ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Αμερικανική ηγεμονία ή υπεροχή;

Toυ Joseph S. Nye / The Project Syndicate

Καμμία χώρα στη σύγχρονη ιστορία δεν διέθετε τόση παγκόσμια στρατιωτική δύναμη όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν τώρα ότι οι ΗΠΑ ακολουθούν τα χνάρια του Ηνωμένου Βασιλείου, του τελευταίου παγκόσμιου ηγεμόνα, προς την πτώση. 


Αυτή η ιστορική αναλογία, αν και δημοφιλής, είναι παραπλανητική.

Η Βρετανία δεν ήταν ποτέ τόσο κυρίαρχη όσο είναι σήμερα οι ΗΠΑ. Είχε βεβαίως ένα ναυτικό ίσο σε μέγεθος με τους επόμενους δύο στόλους μαζί, και η αυτοκρατορία της, στην οποία ο ήλιος δεν έδυε ποτέ, κυβερνούσε επί του ενός τετάρτου της ανθρωπότητας.

Αλλά υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ της αυτοκρατορικής Βρετανίας και της σύγχρονης Αμερικής. 


Στο ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η Βρετανία καταλάμβανε μόνο την τέταρτη θέση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων από την άποψη του στρατιωτικού προσωπικού, την τέταρτη σε όρους ΑΕΠ, και την τρίτη σε στρατιωτικές δαπάνες.

Αυτό μας φέρνει σε ένα άλλο πρόβλημα με την αναλογία του παγκόσμιου ηγεμόνα: την σύγχυση για το τι σημαίνει «ηγεμονία» στην πραγματικότητα. 


Ορισμένοι παρατηρητές ταυτίζουν την έννοια με τον ιμπεριαλισμό. Αλλά οι ΗΠΑ είναι σαφής απόδειξη ότι ένας ηγεμόνας δεν χρειάζεται να έχει μια επίσημη αυτοκρατορία.  


Αλλοι ορίζουν την ηγεμονία ως τη δυνατότητα να θέτεις τους κανόνες του διεθνούς συστήματος. Αλλά το πόση ακριβώς επιρροή πρέπει να έχει ο ηγεμόνας σε αυτή τη διαδικασία σε σχέση με τις άλλες δυνάμεις, παραμένει ασαφές.

Κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι η ηγεμονία είναι συνώνυμη με τον έλεγχο των περισσότερων οικονομικών πόρων. Αλλά με τον ορισμό αυτό, η Βρετανία του 19ου αιώνα, η οποία στο απόγειο της δύναμής της το 1870 κατέκτησε την τρίτη θέση (πίσω από τις ΗΠΑ και τη Ρωσία) στο ΑΕΠ και την τρίτη (μετά τη Ρωσία και τη Γαλλία), σε στρατιωτικές δαπάνες, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ηγεμονική, παρά την ναυτική κυριαρχία της.

Ομοίως, εκείνοι που μιλούν για αμερικανική ηγεμονία μετά το 1945 ξεχνάνε ότι η Σοβιετική Ενωση εξισορρόπησε την αμερικανική στρατιωτική δύναμη για περισσότερο από τέσσερις δεκαετίες. Αν και οι ΗΠΑ είχαν δυσανάλογη οικονομική επιρροή, το περιθώριό τους για πολιτικούς και στρατιωτικούς ελιγμούς περιοριζόταν από την σοβιετική δύναμη.

Φυσικά, η Αμερική διατήρησε την οικονομική κυριαρχία μετά το 1945: η καταστροφή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου σε τόσο πολλές χώρες σήμανε ότι οι ΗΠΑ παρήγαν σχεδόν το ήμισυ του παγκόσμιου ΑΕΠ. Την θέση αυτή την κράτησε μέχρι το 1970, όταν το μερίδιο των ΗΠΑ στο παγκόσμιο ΑΕΠ υποχώρησε στο επίπεδο που ήταν πριν από τον πόλεμο, στο 25%. 

Ομως, από πολιτική ή στρατιωτική άποψη, ο κόσμος ήταν διπολικός, με την Σοβιετική Ενωση δύναμη εξισορρόπησης της Αμερικής. Πράγματι, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι ΗΠΑ συχνά δεν μπορούσαν να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους: η Σοβιετική Ενωση απέκτησε πυρηνικά όπλα, κομμουνιστικές καταλήψεις πραγματοποιήθηκαν στην Κίνα, στην Κούβα και στο μισό Βιετνάμ, ο πόλεμος της Κορέας κατέληξε σε αδιέξοδο, και οι εξεγέρσεις στην Ουγγαρία και την Τσεχοσλοβακία κατεστάλησαν.

Στο πλαίσιο αυτό, η λέξη «υπεροχή» φαίνεται σαν μια πιο ακριβής περιγραφή του δυσανάλογου (και μετρήσιμου) μεριδίου μιας χώρας στα τρία είδη της ισχύος: στρατιωτικής, οικονομικής, και «ήπιας». 
  

Το ερώτημα τώρα είναι αν η εποχή της αμερικανικής υπεροχής πλησιάζει στο τέλος της.

Δεδομένου του απρόβλεπτου χαρακτήρα των παγκόσμιων εξελίξεων, είναι, φυσικά, αδύνατο να απαντήσουμε οριστικά σε αυτήν την ερώτηση.

Η άνοδος διακρατικών δυνάμεων και μη κρατικών παικτών, για να μην αναφέρουμε τις αναδυόμενες δυνάμεις όπως η Κίνα, δείχνει ότι υπάρχουν μεγάλες αλλαγές στον ορίζοντα. Αλλά υπάρχει ακόμα λόγος να πιστεύουμε ότι, τουλάχιστον κατά το πρώτο μισό αυτού του αιώνα, οι ΗΠΑ θα διατηρήσουν την πρωτοκαθεδρία τους και θα συνεχίσουν να διαδραματίζουν τον κεντρικό ρόλο στην παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων.

Με λίγα λόγια, ενώ η εποχή της αμερικανικής υπεροχής δεν έχει τελειώσει, πρόκειται να αλλάξει με σημαντικούς τρόπους. Το αν αυτές οι αλλαγές θα ενισχύσουν την παγκόσμια ασφάλεια και την ευημερία ή όχι, μένει να το δούμε.