Διαβάζω ένα συναρπαστικό νέο βιβλίο με τον τίτλο «Γιατί αποτυγχάνουν τα κράτη». Οσο πιο πολύ το μελετώ τόσο περισσότερο κατανοώ πόσο λάθος κάναμε στο Αφγανιστάν και πόσο χρειάζεται να αλλάξουμε όλη τη στρατηγική μας για την ξένη βοήθεια. Ωστόσο, πιο προκλητικές από όλα είναι οι προειδοποιήσεις των συγγραφέων για την Αμερική και την Κίνα.
Γραμμένο από τον οικονομολόγο του ΜΙΤ Ντάρον Ατζέμογλου και τον πολιτικό επιστήμονα του Χάρβαρντ Τζέιμς Ρόμπινσον, το «Γιατί αποτυγχάνουν τα κράτη» υποστηρίζει ότι εκείνο που διαφοροποιεί τις χώρες είναι «οι θεσμοί». Τα κράτη διαπρέπουν όταν αναπτύσσουν περιεκτικούς πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς και αποτυγχάνουν όταν αυτοί οι θεσμοί γίνονται ελιτίστικοι και συγκεντρώνουν ισχύ και ευκαιρίες στα χέρια κάποιων ολίγων.
«Οι οικονομικοί θεσμοί που ενισχύουν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, που δημιουργούν ίσες ευκαιρίες για όλους και ενθαρρύνουν τις επενδύσεις στις νέες τεχνολογίες είναι πολύ πιο αποτελεσματικοί από εκείνους που έχουν σκοπό να αποσπούν πηγές από τους πολλούς για τους λίγους», γράφουν.
«Οι περιεκτικοί οικονομικοί θεσμοί, με τη σειρά τους, υποστηρίζονται από αντίστοιχους πολιτικούς οι οποίοι μοιράζουν την πολιτική εξουσία με πλουραλιστικό τρόπο και επιτυγχάνουν κάποιο βαθμό πολιτικής συγκέντρωσης ώστε να υπάρχουν νόμος και τάξη, οι βάσεις για την προστασία των δικαιωμάτων στην ιδιοκτησία και μια οικονομία της αγοράς που να δημιουργεί ευκαιρίες».
Ο Ατζέμογλου εξήγησε σε συνέντευξη ότι το βασικό τους σημείο είναι πως οι χώρες διαπρέπουν όταν δημιουργούν πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς που αποδεσμεύουν, ενισχύουν και προστατεύουν το πλήρες δυναμικό του κάθε πολίτη να καινοτομεί, να επενδύει και να αναπτύσσεται.
Συγκρίνει πόσο καλά πήγαν ανατολικοευρωπαϊκές χώρες μετά την πτώση του κομμουνισμού σε σύγκριση με μετά σοβιετικά κράτη όπως η Γεωργία ή το Ουζμπεκιστάν, το Ισραήλ σε σχέση με τα αραβικά κράτη ή το Κουρδιστάν σε σύγκριση με το υπόλοιπο Ιράκ. Ολα γίνονται λόγω των θεσμών.
Το μάθημα της Ιστορίας, υποστηρίζουν οι συγγραφείς, είναι ότι δεν μπορείς να κερδίσεις τα οικονομικά σου δικαιώματα εάν πρωτύτερα δεν κερδίσεις τα πολιτικά. Βάσει αυτής της λογικής, οι συγγραφείς δεν πιστεύουν ότι η Κίνα έχει βρει τη μαγική συνταγή για τον συνδυασμό πολιτικού ελέγχου με οικονομική ανάπτυξη. «Σύμφωνα με την ανάλυσή μας», λέει ο Ατζέμογλου, «η Κίνα έχει ανάπτυξη υπό θεσμούς που εξαιρούν πολλούς - υπό την σιδηρά πυγμή του ΚΚ που μονοπωλεί την εξουσία και κινητοποιεί δυνάμεις σε μια κλίμακα που επέτρεψε την ανάπτυξη». Αυτό όμως δεν είναι βιώσιμο επειδή δεν καλλιεργούν τη δημιουργική καταστροφή, που είναι τόσο κρίσιμη για τις καινοτομίες και τα υψηλά εισοδήματα. «Η παρατεταμένη οικονομική ανάπτυξη απαιτεί καινοτομία», γράφουν, «και η καινοτομία βασίζεται στη δημιουργική καταστροφή, η οποία αντικαθιστά το παλιό με το νέο στην οικονομική σφαίρα και αποσταθεροποιεί τις σχέσεις εξουσίας στην πολιτική».
Ο Ατζέμογλου θεωρεί λανθασμένη την αμερικανική άποψη ότι μπορούσε να γίνει εξαγωγή δημοκρατίας στα αραβικά κράτη, διότι η δημοκρατική αλλαγή για να έχει διάρκεια πρέπει να προκύψει από λαϊκά κινήματα. «Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι», προσθέτει.
Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ πρέπει να απέχουν από την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας σε καθεστώτα όπως της Αιγύπτου και, αντίθετα, να επικεντρωθούν στο να διευκολύνουν τη συμμετοχή περισσότερων τομέων της κοινωνίας στην πολιτική. «Αυτή τη στιγμή, πιστεύω ότι η βοήθειά μας προς την Αίγυπτο, το Πακιστάν και το Αφγανιστάν είναι στην πραγματικότητα λύτρα που πληρώνουμε στις ελίτ των χωρών αυτών για να έχουν καλή συμπεριφορά. Πρέπει να τη μετατρέψουμε σε δόλωμα».
Υποστηρίζει επίσης πως αντί να δίνουν οι ΗΠΑ στο Κάιρο στρατιωτική βοήθεια 1,3 δισ. δολάρια, πρέπει να επιμείνουν στη δημιουργία μιας επιτροπής που θα εκπροσωπεί όλους τους τομείς της κοινωνίας, η οποία θα αποφασίζει ποιοι θεσμοί - σχολεία, νοσοκομεία - χρειάζονται ξένη βοήθεια και πρέπει να διαμορφώνουν ανάλογες προτάσεις. «Εάν είναι να δίνουμε χρήματα, ας το κάνουμε αναγκάζοντάς τους να διευρύνουν το παιχνίδι και να ενισχύσουμε τη βάση», υποστηρίζει ο Ατζέμογλου.
Και η Αμερική;
Ο καθηγητής ανησυχεί ότι η αύξηση της οικονομικής ανισότητας υπονομεύει την ευρύτητα των αμερικανικών θεσμών. «Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι η οικονομική ανισότητα όταν μεγαλώνει τόσο, γίνεται πολιτική ανισότητα. Οταν ένας πολίτης μπορεί να γράψει μια επιταγή για να χρηματοδοτήσει ολόκληρη την προεκλογική σου εκστρατεία, όταν εκλεγείς θα μπορείς να ακούς όλες τις φωνές;».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου