ΤΟΥΡΚΙΑ - ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Παρακινδυνευμένο πόκερ από τον σουλτάνο Ερντογάν

Του Γιώργου Παυλόπουλου

Στην πιο επικίνδυνη παρτίδα του πόκερ εξουσίας που παίζει στη διάρκεια της 12χρονης πολιτικής κυριαρχίας του έχει εμπλακεί ο Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν. Μια παρτίδα μέσα από την οποία ο ίδιος φιλοδοξεί να αναβαθμίσει τον ρόλο της χώρας των 80 και πλέον εκατομμυρίων κατοίκων και να την κατοχυρώσει ως αδιαμφισβήτητη περιφερειακή υπερδύναμη -ταυτόχρονα, όμως, διακινδυνεύει να χάσει τα πάντα, να γυρίσει την Τουρκία πολλά χρόνια πίσω και να δει τον θρόνο που διεκδικεί στην ιστορία (δίπλα στον Κεμάλ Ατατούρκ) να γκρεμίζεται.  

Όπως θα έλεγε και ο λαός, διόλου δεν αποκλείεται ενώ κίνησε να πάει για μαλλί, τελικά να βγει κουρεμένος!

Άλλωστε, για την Τουρκία του Ερντογάν αυτή την περίοδο όλα τα μέτωπα παραμένουν ανοιχτά και κάθε εξέλιξη μπορεί να θεωρείται πιθανή: Η οικονομία ετοιμάζεται για «προσγείωση», που δεν αποκλείεται να αποδειχθεί ανώμαλη, δοκιμάζοντας τις αντοχές της κοινωνίας και της επιχειρηματικής ελίτ, καθώς και τις συμμαχίες που έχει οικοδομήσει το πολιτικό Ισλάμ. Την ίδια στιγμή, το «άστρο» του σύγχρονου σουλτάνου δεν λάμπει πλέον όπως παλιά, γεγονός που αποδείχθηκε και με την απώλεια της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας στις εκλογές του Ιουνίου, με αποτέλεσμα ο ίδιος και το σύστημα που έχει δημιουργήσει να χρησιμοποιούν ολοένα πιο βίαιες και αντιδημοκρατικές μεθόδους. Όσο για τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις στη γειτονιά της Τουρκίας προχωρούν με σχεδόν ανεξέλεγκτο ρυθμό, προκαλώντας έτσι σοβαρότατες τριβές ανάμεσα στην Άγκυρα και τους ισχυρούς εταίρους της, τόσο διεθνώς (ΗΠΑ, ΕΕ, Ρωσία) όσο και στην περιοχή (Ιράν, Αίγυπτο, Ισραήλ).

Η αλήθεια δε είναι ότι διακυβεύεται ακόμη και η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας. Όσο κι αν δεν το παραδέχεται ο Ερντογάν και η κυβέρνηση-μαριονέτα του Αχμέτ Νταβούτογλου, το Κουρδικό και η δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους για τα 35 εκατομμύρια των ανθρώπων που ανήκουν σε αυτή την εθνικότητα και κατοικούν στη Μέση Ανατολή (εκ των οποίων πάνω από τους μισούς, δηλαδή γύρω στα 18εκατ., βρίσκονται στην Τουρκία) βρίσκεται για τα καλά στο τραπέζι και μάλιστα στην πρώτη γραμμή. Αυτός, εξάλλου, είναι ο βαθύτερος λόγος για την ολομέτωπη επίθεση που έχει εξαπολυθεί κατά των Κούρδων, με τον τορπιλισμό της ειρηνευτικής διαδικασίας με το ΡΚΚ, την αναζωπύρωση των μαχών, την επιβολή καθεστώτος έκτακτης ανάγκης στην Ανατολία, την εμμονή στον χαρακτηρισμό ως τρομοκρατών των Κούρδων της Συρίας που μάχονται το Ισλαμικό Κράτος, αλλά και η συστηματική προσπάθεια «πατροναρίσματος» της αυτόνομης κουρδικής οντότητας του βορείου Ιράκ, που πολλοί θεωρούν πρόπλασμα ενός μελλοντικού κράτους.

Την ίδια στιγμή, στην κοινωνία, ο διχασμός και ο εθνικός φανατισμός εντείνονται επικίνδυνα και το χάσμα τείνει να καταστεί πλέον αγεφύρωτο -καθιστώντας έτσι τη συμβίωση αδύνατη υπό φυσιολογικές συνθήκες. Ειδικά μετά τη σφαγή που προκάλεσε η επίθεση αυτοκτονίας του περασμένου Σαββάτου σε συγκέντρωση υπέρ της ειρήνης στο κέντρο της Άγκυρας (η πιο φονική στην ιστορία της χώρας), η κατάσταση μυρίζει κυριολεκτικά μπαρούτι. Στις τάξεις των Κούρδων (και της τουρκικής Αριστεράς) ο Ερντογάν αντιμετωπίζεται ανοιχτά ως ηθικός αυτουργός του εγκλήματος, η κυβέρνηση απαντά με καθολική λογοκρισία στα ΜΜΕ, ενώ οι οπαδοί του ΑΚΡ και οι ακραίοι εθνικιστές δίνουν τη δική τους απάντηση όταν και όπου μπορούν -όπως συνέβη, για παράδειγμα, στη διάρκεια του ποδοσφαιρικού αγώνα με την Ισλανδία για τα προκριματικά του Euro 2016 στο Ικόνιο (προπύργιο του Νταβούτογλου), όπου σημαντική μερίδα των θεατών αποδοκίμαζε και κραύγαζε «ο Αλλάχ είναι μεγάλος» την ώρα που τηρούνταν ενός λεπτού σιγής για τα θύματα του τρομοκρατικού χτυπήματος στην πρωτεύουσα.

Σε κάθε περίπτωση, τουλάχιστον σε επίπεδο γεωπολιτικής, είναι φανερό ότι πολλά θα κριθούν στο μέτωπο της Συρίας, της οποίας ο διαμελισμός προχωρεί ταχύτατα μετά και τη στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας. 

Αφενός, εκεί θα δοκιμαστεί η δυνατότητα και η αποφασιστικότητα της Άγκυρας να αντιπαρατεθεί με μία ισχυρή δύναμη, η οποία όχι απλώς αμφισβητεί ευθέως τα συμφέροντά της στηρίζοντας τον Μπασάρ αλ-Άσαντ, αλλά και παραβιάζοντας τον τουρκικό εναέριο χώρο (χθες, οι Τούρκοι ανακοίνωσαν ότι κατέρριψαν μη επανδρωμένο αεροσκάφος, αλλά οι Ρώσοι διέψευσαν ότι είναι δικό τους...). 

Αφετέρου, θα φανεί στην πράξη εάν είναι δυνατή η καταστολή της επιροής του ΡΚΚ και της «αδελφής» οργάνωσής του στη Συρία -και μαζί ολόκληρου του κουρδικού πληθυσμού.

Οφείλουμε δε να σημειώσουμε ότι σε αυτή την παρτίδα, η Άγκυρα έχει λιγότερους συμμάχους από κάθε άλλη φορά -για την ακρίβεια, έχει μόνο τη Σαουδική Αραβία. Αντιθέτως, έχει πολλούς και ισχυρούς αντιπάλους και ανταγωνιστές -όπως είναι το Ισραήλ και η Αίγυπτος, το Ιράν και η Ρωσία. 

Παράλληλα, δεν μπορεί να περιμένει ουσιαστική και άνευ όρων στήριξη ούτε από τους παραδοσιακούς της φίλους.  

Οι ΗΠΑ παίζουν το δικό τους γεωπολιτικό παιχνίδι -με αποτέλεσμα, ανάμεσα στα άλλα, να στηρίζουν τους Κούρδους της Συρίας και συμμάχους του ΡΚΚ που οι Τούρκοι χαρακτηρίζουν τρομοκράτες- ενώ παράλληλα, η Ουάσιγκτον δεν συγχωρεί στον Ερντογάν ότι σήκωσε κεφάλι και αμφισβήτησε την Pax Americana τα προηγούμενα χρόνια. 

Το δε ΝΑΤΟ, ναι μεν δηλώνει έτοιμο να βρεθεί στο πλευρό της εάν απειληθεί από τους Ρώσους, όμως θα επιχειρήσει με κάθε μέσο να αναγκαστεί να λάβει μια τέτοια απόφαση, καθώς για την ώρα δεν είναι έτοιμο για μια κατά μέτωπό σύρραξη με τη Μόσχα.

Όσον αφορά στη Γερμανία, τη Γαλλία και γενικότερα την ΕΕ (πλην Βρετανίας), τα πράγματα είναι ακόμη πιο σύνθετα και οι ισορροπίες λεπτές και εύθραυστες. Διότι ενώ ο Ερντογάν ποτέ δεν υπήρξε ιδιαιτέρως αγαπητός στο Βερολίνο, το Παρίσι και τις Βρυξέλλες και ταυτόχρονα η υπόθεση ενταξης της Τουρκίας στην ΕΕ έχει πρακτικά ναυαγήσει, η έκρηξη του προσφυγικού αναγκάζει τους Ευρωπαίους να αναθεωρήσουν τη στάση τους. Κι αυτό διότι γνωρίζουν πολύ καλά ότι χωρίς τη συνεργασία ή, έστω, τη συναίνεση της Άγκυρας, είναι αδύνατο να διαχειριστούν το πρόβλημα, το οποίο μάλιστα θα εντείνεται όσο γενικεύεται ο πόλεμος στη Συρία και το Ιράκ -αφήστε που υπάρχουν ενδείξεις και για μια τρίτη Ιντιφάντα στην κατεχόμενη Παλαιστίνη.

Έτσι, έστω και με βαριά καρδιά, έχουν μπει σε ένα παζάρι με τον Ερντογάν, όπως φάνηκε και στη Σύνοδο Κορυφής που ολοκληρώθηκε προχθες. Κι αυτός είναι πολύ έμπειρος και ικανός για να αφήσει την ευκαιρία να πάει χαμένη και θα απαιτήσει σημαντικά ανταλλάγματα, τα οποία προφανώς θα αφορούν και το γεωπολιτικό πάρε-δώσε: τη Συρία και το Ιράκ, την ενέργεια, ακόμη όμως και το Κυπριακό με το Αιγαίο. Η σημερινη επίσκεψη της Ανγκελα Μέρκελ στην Άγκυρα είναι, αντικειμενικά, πολύ σημαντική για όλους.

Δραματικές οι εξελίξεις στη Συρία
Ο εφιάλτης του Κουρδικού κυνηγά την Τουρκία:

Από την πρώτη σχεδόν στιγμή που άρχισαν οι ρωσικοί βομβαρδισμοί στη Συρία, αρχικά από αέρος και στη συνέχεια και από θαλάσσης, το ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ, οι Σαουδάραβες και άλλοι κατηγόρησαν τη Μόσχα ότι δίνει στους πυραύλους της συντεταγμένες που δεν αφορούν κυρίως στόχους του Ισλαμικού Κράτους, αλλά θέσεις του Ελεύθερου Συριακού Στρατού και άλλων ένοπλων τμημάτων της αντιπολίτευσης, την οποία μέχρι πρόσφατα εκπαίδευε και εξόπλιζε η Δύση. Σημείωναν, μάλιστα, ότι σκοπός των Ρώσων είναι να προσφέρουν χείρα βοηθείας στον σύμμαχό τους, Μπασάρ αλ-Άσαντ, ο στρατός του οποίου είχε βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση και είχε υποχωρήσει στους τελευταίους θύλακες άμυνας, γύρω από τη Λατάκεια και τη Σύρτη. Φαίνεται δε πως επιβεβαιώνονται, μιας και εκδηλώνεται ήδη μια μεγάλη αντεπίθεση του συριακού στρατού, με τη βοήθεια χιλιάδων Ιρανών και μαχητών της Χεζμπολάχ, με αεροπορική και ναυτική κάλυψη από τους Ρώσους, για την ανακατάληψη στρατηγικής σημασίας περιοχών, όπως το Χαλέπι.

Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι οι περισσότεροι από αυτούς που κατηγορούν τη Μόσχα έκαναν πρακτικά τα... στραβά μάτια όταν είχε αρχίσει να βομβαρδίζει η Τουρκία, κάνοντας ακριβώς το ίδιο: Ενώ δήλωσε ότι στόχος της είναι οι τζιχαντιστές, οι περισσότερες επιδρομές πραγματοποιούνταν κατά του ΡΚΚ, τόσο εντός της χώρας όσο και στο Ιράκ.  

Όταν δε, αυτή την εβδομάδα η Άγκυρα πληροφορήθηκε την πρόθεση της Ουάσινγκτον να ενισχύσει ακόμη περισσότερο τους Κούρδους της Συρίας και στενούς συμμάχους του ΡΚΚ, δηλαδή το PYD και το ένοπλο τμήμα του YPG που είχε υπερασπιστεί ηρωικά το Κομπάνι, κυριολεκτικά βγήκε από τα ρούχα της και έφτασε να καλέσει για διαμαρτυρία τους πρέσβεις και των ΗΠΑ και της Ρωσίας, προειδοποιώντας τους περίπου ότι θα υποστούν αντίποινα εάν οι Κούρδοι τολμήσουν να περάσουν τον Ευφράτη, προς τη Μεσόγειο.

Ο τρόμος της Άγκυρας δεν είναι αδικαιολόγητος. Διότι εάν οι Κούρδοι καταφέρουν να συγκροτήσουν στο βόρειο τμήμα της Συρίας ένα μόρφωμα αντίστοιχο με εκείνο που υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια στο Ιράκ, τότε θα έχει γίνει ένα αποφασιστικό βήμα για την ένωση των κουρδικών επαφών και τη συγκρότηση ενός ανεξάρτητου κράτους. Και σε αυτή την περίπτωση, ποιος θα μπορεί να συγκρατήσει τα 18 εκατομμύρια των Κούρδων της Τουρκίας;

1η Νοεμβρίου
Εκλογές υψηλού κινδύνου και χωρίς εγγυήσεις

Η στρατηγική της έντασης, του αυταρχισμού και της βίας που έχει επιλέξει ο Ερντογάν στην πορεία προς τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου δεν φαίνεται, για την ώρα, να αποδίδει καρπούς. Σύμφωνα με όλες τις δημοσκοπήσεις, ούτε αυτή τη φορά θα κατορθώσει το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ)να ανακτήσει τη χαμένη του κοινοβουλευτική αυτοδυναμία -και η αιτία είναι απλή: το αριστερό, φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) διατηρεί ή και αυξάνει το ποσοστό του 13,5% που είχε πάρει τον Ιούνιο, κάτι που σημαίνει πως ξαναμπαίνει στη Βουλή με περίπου 80 εκπροσώπους (σε σύνολο 550).

Τι θα συμβεί, λοιπόν, στην περίπτωση που οι προβλέψεις επαληθευτούν στην κάλπη; Θα ανεχτεί ο «σουλτάνος» να κάνει συμβιβασμούς και να μοιραστεί την εξουσία του;

«Εάν από τις εκλογές προκύψει και νέο αδιέξοδο, ελπίζω οι πολιτικοί στην Άγκυρα να συνειδητοποιήσουν ότι ένας μεγάλος συνασπισμός (με το κεμαλικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, το οποίο έχει κυριολεκτικά »τσακίσει« ο Ερντογάν...) είναι ο μοναδικός τρόπος να ενισχυθεί το σύστημα και το οικοδόμημα απέναντι στη διαφαινόμενη βαθιά διείσδυση του ISIS στη χώρα», είπε πρόσφατα κορυφαίο στέλεχος του γνωστού ινστιτούτου International Crisis Group.

Δεν είναι λίγοι, ωστόσο, εκείνοι που αμφιβάλουν ανοιχτά για το κατά πόσο ο Ερντογάν και το ΑΚΡ όχι απλώς μπορούν, αλλά θέλουν να αποτρέψουν αυτή την εξέλιξη.

Υπενθυμίζουν δε τις ενδείξεις (που μάλλον συνιστούν αποδείξεις) για συστηματική ενίσχυση του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία από τις μυστικές υπηρεσίες και τον στρατό της Τουρκίας, ενώ σημειώνουν ότι οι αρχές δεν έχουν κάνει τίποτα για να διαλευκάνουν μια άλλη τρομοκρατική επίθεση που θεωρείται βέβαιο ότι εκτέλεσαν οι τζιχαντιστές, η οποία είχε σημειωθεί τον περασμένο Ιούλιο στο Σουρούτς και είχε αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 34 αριστεροί και Κούρδοι που ετοίμαζαν αποστολή βοήθειας στο Κομπάνι...

Ίσως γι' αυτό κάποιοι «ψιθυρίζουν» ότι η Τουρκία είναι, ουσιαστικά, η πρώτη χώρα με κυβέρνηση Ισλαμικού Κράτους. Και πολύ περισσότεροι που φοβούνται αναβολή των εκλογών, νοθεία ή και ακόμη χειρότερα...

Η Άγκυρα ρισκάρει πολλά δισ.
Την αισιοδοξία του για την ομαλή και καλή πορεία της τουρκικής οικονομίας εξέφρασε χθες ο υπουργός Οικονομικών της χώρας, Μεχμέτ Σιμσέκ, ο οποίος ισχυρίστηκε πως ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ το 2016 μπορεί να ξεπεράσει το 4%. 

Για να συμβεί αυτό, όμως, έθεσε ως προϋπόθεση να σταματήσει η πολιτική αβεβαιότητα και κρίση -κάτι που, για την ώρα τουλάχιστον, δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Αντιθέτως, τα σύννεφα μοιάζουν να πυκνώνουν διαρκώς, τόσο λόγω της κατάστασης στην οποία βρίσκεται η παγκόσμια οικονομία και τις πιέσεις που δέχονται οι αναπτυσσόμενες χώρες (μείωση επενδύσεων, απόσυρση κεφαλαίων, νομισματική αστάθεια) όσο και εξαιτίας των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή.

Είναι κοινό μυστικό, άλλωστε, ότι πέρα από τη μεγάλη αύξηση της εσωτερικής ζήτησης στην τουρκική αγορά, ο ζωτικός χώρος για τις τουρκικές επιχειρήσεις βρίσκεται στις γειτονικές χώρες, με τις οποίες έχουν αναπτυχθεί σημαντικοί επενδυτικοί και εμπορικοί δεσμοί στη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, μετά την ΕΕ που (στο σύνολό της, φυσικά) αποτελεί τον πρώτο εμπορικό εταίρο της Άγκυρας, ακολουθούν η Ρωσία, η Κίνα και οι ΗΠΑ, ενώ στην πέμπτη και έκτη θέση βρίσκονται το Ιράν και το Ιράκ. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι από τους έξι πρώτους στη λίστα, η Τουρκία κινδυνεύει σήμερα να βρεθεί στα... μαχαίρια με τους τρεις -δηλαδή τη Ρωσία, το Ιράν και το Ιράκ, που έχουν συγκροτήσει ενιαίο μέτωπο- διακινδυνεύοντας να υποστεί σοβαρότατο οικονομικό πλήγμα στην περίπτωση που οδηγηθεί σε ρήξη μαζί τους.

Ειδικά όσον αφορά στη Ρωσία, το διακύβευμα για την Τουρκία κυριολεκτικά... βγάζει μάτι. Είναι χαρακτηριστικό ότι έχει γίνει πλέον, μετά τη Γερμανία, ο δεύτερος μεγαλύτερος πελάτης της Gazprom, ενώ δεν διαθέτει άμεσα υλοποιήσιμες και εξίσου φτηνές λύσεις για να καλύπτει τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες της σε φυσικό αέριο. Επίσης, η ρωσική Rosatom έχει αναλάβει την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού αντιδραστήρα στη χώρα, αξίας 20 δις δολαρίων.

Η σημασία των διμερών ενεργειακών και οικονομικών δεσμών ανάγκαζαν, άλλωστε, τη Μόσχα και την Άγκυρα να τηρούν χαμηλούς τόνους σε άλλα μέτωπα και να (συγ)καλύπτουν τα ανταγωνιστικά τους συμφέροντα στην περιοχή και τις μεγάλες και ιστορικές αντιθέσεις τους. Όπως σημείωναν πρόσφατα σε ανάλυσή τους οι Financial Times, «για μεγάλο χρονικό διάστημα, Πούτιν και Ερντογάν συμφωνούσαν να διαφωνούν (για τη Συρία). Όμως, αυτή η λεπτή ισορροπία δεν είναι δυνατόν πια να διατηρηθεί». Αυτό που παίζεται, προφανώς, είναι πολύ μεγαλύτερο...