Ε-Ξ-Α-Ι-Ρ-Ε-Τ-Ι-Κ-Ο
Του Γιώργου Κωστούλα
“Από του Ίωνες τύραννους μέχρι τους δημαγωγούς των Αθηνών, από την αγνή αυστηρότητα ενός Αγησίλαου μέχρι την υπερβολή ενός Διονύσιου ή ενός Δημήτριου, από την προδοσία του Δημάρατου ως την φιλοπατρία του Φιλοποίμενος, όλα όσα θα μπορούσαμε να επιχειρήσουμε για να βλάψουμε τους ομοίους μας ή για να τους εξυπηρετήσουμε γίνανε, έστω και για μόνο φορά, από κάποιον Έλληνα. Το ίδιο και με τις προσωπικές μας επιλογές: από τον κυνισμό ως τον ιδεαλισμό, από τον σκεπτικισμό του Πύρρωνα ως τα ιερά όνειρα του Πυθαγόρα, οι αρνήσεις μας ή οι αποδοχές μας έχουνε ξαναγίνει. Οι διαστροφές μας και οι αρετές μας έχουν ελληνικά πρότυπα”.
Οι φράσεις αυτές της Μ. Γιουρσενάρ, από το βιβλίο της “Αδριανού Απομνημονεύματα” (σελ. 48), μου ήρθαν στο μυαλό, θα δείτε παρακάτω γιατί, βλέποντας το έργο του Μολιέρου Αμφιτρύων, που παρουσίασε φέτος με αξεπέραστη θεατρική τέχνη ο Λ. Βογιατζής.
Στηριγμένο στην ελληνική μυθολογία, το έργο δεν είναι παρά ένα ερωτικό επεισόδιο με πρωταγωνιστή τον Δία, όπου ο αχρείος Θεός παίρνει τη μορφή του Θηβαίου μυθολογικού στρατηγού Αμφιτρύωνα για να ρίξει στο κρεβάτι την σύζυγό του, Αλκμήνη.
Τελικά θα κοιμηθεί με το αντικείμενο του πόθου
του, για τρεις ολόκληρες νύκτες, με τη βοήθεια και του Ερμή -στον γνωστό
ρόλο του διεκπεραιωτή κάθε βρόμικης δουλειάς- που θα πείσει την Νύχτα
να αργήσει να ξημερώσει, τριπλασιάζοντας έτσι τη διάρκεια μιας νύχτας...
επιμηκύνοντας έτσι και την διάρκεια της ερωτικής ευωχίας του ζευγαριού.
Για να γίνουν όμως όλα αυτά χρειάζεται και κάτι ακόμα: Η μεταμόρφωση και του Ερμή στον υπηρέτη του Αμφιτρύωνα, τον Σωσία. Τραγική καρικατούρα ο τελευταίος, παίγνιο στα χέρια του κυνικού καταφερτζή Ερμή, ταπεινωμένος και εξουδετερωμένος, δίχως ταυτότητα πια, θα αναφωνήσει με σπαρακτική κωμική απελπισία: “Αλλά αν Σωσίας είσαι εσύ, εγώ ποιος θέλεις να΄μαι; Γιατί επιτέλους, κάτι πρέπει να΄μαι κι εγώ”.
Όταν ο πραγματικός Αμφιτρύων - σύζυγος θα επιστρέψει την επόμενη ημέρα από την εκστρατεία, δεν θα βρει την Αλκμήνη όσο “θερμή” την περίμενε, ύστερα από την πολύμηνη απουσία του. Χαμένο μέσα στις υποψίες του, το τραγικό ζευγάρι-θύμα θα παλέψει στα όρια της αυστηρά ιεραρχημένης υποτέλειας, και της φυσικής ενστικτώδους αποδοχής της μοίρας των ανθρώπων –δούλων, πως ναι η Αλκμήνη κοιμήθηκε με έναν άλλον. Και πως ο στρατηγός Αμφιτρύων δεν παύει να κερατώθηκε, κι ας ήταν ο ίδιος ο Δίας που του έκλεψε γυναίκα και μορφή.
Για να γίνουν όμως όλα αυτά χρειάζεται και κάτι ακόμα: Η μεταμόρφωση και του Ερμή στον υπηρέτη του Αμφιτρύωνα, τον Σωσία. Τραγική καρικατούρα ο τελευταίος, παίγνιο στα χέρια του κυνικού καταφερτζή Ερμή, ταπεινωμένος και εξουδετερωμένος, δίχως ταυτότητα πια, θα αναφωνήσει με σπαρακτική κωμική απελπισία: “Αλλά αν Σωσίας είσαι εσύ, εγώ ποιος θέλεις να΄μαι; Γιατί επιτέλους, κάτι πρέπει να΄μαι κι εγώ”.
Όταν ο πραγματικός Αμφιτρύων - σύζυγος θα επιστρέψει την επόμενη ημέρα από την εκστρατεία, δεν θα βρει την Αλκμήνη όσο “θερμή” την περίμενε, ύστερα από την πολύμηνη απουσία του. Χαμένο μέσα στις υποψίες του, το τραγικό ζευγάρι-θύμα θα παλέψει στα όρια της αυστηρά ιεραρχημένης υποτέλειας, και της φυσικής ενστικτώδους αποδοχής της μοίρας των ανθρώπων –δούλων, πως ναι η Αλκμήνη κοιμήθηκε με έναν άλλον. Και πως ο στρατηγός Αμφιτρύων δεν παύει να κερατώθηκε, κι ας ήταν ο ίδιος ο Δίας που του έκλεψε γυναίκα και μορφή.
Όμως τι θα μπορούσε να κάνει;
Το γαϊτανάκι των διπλών προσωπείων θα λήξει με την παραδοχή της αλήθειας: “...με τον Δία μια μοιρασιά/ δεν είναι κάτι που ατιμάζει...”
Το παραγγέλλει και ο ίδιος ο Δίας κυνικότατα στο τέλος της παράστασης: Από το ύψος μιας περιστρεφόμενης κολώνας θα πει απευθυνόμενος στο Αμφιτρύωνα, αλλά και τον υπόλοιπο θίασο-χορό, πως στο κάτω κάτω είναι τιμή να είναι κανείς αντεραστής με την αφεντιά του. Πόσο μάλλον όταν η θεϊκή αυτή συνεύρεση θα κυοφορήσει τη γέννηση ενός ημίθεου, του Ηρακλή.
Καταγράψτε τώρα τα ελληνικά ίχνη, τα πρότυπα όπως τα λέει, της ανθρώπινης συμπεριφοράς που αναδύονται από το έργο και για τα οποία κάνει λόγο η Μ. Γιουρσενάρ στην εισαγωγική παράγραφο του παρόντος.
Έλληνες οι διδάξαντες: τους δόλιους μηχανισμούς της εξουσίας, τον φαύλο κύκλο ανάμεσα στην προστασία και την εκμετάλλευση-καταπίεση, την εξαπάτηση-εξουδετέρωση των υπηκόων, αλλά και τις σκοτεινές αποχρώσεις της ανθρώπινης υπόστασης, με τη μορφή της δουλικής υποταγής των αδυνάτων που εξουθενωμένοι γίνονται λεία των Θεών -μαριονέτες στα χέρια των ισχυρών.
Συγχρόνως, ένας επιβλητικός και υπερόπτης Δίας ήταν (στο έργο) απολαυστικός όταν προσπαθούσε -ως Αμφιτρύων- να διαχωρίσει, στις ερωτικές σχέσεις, τον σύζυγο από τον εραστή- άλλη μια ελληνική πρωτοπορία αυτό. Στο τεράστιο κεφάλαιο “Η μοιχεία στην Τέχνη”, που πρώτος άνοιξε ο Δίας, πάνω σε αυτή την αυτό-εξαπατητική ρητορική θα στηριχτεί, για αιώνες τώρα, η κωδικοποιημένη στρατηγική της μοιχείας.
Δεν πρόκειται όμως μόνο για αυτά. Επιστρέφοντας μετά την παράσταση στο σπίτι, με τη βοήθεια των λεξικών, διαπίστωσα κάτι που αγνοούσα: ότι δύο λέξεις, για την ακρίβεια δυο Επίθετα - ονόματα ηρώων του έργου, αυτά του ομώνυμου μυθολογικού στρατηγού και του δούλου Σωσία μετεξελίχτηκαν γλωσσικά σε Ουσιαστικά. Δώρο αυτά της ελληνικής γλώσσας.
Το πρώτο, Αμφιτρύων-αμφιτρύων, συνώνυμο στη γαλλική γλώσσα του καλού και γενναιόδωρου οικοδεσπότη, λέξη που ως αντιδάνειο επέστρεψε στη νέα ελληνική, όπου “αμφιτρύων” σημαίνει και τον οικοδεσπότη που μας κάνει το τραπέζι. Αυτό, από μια φράση (όχι τόσο κατανοητή από όσους δεν έχουν δει το έργο) που ακούγεται στο έργο: "Le véritable Amphitryon est l΄Amphitryon où l΄on dîne" (“Ο πραγματικός Αμφιτρύων είναι ο Αμφιτρύων που μας ταΐζει” ). Συγγενείς λέξεις: η ισπανική"anfitrión" και η πορτογαλική "anfitrião".
Το δεύτερο, Σωσίας-σωσίας, ως αποτέλεσμα της τέλειας μεταμόρφωσης του Ερμή, ο όποιος, όπως είδαμε, νους και όργανο της θεϊκής ίντριγκας, μεταμφιέζεται στον υπηρέτη του Αμφιτρύωνα, Σωσία. Τόσο καλά και τόσο αποτελεσματικά που η λέξη, ως ουσιαστικό πλέον, καθιερώθηκε, στην Ελλάδα από το 1889, να σημαίνει τον απαράλλακτα όμοιο με κάποιον άλλον.
Με πρώτο αγκάθι το εισαγωγικό κείμενο της Γιουρσενάρ, δυο τρία ακόμα αγκάθια-καρφάκια στην ανοιχτή πληγή που μας προκαλεί η τραυματική σχέση αρχαίας και νεώτερης Ελλάδας.
Το γαϊτανάκι των διπλών προσωπείων θα λήξει με την παραδοχή της αλήθειας: “...με τον Δία μια μοιρασιά/ δεν είναι κάτι που ατιμάζει...”
Το παραγγέλλει και ο ίδιος ο Δίας κυνικότατα στο τέλος της παράστασης: Από το ύψος μιας περιστρεφόμενης κολώνας θα πει απευθυνόμενος στο Αμφιτρύωνα, αλλά και τον υπόλοιπο θίασο-χορό, πως στο κάτω κάτω είναι τιμή να είναι κανείς αντεραστής με την αφεντιά του. Πόσο μάλλον όταν η θεϊκή αυτή συνεύρεση θα κυοφορήσει τη γέννηση ενός ημίθεου, του Ηρακλή.
Καταγράψτε τώρα τα ελληνικά ίχνη, τα πρότυπα όπως τα λέει, της ανθρώπινης συμπεριφοράς που αναδύονται από το έργο και για τα οποία κάνει λόγο η Μ. Γιουρσενάρ στην εισαγωγική παράγραφο του παρόντος.
Έλληνες οι διδάξαντες: τους δόλιους μηχανισμούς της εξουσίας, τον φαύλο κύκλο ανάμεσα στην προστασία και την εκμετάλλευση-καταπίεση, την εξαπάτηση-εξουδετέρωση των υπηκόων, αλλά και τις σκοτεινές αποχρώσεις της ανθρώπινης υπόστασης, με τη μορφή της δουλικής υποταγής των αδυνάτων που εξουθενωμένοι γίνονται λεία των Θεών -μαριονέτες στα χέρια των ισχυρών.
Συγχρόνως, ένας επιβλητικός και υπερόπτης Δίας ήταν (στο έργο) απολαυστικός όταν προσπαθούσε -ως Αμφιτρύων- να διαχωρίσει, στις ερωτικές σχέσεις, τον σύζυγο από τον εραστή- άλλη μια ελληνική πρωτοπορία αυτό. Στο τεράστιο κεφάλαιο “Η μοιχεία στην Τέχνη”, που πρώτος άνοιξε ο Δίας, πάνω σε αυτή την αυτό-εξαπατητική ρητορική θα στηριχτεί, για αιώνες τώρα, η κωδικοποιημένη στρατηγική της μοιχείας.
Δεν πρόκειται όμως μόνο για αυτά. Επιστρέφοντας μετά την παράσταση στο σπίτι, με τη βοήθεια των λεξικών, διαπίστωσα κάτι που αγνοούσα: ότι δύο λέξεις, για την ακρίβεια δυο Επίθετα - ονόματα ηρώων του έργου, αυτά του ομώνυμου μυθολογικού στρατηγού και του δούλου Σωσία μετεξελίχτηκαν γλωσσικά σε Ουσιαστικά. Δώρο αυτά της ελληνικής γλώσσας.
Το πρώτο, Αμφιτρύων-αμφιτρύων, συνώνυμο στη γαλλική γλώσσα του καλού και γενναιόδωρου οικοδεσπότη, λέξη που ως αντιδάνειο επέστρεψε στη νέα ελληνική, όπου “αμφιτρύων” σημαίνει και τον οικοδεσπότη που μας κάνει το τραπέζι. Αυτό, από μια φράση (όχι τόσο κατανοητή από όσους δεν έχουν δει το έργο) που ακούγεται στο έργο: "Le véritable Amphitryon est l΄Amphitryon où l΄on dîne" (“Ο πραγματικός Αμφιτρύων είναι ο Αμφιτρύων που μας ταΐζει” ). Συγγενείς λέξεις: η ισπανική"anfitrión" και η πορτογαλική "anfitrião".
Το δεύτερο, Σωσίας-σωσίας, ως αποτέλεσμα της τέλειας μεταμόρφωσης του Ερμή, ο όποιος, όπως είδαμε, νους και όργανο της θεϊκής ίντριγκας, μεταμφιέζεται στον υπηρέτη του Αμφιτρύωνα, Σωσία. Τόσο καλά και τόσο αποτελεσματικά που η λέξη, ως ουσιαστικό πλέον, καθιερώθηκε, στην Ελλάδα από το 1889, να σημαίνει τον απαράλλακτα όμοιο με κάποιον άλλον.
Με πρώτο αγκάθι το εισαγωγικό κείμενο της Γιουρσενάρ, δυο τρία ακόμα αγκάθια-καρφάκια στην ανοιχτή πληγή που μας προκαλεί η τραυματική σχέση αρχαίας και νεώτερης Ελλάδας.
Από το ένα μέρος η σφοδρή, εμμονική
επιθυμία των νεοελλήνων να τρίψουμε, με κάθε ευκαιρία, στη μούρη της
υφηλίου την "υπέροχη εκδοχή του Έλληνα", την εθνική μας ταύτιση με το
συλλογικό μεγαλείο του παρελθόντος μας, την υπεροχή της καταγωγής μας.
Και από το άλλο η σιωπηρή συνειδητοποίηση πως “δεν μας παίρνει” να το κάνουμε. Αναγνωρίζοντας, κατά βάθος και κατά μόνας, ότι κάθε ταύτισή μας με τους λαμπρούς προγόνους μας δεν είναι παρά ένας απεχθής κομπασμός ανάξιων επιγόνων, που με τοκογλυφική φθήνια ιδιοποιούνται προγονικό πλούτο που μάλλον δεν τους ανήκει.
Περίπου, όπως ο διαρρήκτης που διαπιστώνει, μετά την κλοπή, πως αδυνατεί να εξαργυρώσει τα κλοπιμαία.
Το Δράμα μας: Ναι. Η προγονοπληξία είναι νόσος. Από την άλλη, όμως και η αποστασιοποίηση απ΄ αυτήν δεν είναι μια πληγή; Μια πληγή που νιώθουμε σε κάθε βήμα μας; Όπου σταθούμε, όπου βρεθούμε, σε ότι ακούσουμε, σε ότι δούμε, δυστυχώς, η Ελλάδα πάντα θα μας πληγώνει, όπως και τον ποιητή. Γιατί; Μήπως επειδή δεν νιώθουμε αντάξιοί της;
Όλα αυτά με αφορμή ένα γαλλικό έργο του 17ου αιώνα πλημμυρισμένο από Ελλάδα. Αυτό κι αν δεν είναι καρφί στην πληγή. Φυσικά μαζί με εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες άλλα έργα, ακόμα σημαντικότερα: του Θεάτρου, του Κινηματόγραφου, της Λογοτεχνίας, της Μουσικής, της Αρχιτεκτονικής, της Γλυπτικής κλπ, κλπ με ελληνική θεματική.
Τι καλή ιδέα, αλήθεια, θα ήταν αν καταφέρναμε να καθιερώναμε ένα φεστιβάλ, όπου θα μπορούσαμε να δείχνουμε, κάθε φορά, ορισμένα από αυτά τα έργα στην παγκόσμια κοινότητα.
Ύστερα από όλα αυτά σκέφτεται κάνεις:
Και από το άλλο η σιωπηρή συνειδητοποίηση πως “δεν μας παίρνει” να το κάνουμε. Αναγνωρίζοντας, κατά βάθος και κατά μόνας, ότι κάθε ταύτισή μας με τους λαμπρούς προγόνους μας δεν είναι παρά ένας απεχθής κομπασμός ανάξιων επιγόνων, που με τοκογλυφική φθήνια ιδιοποιούνται προγονικό πλούτο που μάλλον δεν τους ανήκει.
Περίπου, όπως ο διαρρήκτης που διαπιστώνει, μετά την κλοπή, πως αδυνατεί να εξαργυρώσει τα κλοπιμαία.
Το Δράμα μας: Ναι. Η προγονοπληξία είναι νόσος. Από την άλλη, όμως και η αποστασιοποίηση απ΄ αυτήν δεν είναι μια πληγή; Μια πληγή που νιώθουμε σε κάθε βήμα μας; Όπου σταθούμε, όπου βρεθούμε, σε ότι ακούσουμε, σε ότι δούμε, δυστυχώς, η Ελλάδα πάντα θα μας πληγώνει, όπως και τον ποιητή. Γιατί; Μήπως επειδή δεν νιώθουμε αντάξιοί της;
Όλα αυτά με αφορμή ένα γαλλικό έργο του 17ου αιώνα πλημμυρισμένο από Ελλάδα. Αυτό κι αν δεν είναι καρφί στην πληγή. Φυσικά μαζί με εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες άλλα έργα, ακόμα σημαντικότερα: του Θεάτρου, του Κινηματόγραφου, της Λογοτεχνίας, της Μουσικής, της Αρχιτεκτονικής, της Γλυπτικής κλπ, κλπ με ελληνική θεματική.
Τι καλή ιδέα, αλήθεια, θα ήταν αν καταφέρναμε να καθιερώναμε ένα φεστιβάλ, όπου θα μπορούσαμε να δείχνουμε, κάθε φορά, ορισμένα από αυτά τα έργα στην παγκόσμια κοινότητα.
Ύστερα από όλα αυτά σκέφτεται κάνεις:
Τι άλλο να θελήσει ένας Λαός; Τι
άλλους ανταγωνιστικούς πόρους; Τι άλλο να ζηλέψει; Θα αλλάζαμε π.χ., για
τίποτα στον κόσμο, έστω και μόνο τη Μυθολογία μας;
Κι ακόμα: Δηλαδή αν δεν είμαστε απόγονοι αυτού του ένδοξου παρελθόντος, τι θα είμαστε σήμερα; Ποια θα ήταν η θέση μας στον κόσμο;
Αναφορές: Στοιχεία αντλήθηκαν από σχετικά κείμενα των:
Βένας Γεωργακοπούλου-Protagon, Α. Κολιτσιδοπούλου -Καθημερινή, Μ. Λοβέρδου -Βήμα, Ε. Πετάση- Click@Life.
Κι ακόμα: Δηλαδή αν δεν είμαστε απόγονοι αυτού του ένδοξου παρελθόντος, τι θα είμαστε σήμερα; Ποια θα ήταν η θέση μας στον κόσμο;
Αναφορές: Στοιχεία αντλήθηκαν από σχετικά κείμενα των:
Βένας Γεωργακοπούλου-Protagon, Α. Κολιτσιδοπούλου -Καθημερινή, Μ. Λοβέρδου -Βήμα, Ε. Πετάση- Click@Life.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου