ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Το χρονικό της χαμένης ευκαιρίας για την Σκωτσέζικη ανεξαρτησία το 1698 - Πώς η Σκωτία οδηγήθηκε στην ένωση με την Αγγλία το 1707

Του Θανάση Βασιλείου

Η πράξη ένωσης των βασιλείων Σκωτίας και Αγγλίας υπεγράφη την 1η Μαΐου 1707 και ετέθη ευθύς σε ισχύ. Το δημοψήφισμα, που θα οργανώσει το Κοινοβούλιο της Σκωτίας στις 18 Σεπτεμβρίου 2014, ύστερα από 307 χρόνια θα θέτει το ερώτημα: «Πρέπει η Σκωτία να είναι ανεξάρτητη χώρα;».  

Τι είχε λοιπόν συμβεί λίγα χρόνια πριν από το 1707;
 

Το σχέδιο Νταριέν: το πλέον φιλόδοξο εγχείρημα μερκαντιλιστικής πολιτικής και η ανεπιτυχούς, εντέλει, προσπάθεια του βασιλείου της Σκωτίας να καταστήσει το έθνος παγκόσμια εμπορική δύναμη με την ίδρυση της Νέας Καληδονίας στον Παναμά.
Το «φιάσκο Νταριέν» -και η πολυτάραχη ζωή του εμπνευστή του, Ουίλιαμ Πάτερσον- είναι χαρακτηριστικό ιστορικό επεισόδιο αφροσύνης της πρώιμης παγκοσμιοποίησης που γκρέμισε την ανεξαρτησία της Σκωτίας εξαιτίας της προσήλωσης σε έναν ανέφικτο στόχο.  

Η συνταγή γνωστή: πυρετός κέρδους, προπαγάνδα, μια εμπορική εταιρεία με στόχο την κατασκευή διώρυγας που θα ένωνε τον Ειρηνικό με τον Ατλαντικό Ωκεανό... αλλά σε λάθος θέση. Ολα κατέληξαν σε μαζική καταστροφή.
Η Σκωτία στο τέλος του 17ου αιώνα βρισκόταν σε κατάσταση οικονομικής κρίσης. Δεκαετίες πολέμου της Αγγλίας κατά της Ηπειρωτικής Ευρώπης, συνδυασμένες με κακές σοδειές και επταετή λιμό, οδήγησαν τους Σκωτσέζους από τα αγροτόσπιτα της υπαίθρου στην αθλιότητα των πόλεων: άρρωστοι, πλάνητες και άστεγοι, πέθαιναν από την πείνα στους δρόμους.

Ο Σκωτσέζος οικονομικός τυχοδιώκτης Ουίλιαμ Πάτερσον, ιδρυτής της Τράπεζας της Αγγλίας, βρήκε τη λύση, επηρεασμένος από τις αφηγήσεις του Ουαλλού χειρουργού, τυχοδιώκτη και πειρατή, Λάιονελ Γουάφερ, στο ταξιδιωτικό του «A New Voyage and Description of the Isthmus of America» (1695). Εκεί ο Γουάφερ μιλούσε για τον παράδεισο του Νταριέν στον Ισθμό του Παναμά. Ο Πάτερσον κόμισε στο Εδιμβούργο το σχέδιο που θα μετέτρεπε τη Σκωτία σε κύριο διαμεσολαβητικό παράγοντα του εμπορίου σ’ ολόκληρο τον Ειρηνικό Ωκεανό, υποστηρίζοντας ότι το Νταριέν ήταν «η πόρτα των θαλασσών και το κλειδί του σύμπαντος».
Η ιδέα αποδείχθηκε δημοφιλής. Ομοθυμαδόν συστάθηκε η «Εταιρεία της Σκωτίας για το Εμπόριο με την Αφρική και τις Ινδίες»: ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1695 με πράξη του Κοινοβουλίου της Σκωτίας. Οι εμπνευστές εξασφάλισαν κεφάλαια από Σκωτσέζους, Αγγλους και Ολλανδούς εμπόρους.  

Ομως, την περιοχή διεκδικούσε η Ισπανία, και ο Γουλιέλμος της Αγγλίας δεν ήθελε αντιπαλότητα με τους Ισπανούς προκειμένου να είναι απερίσπαστος στη σύγκρουσή του με τη Γαλλία. Επιπλέον, ο βασιλιάς, για να προστατεύσει τα συμφέροντα των αγγλικών εμπορικών εταιρειών, απαγόρευσε κάθε επαφή με τους Σκωτσέζους αποίκους και ζήτησε να τραβηχτούν τα αγγλικά και τα ολλανδικά κεφάλαια από την Εταιρεία της Σκωτίας.
Οι εμπνευστές της επιχείρησης αγνόησαν αυτές τις δυσκολίες. Αγνόησαν επίσης την απειλή των Ισπανών της Νέας Γρανάδας, οι οποίοι είχαν ήδη έλεγχο τμήματος του Παναμά. Τέλος, αγνόησαν τις σελίδες του Γουάφερ για τις δυσκολίες αποικιακής εγκατάστασης στο Νταριέν.

Με τις αγγλικές αρχές να υπονομεύουν την επιχείρηση, ο Πάτερσον και οι συνεργάτες του στράφηκαν στους Σκωτσέζους που κατά χιλιάδες, πλούσιοι και φτωχοί, ήθελαν να γίνουν μέτοχοι.  

Μέσα σε έξι μήνες είχαν συγκεντρωθεί 400.000 λίρες για το σχέδιο Νταριέν.
Με την εταιρεία απαλλαγμένη από φόρους και με δικαίωμα μονοπωλιακής εκμετάλλευσης του εμπορίου με την Ασία, την Αφρική ή την Αμερική για τριάντα ένα χρόνια, απέπλευσαν πέντε πλοία της πρώτης αποικιακής-εμπορικής αποστολής από το λιμάνι του Λέιθ στις 4 Ιουλίου 1698 σε κατάσταση λαϊκής ευφορίας, υπό τις εντολές του καπετάνιου Ρόμπερτ Πένεκουικ. Μετέφεραν 1.200 εθελοντές – στρατιώτες, αγρότες, εμπόρους και γυναίκες.
Με σημερινούς όρους ήταν σαν ένα ταξίδι αποικισμού του Αρη. Οι πρωτοπόροι έφθασαν στο Νταριέν στις 30 Οκτωβρίου του 1698. Οι περισσότεροι πέθαναν από πείνα, κακουχίες και ελονοσία. Τα πρώτα έργα ήταν οι τάφοι για τους νεκρούς, στους οποίους περιλαμβανόταν και η σύζυγος του Πάτερσον. Ωστόσο, ονόμασαν την περιοχή Νέα Καληδονία, με πρωτεύουσα το Νέο Εδιμβούργο. Επτά μήνες αργότερα, οι επιζώντες, αποσκελετωμένοι και εξαντλημένοι από την ελονοσία, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το Νταριέν.
Δίχως να είναι γνωστή η αποτυχία της πρώτης αποστολής, πέντε επιπλέον πλοία απέπλευσαν από το Λέιθ τον Νοέμβριο του 1699 με πάνω από 1.300 ενθουσιώδεις αποίκους, που δεν είχαν ιδέα για τη μοίρα των πρώτων. Υστερα από πολιορκία των Ισπανών τον Απρίλιο του 1700, οι Σκωτσέζοι εξαντλημένοι εγκατέλειψαν οριστικά το Νταριέν. Μόνον ένα σκάφος επέστρεψε απ’ όσα είχαν αποπλεύσει, με λίγους επιζώντες. Η Σκωτία είχε καταβάλει ένα φοβερό τίμημα με πάνω από δύο χιλιάδες ζωές που χάθηκαν μαζί με τις 400.000 λίρες της επένδυσης – το ένα τέταρτο του σκωτσέζικου κεφαλαίου.
Η σκωτσέζικη οικονομία κατέρρευσε. Μετά την «καταστροφή του Νταριέν», το 1707, οι αγγλικές απειλές για πάγωμα του εμπορίου και της ελεύθερης διακίνησης από τα σύνορα Αγγλίας-Σκωτίας οδήγησαν στην υπογραφή της πράξης της ένωσης του 1707 μεταξύ των κυβερνήσεων των δύο κρατών.  

Το βασίλειο της Σκωτίας έπεσε, το Κοινοβούλιο της Σκωτίας διαλύθηκε και δημιουργήθηκε το βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας. 

Οι Σκωτσέζοι ακόμα πιστεύουν ότι ο ρόλος των Αγγλων στο σχέδιο Νταριέν ήταν σκόπιμος ώστε, με τη βέβαιη αποτυχία της όλης επιχείρησης, να αποδυναμωθεί η οικονομία της Σκωτίας και το βασίλειο να χάσει την ανεξαρτησία του.