Ο φόβος της δημιουργικής καταστροφής

Tου Σεραφειμ Kωνσταντινιδη

serkon@otenet.gr

Η βασίλισσα Ελισάβετ αντέδρασε έντονα, το 1589, όταν της παρουσίασαν την πρώτη πλεκτική μηχανή. Αρνήθηκε να παραχωρήσει άδεια κατασκευής της νέας εφεύρεσης, επειδή «οι καημένοι υπήκοοί μου θα στερηθούν την απασχόλησή τους και θα γίνουν ζητιάνοι». 

Το «πολιτικό κόστος» δεν είναι σημερινή εφεύρεση, ούτε προνόμιο των εκλεγμένων κυβερνήσεων. Υπάρχει ακόμα και στις δικτατορίες ή και στα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Το κίνητρο διατήρησης της ισχύος είναι έντονο σε κάθε εξουσία και εκφράζεται με τον φόβο της δημιουργικής καταστροφής, γράφουν εύστοχα οι D. Acemoglou και J. Robinson («Why Nations Fail»).

Στην προεκλογική περίοδο, που έχει ξεκινήσει άτυπα, υπάρχει λαμπρό πεδίο για να εκδηλωθεί ο φόβος αυτός. Η αποφυγή της δημιουργικής καταστροφής άλλωστε δεν είναι προνόμιο των πολιτικών. Ούτε αφορά μια παράταξη. Ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, στην κυβέρνηση ή στην αντιπολίτευση, μέσα ή και έξω από τη Βουλή, ακολουθεί την ίδια διαδρομή με διαφορετική φρασεολογία. Φοβούνται τη δημιουργική καταστροφή. Η στάση αυτή χαρακτηρίζει κάθε ελίτ που προασπίζει τα συμφέροντά της όταν απειλούνται από την όποια αλλαγή. Είναι τόπος συνάντησης για τους επαγγελματίες των κομμάτων με την αριστοκρατία των συνδικάτων, του πολιτισμού, της εκπαίδευσης, των επιχειρήσεων, των μέσων ενημέρωσης. Ολοι, καθένας με τον τρόπο του, φρόντισαν να εκμεταλλευτούν πόρους, δυνατότητες και προνόμια με συνέπεια η χώρα να οδηγηθεί στο αδιέξοδο που βρίσκεται.

Οι περισσότεροι αρνήθηκαν τη δημιουργική καταστροφή, δηλαδή την υιοθέτηση του νέου, και δεν θέλησαν να εγκαταλείψουν τον παλιό τρόπο που είχαν συνηθίσει. Και ο πραγματικός λόγος δεν είναι τα προσχήματα (υπέρ του λαού, του έθνους, των εργατών…), αλλά ότι δεν είχαν κίνητρο να υιοθετήσουν την καινοτομία.

Ο παλιός τρόπος ήταν πιο κερδοφόρος για τους ίδιους, τους συνεργάτες τους, τον μικρόκοσμο που είχαν δημιουργήσει. Προφανώς, σε κάθε χώρο κάποιοι είναι διαφορετικοί και δεν επιχείρησαν να αποσπάσουν κρατικούς πόρους, δεν προσπάθησαν να επωφεληθούν σε βάρος της κοινωνίας, επέμεναν σε αρχές. Αυτοί ηττήθηκαν τελικά και επικράτησαν οι ισχυροί…

Ισως η εξήγηση πρέπει να αναζητηθεί στους θεσμούς και στη νοοτροπία που κληρονόμησε η χώρα πριν από την Ανεξαρτησία της. Ενδεχομένως δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι ευρωπαϊκές κτήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρίσκονται σε πολύχρονη κρίση και μόνιμη καθυστέρηση. Αλλά και οι ανατολικές (αραβικές) επαρχίες της ίδιας αυτοκρατορίας είναι σε αναβρασμό! Σε πολλές χώρες, τα κατεστημένα υπερασπίζονται τις παλιές σχέσεις εξουσίας και δύναμης.

Ο Γιόζεφ Σουμπέτερ που καθιέρωσε τη δημιουργική καταστροφή χρησιμοποιεί ως παράδειγμα μια νέα σιδηροδρομική γραμμή, χάρη στην οποία δημιουργούνται πόλεις που ευημερούν, αλλά καταστρέφονται παραδοσιακές περιοχές που παρακάμπτονται. Στην Ελλάδα επικρατούν τα συμφέροντα των παραδοσιακών περιοχών. Θεωρούνται δίκαια, εθνικά, αριστερά, λαϊκά, δημοκρατικά, ιερά…