Τι πανεπιστημιο θελουμε?

Γράφει στο "ΒΗΜΑ" ο Θεοδόσιος Π. Τάσιος

(Ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.)

1 Δέν είναι η πρώτη φορά που η φιλόξενη αυτή εφημερίδα γίνεται ζωτικός χώρος διαλόγου μεταξύ Συν-εργατών της. Σήμερα θα «δια-φωνήσω» (δηλαδή θα δια-λεχθώ) με τον φίλο κ. Γ. Μπαμπινιώτη. Στην επιφυλλίδα-του «Παιδεία και όχι χαρτί» (7.11.2010), ανάμεσα σε μια σειρά απο ορθότατες σκέψεις και ελπίδες, έφθασε σε άλλα δύο θέματα καυτά: 

α) «Η σταδιακή κυριαρχία των εφαρμοσμένων επιστημών τείνει να θέσει εκποδών τις ανθρωπιστικές σπουδές». Και 

β) «Είναι αφελής η τοποθέτηση που βλέπει τις πανεπιστημιακές σπουδές ως απλή επαγγελματική κατάρτιση». 

Οι απόψεις αυτές απαιτούν σχολιασμόν.

2 Επιτρέψτε-μου όμως ν΄ αρχίσω απο ένα βήμα νωρίτερα: Θα ευχόμουν πρώτον να μπορούσαμε να συμφωνήσουμε οτι οι πανεπιστημιακές σπουδές δέν σκοπούν στη «διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού». Ετούτη η τεράστιας ατομικής και συλλογικής σημασίας Παιδεία (Γνωσιακή μύηση, Αξιολογική ικανότητα, Αισθητική καλλιέργεια) τελείται κυριότατα απ΄ την ηλικία των τριών έως δεκαοχτώ χρονών. Και βεβαίως θα δεχθώ οτι μια τέτοια Παιδεία συνεχίζεται δια βίου. Αλλά θα ήταν άρνηση του κύριου και καίριου χαρακτήρα του Πανεπιστημίου να του επιβάλομε να «πλάσει χαρακτήρες»· κατι τέτοιο θα ήταν εξ ίσου υπονομευτικό του ρόλου-του, όσο είναι κι η άλλη εκείνη αποπροσανατολιστική άποψη «στο Πανεπιστήμιο αποχτάει ο νέος πολιτική πείρα»- άποψη αρνητικότατη για τα θεμελιώδη υποκείμενα της δημοκρατίας, που είναι τα κόμματα.

Αντιθέτως, εμένα μου φαίνεται οτι ο κύριος σκοπός του Πανεπιστημίου είναι Γνωσιακού χαρακτήρα - κι είναι ήδη ετούτος ενας σκοπός πολυσχιδής. Η Γνώση πράγματι είναι μια ανάγκη υπαρξιακή: Πρώτα-πρώτα για να συνειδητοποιήσω εαυτόν ενσχέσει με το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον, και δεύτερον για να επιβιώσω- εγώ και η κοινωνία μου. Κατ΄ αντιστοιχίαν προς αυτούς τους σκοπούς διαφαίνεται και η αναγκαία διδακτική ύλη στο Πανεπιστήμιο: 

(i) Θεμελιώδεις επιστήμες οι οποίες, ενώ συμβάλλουν και στην υποστασιακή πληρότητα, προσφέρουν τα μέσα για την ανάπτυξη των Τεχνολογιών αλλα συντελούν και στην παραγωγή νέας Γνώσης (έρευνα). 

(ii) Εξειδικευμένοι επιστημονικοί Κλάδοι για την αμεσότερη και αποδοτικότερη εξυπηρέτηση των ποικίλων κοινωνικών αναγκών (επιβίωση, ανακούφιση απ΄ τον πόνο, επικοινωνία, υποστήριξη των Τεχνών κ.λπ.).

Υποστηρίζω οτι κανένας δέν δικαιούται να πετσοκόψει αυτό το Σώμα της Γνώσης μές στο Πανεπιστήμιο όπου θα υπηρετηθεί η ανθρώπινη Ανάγκη. Και με αυτήν την διαγώνια εισαγωγή ερχόμαστε στα δύο καυτά ζητήματα του κ. Γ.Μ.

3 α) «Οι θετικές επιστήμες εκθλίβουν τις ανθρωπιστικές σπουδές». Ελπίζω οτι αυτή η δεινολογία δέν αφορά το Πανεπιστήμιο. Διοτι, ίσα ίσα, στις Σχολές των θετικών επιστημών έχουν αυξηθεί πάρα πολύ τα μαθήματα των Επιστημών του Ανθρώπου- απ΄ ό,τι τον καιρό που σπούδαζα εγώ (το βραβείο εξαίρετης πανεπιστημιακής διδασκαλίας «Ξανθόπουλος- Πνευματικός» λαμβάνει φέτος Καθηγητής της Φιλοσοφίας του Εθν. Μ. Πολυτεχνείου...). Υποθέτω λοιπόν οτι αυτή η αποστροφή του κ. Γ.Μ. αφορά την προ-τριτοβάθμια Εκπαίδευση, θέμα που εκφεύγει του σημερινού αντικειμένου μας. Αλλο άν ο υπογραφόμενος συνυποστηρίζει λάβρως την εξανθρωπιστικότερη Γενική Παιδεία- σταματώντας να παράγομε υπερφίαλα και λαχανιασμένα σκλαβάκια.

β) «Οι πανεπιστημιακές σπουδές δέν είναι απλή επαγγελματική κατάρτιση». Καί εδώ, θέλω να ελπίζω οτι ο κ. Γ.Μ. δέν εννοεί οτι κακώς υφίστανται οι πανεπιστημιακές Σχολές Ιατρών, Δασκάλων, Γεωπόνων, Νομικών, Μηχανικών κ.λπ. Διοτι είναι πράγματι πολύ δύσκολο να φαντασθεί κανεις μια πανεπιστημιακή διδασκαλία που θα κουτσούρευε την στοχοθεσία η οποία υπηρετεί την πολυσχιδή υπαρξιακή Ανάγκη για Γνώση, όπως την είδαμε πιο πάνω ( 2). Μια τέτοια ντιλετάντικη άποψη θα ήταν και ανιστόρητη. Διοτι πάντοτε το Πανεπιστήμιο ετοίμαζε πρόσωπα που ασκούσαν κάποιο κοινωνικό επιτήδευμα: 

Η αθηναϊκή Ακαδημία σκοπούσε και στη μόρφωση πολιτικών ανδρών- το ουσιώδες της εποχής (όλα τ΄ άλλα επαγγέλματα δέν είχαν τότε ανάγκη σπουδών). Τα πρώτα δυτικά πανεπιστήμια του 12ου αιώνα ήσαν συνδυασμός συντεχνιών διδασκόντων ή επαγγελματιών. Αργότερα, τα μεγάλα Κράτη είχαν ανάγκη απο μορφωμένους κρατικούς υπαλλήλους («universitates ex privilegio» στη Γερμανία ιδίως). 

Επομένως, η αναχωρητική άποψη ενος «φιλοσοφικού» πανεπιστημίου (που ικανοποιεί κυρίως τις ανάγκες του Ατόμου για αυτοπραγμάτωση) δέν μπορεί κάν να στηριχθεί στον «παλιό καιρό»- άσε που θα ήταν και εμφανώς αντικοινωνική: Υστερα απο 4-5 χρόνια γενικόλογων σπουδών, βγες έξω να αποκτήσεις τις αναγκαίες «επαγγελματικές» γνώσεις! Πού; Στου κασίδη το κεφάλι; Καταλαβαίνετε τί κοινωνικό χάος θα επικρατούσε, τί δαπάνες (και τί κυριαρχία των πλουσιόπαιδων). Εδω, τρομάζουμε να αμυνθούμε κατά της άλλης εκείνης μυωπικής λογικής, της μπακάλικης Μπολώνιας [«βγάλτε-μας αποφοίτους στελέχη (sic!) σε 3 χρόνια»]- η οποία ευτυχώς αποφενακίζεται ήδη πανευρωπαϊκώς.

Υποθέτω λοιπόν οτι ο κ. Γ.Μ. θα ήθελε μάλλον να τονίσει τη σημασία της διατήρησης του θεμελιώδους επιστημονικού χαρακτήρα των πανεπιστημιακών σπουδών, στις όποιες Ειδικότητες: Οχι μόνον για το αναγκαίο σημαντικό ποσοστό διδασκαλίας βασικών επιστημών (απο προικισμένους όμως δασκάλους- όχι αποκοιμήσηδες), αλλά και για της εξειδικευμένης γνώσης τη διδασκαλία μέσα σ΄ ενα πλαίσιο επιστημονικότητας- κι όχι παράθεσης εμπειρικών δεδομένων μόνον. Διοτι χάρις σ΄ αυτήν την επιστημονικότητα, αποκτούμε κέρδος τριπλό:

i) Η ίδια η εκπαίδευση ευοδώνεται, χάρις στην ορθολογικότητα και την αποδοτικότητα της επιστημονικής μεθοδολογίας. 

ii) Υποδομείται η ερευνητική ικανότητα των φοιτητών- κι ένας θεός ξέρει πόσο τεράστιαν ανάγκη έχομε για καινοτομίαν σ΄ αυτή τη Χώρα. Και, 

iii) όσο επιστημονικότερη η εξειδίκευση, τόσο μεγαλύτερη η ικανότητα του νέου επιστήμονα να ξεπερνάει την αναπόφευκτη παλαίωση των γνώσεων- ιδίως των τεχνολογικών γνώσεων.

4 Μένει όμως άλλη μιά επισήμανση του κ. Γ.Μ. που πρέπει πολύ να την προσέξομε. Πρόκειται για την υποβάθμιση έως κατάργηση πολλών πανεπιστημιακών κλάδων, με πρώτες τις ανθρωπιστικές σπουδές. Ετούτη βέβαια η νεοπλουτική (καί νεοπτωχική) τάση δέν αιτιολογείται απ΄ την άποψη «πανεπιστήμιο ίσον επάγγελμα»· διοτι χιλιάδες επαγγελματίες δάσκαλοι και στελέχη θα παράγονται πάντα απ΄ τις «ανθρωπιστικές» σπουδές. Το κακό, κατα τη γνώμη μου, είναι το ευρύτερα λανθασμένο πρότυπο για την Ανάπτυξη ως μονόχορδη μεγέθυνση- πρότυπο που απέτυχε σε κάμποσα μέρη του κόσμου.

Καί αυτό είναι θέμα για πολιτική συζήτηση (αλλ΄ ακούω ήδη το σχόλιο «ποιός Θανάσης;»).

Αλλο, τώρα, το πως, ό,τι και να λέτε εσείς, άλλοι άλλα διατάσσουν στο ελληνικό πανεπιστήμιο- και εννοώ τις μπαχαλάδικες βίαιες μειονότητες «φοιτητών». Ενόσω ο ελληνικός λαός τις ανέχεται, ελπίδες μήν έχετε.