευτή, να μεριμνήσει για την τακτοποίηση του παιδιού. Εκείνοι τέλος, πεθαίνοντας, θα μεταβιβάσουν το βιός, με την ευχή (και την κατάρα) το παιδί να το αυγατίσει. Ή να το παραδώσει έστω άθικτο στα εγγόνια... Όσοι ΕΝΦΙΑ και αν επιβάλλονται, όσα μασούρια κι αν αποσύρονται από τις τράπεζες για να παραχωθούν κάτω απ’τα στρώματα, η οικογένεια παραμένει το μαστίγιο. Και το καρότο.

Στον βορρά αντιθέτως... 

στις κοινωνίες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού με ένα άρωμα ενίοτε σοσιαλδημοκρατίας, οι φόροι είναι πράγματι ανταποδοτικοί. Η δημόσια παιδεία και υγεία λειτουργεί αποτελεσματικά δίχως φροντιστήρια και φακελάκια. Η σταδιοδρομία του καθενός καθορίζεται από την αξία του (την αξία που του προσδίδουν οι σκληροί ίσως νόμοι της αγοράς), όχι πάντως από τις διασυνδέσεις και την προίκα του. Ακόμα και οι κατ’όνομα οικογενειακές επιχειρήσεις διοικούνται κατά κανόνα από μάνατζερ. Οι πολίτες έτσι ενηλικιώνονται στα δεκαοχτώ – δεν μένουν στο πατρικό τους μέχρι τα σαράντα. Κανείς σχεδόν ενήλικας δεν περιμένει καμιά δωρέα από κανέναν. Ως και η κληρονομία του γονιού προς το παιδί φορολογείται τόσο, ώστε η οικογενειακή περιουσία μέσα σε μια ή δυό γενιές να αποψιλώνεται.

Γέννημα-θρέμμα της ελληνικής κοινωνίας, έχω εξ απαλών ονύχων συμφιλιωθεί με τα πατροπαράδοτα ήθη μας. Αντλώ συγγραφική έμπνευση από τα ενυδρεία που αποκαλούμε οικογένειες, απ’τα χρυσόψαρα που εν μια νυκτί μεταμορφώνονται σε πιράνχας. Αγάλλομαι όποτε κάποιος παραβιάζει τις προσδοκίες των γονιών του, περιφρονεί το υλικό συμφέρον του, τραβάει το δικό του δρόμο, ηρωικά σχεδόν.

Σήμερα ωστόσο μού περιέγραψαν ένα χριστουγεννιάτικο δείπνο στη μακρινή Σουηδία. Πρώην σύζυγοι με τα καινούργια ταίρια τους, ομόφυλα ή ετερόφυλα. Αδέλφια ετεροθαλή από δυό ή κι από τρεις γάμους. Παππούδες και γιαγιάδες που ανυπομονούσαν να επιστρέψουν την επομένη στο γηροκομείο τους για να παίξουν μπριτζ με τους συνομηλίκους τους. 

Κανείς δεν νοιαζόταν ιδιαιτέρως για κανέναν, θα έκρινε κάποιος. Κανείς δεν είχε εξάρτηση από κανέναν, θα αντέτεινε κάποιος άλλος. 

Το δείπνο πάντως στη Σουηδία δεν είχε τίποτα το ρηξικέλευθο για τα εκεί δεδομένα. Τίποτα το ηρωικό. Ενδεχομένως όμως να ήταν πολύ πιο υγιές...