Παιδιά "φιλόσοφοι"

Του ΡΟΥΣΣΟΥ ΒΡΑΝΑ

rvranas@otenet.gr

Νήπιος (από το στερητικό «νη» και το «ειπείν, ο µη δυνάµενος λέγειν). Μήπως είναι λοιπόν ακόµη µια υπερβολή, ακόµη µια µόδα, τα εργαστήρια φιλοσοφίας που απευθύνονται στα νήπια της Γαλλίας; Τι να πουν τα «άλογα»;

Στο κεφάλι των µωρών δεν συµβαίνουν πολλά πράγµατα. Αυτή ήταν η επίσηµη επιστηµονική άποψη, από αρχαιοτάτων χρόνων: τα µωρά δεν βλέπουν, τα χαµόγελά τους δεν είναι παρά µορφασµοί και η εντύπωση πως αναγνωρίζουν πρόσωπα γύρω τους δεν είναι παρά µια µητρική αυταπάτη. Οµως, πριν από δέκα χρόνια, πειράµατα που έκανε η ψυχολόγος του Πανεπιστηµίου του Μπέρκλεϊ Αλισον Γκόπνικ αποκάλυψαν ότι ακόµη και στα νεογέννητα µωρά οι νοητικές διεργασίες είναι εξαιρετικά προηγµένες. 

Μόλις ανοίξουν για πρώτη φορά τα µάτια τους µπορούν και ξεχωρίζουν πρόσωπα και φωνές και στους εννιά µήνες αναγνωρίζουν τη χαρά, τη λύπη και τον θυµό. ∆εκαοκτώ µηνών αρχίζουν ήδη να πειραµατίζονται µε τις αντιδράσεις του εξωτερικού κόσµου. Τον δοκιµάζουν, βάζοντας ας πούµε το χέρι τους στην απαγορευµένη φωτιά – µια χειρονοµία που λανθασµένα οι γονείς νοµίζουν για παιδικό πείσµα. Και όµως, λέει η Γκόπνικ, δεν πρόκειται παρά για ένα πρόγραµµα επιστηµονικής έρευνας. 

∆εν είναι λοιπόν ο νηπιακός εγκέφαλος «δοχείο κενό περιεχοµένου» – όπως θα τον αντιµετωπίσει αργότερα η εκπαίδευση – αλλά επιστηµονικό και φιλοσοφικό εργαστήριο, ικανό ακόµη και για την πιο προχωρηµένη αφηρηµένη σκέψη. Να λοιπόν που δεν είναι καθόλου υπερβολικά τα φιλοσοφικά εργαστήρια για µικρά παιδιά, που ξεφυτρώνουν σαν µανιτάρια στη Γαλλία.

Το µέλλον της φιλοσοφίας ίσως µάλιστα να βρίσκεται στα χέρια αυτών ακριβώς των παιδιών, σε µια περίοδο που πολλά ευρωπαϊκά πανεπιστήµια υποκύπτουν στη λιτότητα και κόβουν από τις θεωρητικές για να περισσέψουν για τις πρακτικές σπουδές, που θεωρούνται πιο χρήσιµες στην εποχή µας. Τα παιδιά µπορεί να είναι µικρά αλλά το κεφάλι τους είναι γεµάτο απορίες δυσανάλογες µε το µπόι τους. 

 «Το παιδί δεν έχει βέβαια φιλοσοφική γνώση, ούτε την ικανότητα να σκέφτεται θεωρητικά» γράφει ο φιλόσοφος Ροζέ Πολ-Ντρουά στο βιβλίο του «Τολµήστε να φιλοσοφήσετε µε τα παιδιά σας» (Εκδ. Bayard). «Οµως µοιράζεται µε τον δάσκαλό του τις απορίες του για τον κόσµο και την άγνοια που κινητοποιεί την επιθυµία του να κατανοήσει». Τα φιλοσοφικά εργαστήρια δεν φιλοδοξούν φυσικά να αναστήσουν ως διά µαγείας έναν νέο Καντ ή άλλον έναν Χέγκελ. ∆ιδασκόµενα όµως την τέχνη της έρευνας και του διαλόγου, τα παιδιά αποκτούν εµπιστοσύνη στον εαυτό τους και βρίσκουν τη δική τους θέση µέσα στο κοινωνικό σύνολο.

Γονείς παιδιά και «αληθινοί» φιλόσοφοι ενώνουν λοιπόν τις δυνάµεις τους για να φιλοσοφήσουν τη ζωή. Αν τους παρακολουθήσει µάλιστα κανείς σε σχετικό ντοκιµαντέρ που γύρισε η Σιλβί Οπέν για τα παιδικά εργαστήρια φιλοσοφίας, «στο τέλος δεν µπορεί να ξεχωρίσει πια την ηλικία των παιδιών που µιλούν, ούτε αν είναι παιδιά ή µεγάλοι», όπως λέει η ίδια.