Η αστυνόμευση ως γνήσιο τέκνο των κοινωνικών εξελίξεων, ακολούθησε την εξελικτική πορεία της κοινωνίας. Ωρίμασε. Βελτιώθηκε. Με ανοιχτές πληγές και πισωγυρίσματα. Αλλά προχώρησε, όπως προχώρησαν όλες οι κοινωνικές εξελίξεις στο εγχώριο αλλά και παγκόσμιο γίγνεσθαι.
Δεν είναι μακριά οι εποχές όπου το επάγγελμα ήταν μισητό. Λόγω της εργαλειοποίησης των Σωμάτων Ασφαλείας από τη χούντα, η εικόνα του μέσου αστυνομικού, είχε γίνει μισητή. Εξ ου και τα παρατσούκλια. Που ενείχαν χαρακτηρισμούς απαξιωτικούς. Από το πιο αθώο "μπασκίνας" (από το "μπας και είναι"... κακοποιός, κομμουνιστής ή οτιδήποτε βάζει ο νους) μέχρι το γνωστό "μπάτσος" που (εξυπακούεται), ότι είναι "γουρούνι-δολοφόνος"...
Γι' αυτό λοιπόν όταν στα μέσα της δεκαετίας του '70 η χωροφυλακή ζητούσε 100 στελέχη, έπαιρνε... 10 αιτήσεις. Το να γίνεις χωροφύλακας ήταν μειωτικό. Και ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία, μόνο αγράμματοι πήγαιναν να καταταγούν. Διαιωνίζοντας το στερεότυπο του "αγράμματου μπάτσου".
Όλα άλλαξαν με την εισαγωγή στις σχολές της Αστυνομίας μέσω πανελληνίων. Πάνε τα ρουσφέτια, πάνε οι προσβάσεις. Ταυτοχρόνως με την αλλαγή εισαγωγής, υπήρξαν και άλλες αλλαγές.
Αν θέλεις να αναβαθμίσεις έναν χώρο, αναβάθμισε το επίπεδο σπουδών, λένε στις ΗΠΑ, και αυτή η λογική εκφράστηκε με επιτυχία με τη δημιουργία σχολής 3ετούς φοιτήσεως για αστυφύλακες και 4ετούς για αξιωματικούς.
Γιατί αυτή η μικρή ιστορική αναδρομή;
Για να καταδειχθεί εν τάχει η απόσταση που έχει διανύσει η αστυνομία μας.
Τα παιδιά της είναι πια τα παιδιά της διπλανής πόρτας. Δημοκρατικοί πολίτες με τα ίδια όνειρα, τις ίδιες αγωνίες, τις ίδιες ανάγκες και τα ίδια ιδανικά με τον μέσο πολίτη. Αυτό φυσικά δεν έχει καταφέρει να αναστείλει το "κακό όνομα” που συνοδεύει τις αστυνομικές πράξεις εδώ και δεκαετίες. Βλέπετε, οι κοινωνικές αλλαγές παίρνουν χρόνο και το κοινωνικό εκκρεμές δεν έχει διανύσει ακόμα την πορεία του.
Αν μάλιστα συνδυαστεί αυτή η παραδοχή με τη διαχρονική καχυποψία του μέσου Έλληνα για τη δημόσια τάξη, (και την ιδιωτική...) εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς τις δυνητικά δυσχερείς συνθήκες, που εκδηλώνονται με διάφορα περιστατικά σε ανύποπτο χρόνο και χώρο.
Με αφορμή όσα έγιναν τις τελευταίες εβδομάδες στην πατρίδα μας που άπτονται αστυνομικών ενεργειών, επιθυμώ να θέσω κάποια δεδομένα για το αστυνομικό έργο και την εκπαίδευση των σωμάτων ασφαλείας, που ίσως βοηθήσουν τη συζήτηση.
Όχι δεν θα μιλήσουμε για το κλίμα αποσταθεροποίησης της χώρας. Το ότι η αντιπολίτευση επιθυμεί νέο-αγανακτισμένους είναι προφανές και στον πλέον αδαή. Το πολιτικό οξυγόνο του ΣΥΡΙΖΑ είναι η αναταραχή. Άλλωστε το κύμα της αναταραχής και του θυμού "καβάλησε" το 2015 για να ανέλθει στην εξουσία. Αυτό επιδιώκει ξανά.
Θα μιλήσουμε για το αστυνομικό έργο ως θεσμική δραστηριότητα ανεξαρτήτως κυβέρνησης και συνθηκών.
Ας ξεκινήσουμε από την ιδιαίτερη φύση του αστυνομικού έργου.
Η αστυνόμευση δεν είναι σαν μια οποιαδήποτε δουλειά. Έχει πολλές και μοναδικές ιδιαιτερότητες. Κάποιος θα πει ότι όλα τα επαγγέλματα έχουν. Σωστά, αλλά όχι τις συγκεκριμένες που καθορίζουν αποφασιστικά τη φύση του.
Ο μέσος αστυνομικός λειτουργεί μέσα στο μεγάλο χωνευτήρι που λέγεται κοινωνία. Ένας χώρος απρόβλεπτος, με πολύ μικρά περιθώρια ελέγχου. Αποτελείται από πολλές υπο-ομάδες συμφερόντων που έχουν εκ διαμέτρου αντίθετα συμφέροντα, τα οποία συχνά συγκρούονται έντονα.
Η κοινωνία –ο χώρος εργασίας του αστυνομικού, για να μη ξεχνιόμαστε–, ενσωματώνει κάθε λογής δραστηριότητα. Νόμιμη και παράνομη. Συχνά αυτές συνυπάρχουν δίπλα -δίπλα, με τα όρια πολλές φορές να είναι δυσδιάκριτα.
Ο αστυνομικός επίσης, εργάζεται χωρίς επιτήρηση. Ναι μεν έχει κάποιον ανώτερό του δίπλα του, αλλά και εκείνος είναι εκτεθειμένος στις ίδιες συνθήκες, πράγμα που ουσιαστικά του στερεί την "καθαρή ματιά". Οι δε εντολές που δέχεται από το "κέντρο" μπορεί να είναι και εντελώς λάθος, διότι λαμβάνονται χωρίς καλή γνώση των συνθηκών.
Άλλη μια ιδιαιτερότητα είναι, ότι όλο αυτό το κοινωνικό πανηγύρι μέσα στο οποίο πρέπει να δράσει ο αστυνομικός, υπακούει σε άγραφους νόμους που είναι στο... περίπου.
Οι κοινωνικές διεργασίες, συνθήκες και εξελίξεις δεν είναι exact science που λένε και στις ΗΠΑ. Δεν είναι δηλαδή μαθηματικά, ούτε φυσική, με σταθερούς κανόνες που ισχύουν πάντα. Ό,τι ισχύει σε μια χώρα, δεν ισχύει απαραίτητα σε μια άλλη. Αλλά και ό,τι ισχύει σε ένα αστικό κέντρο ή σε μια γειτονιά, δεν έχει απαραίτητα εφαρμογή παντού. Εν ολίγοις, δεν υπάρχει μπούσουλας για την Αστυνομία. Δεν υπάρχει εγχειρίδιο χρήσης.
Άλλη μια ιδιαιτερότητα του αστυνομικού έργου είναι ότι έχει αποστολή, που πολλές φορές αυτοπεριορίζεται. Και καλά κάνει φυσικά. Οι δημοκρατικές αστυνομίες πρέπει να εργαστούν έναντι κακοποιών, που δεν υπολογίζουν τίποτα, ενώ εκείνες δρουν σύμφωνα με τους περιορισμούς που θέτει ο νόμος.
Στο σύγχρονο περιβάλλον επίσης, όπου καθένας έχει μαζί του μια φωτογραφική που λέγεται κινητό τηλέφωνο, οι πράξεις του καταγράφονται. Και αυτό φυσικά δεν είναι κακό. Αντιθέτως μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη λογοδοσία. Το κακό είναι, ότι ο χρήστης κάθε τέτοιας μηχανής μπορεί να εξυπηρετεί τα προσωπικά ή πολιτικά του συμφέροντα προβάλλοντας ό,τι, όσο και όπως το θέλει.
Τέλος, ο αστυνομικός που αναγκάζεται να λειτουργήσει υπό όλους τους προαναφερθέντες περιορισμούς, έχει λίγα δευτερόλεπτα (στην καλύτερη περίπτωση...) για να λάβει αποφάσεις και να προχωρήσει σε πράξεις που αφορούν σε ζωές και σε περιουσίες.
3 δευτερόλεπτα για να αποφασίσεις σε διλήμματα που άλλος θα χρειαζόταν 3 χρόνια, όπως έλεγε ο αρχηγός της αστυνομίας μιας πόλης των ΗΠΑ. Γι' αυτό και τα δικαστήρια στις ΗΠΑ γνωμοδότησαν, ότι οι αποφάσεις των αστυνομικών πρέπει να κρίνονται με βάση τις συνθήκες που αντιμετώπισαν και τον χρόνο που είχαν στη διάθεση τους, και όχι την εκ των υστέρων εκτίμηση που έχει την άνεση του χρόνου και την πολυτέλεια της εξέτασης άλλων επιλογών.
Εν ολίγοις, ο αστυνομικός πρέπει να είναι ένας ιδιότυπος "ψυχολόγος του πεζοδρομίου" ο οποίος πρέπει να δρα σύννομα, αποτελεσματικά και γρήγορα μέσα σε ένα καζάνι που βράζει. Πρέπει και τους νόμους να τηρεί και το έγκλημα να πατάσσει και τα δικαιώματα των πολιτών να σέβεται και το τεκμήριο της αθωότητας να τηρεί. Να είναι σκληρός απέναντι στο έγκλημα, ευγενής και ανεκτικός απέναντι στους νομοταγείς.
Όμως η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι σύνθετη, και όπως προαναφέρθηκε δεν υπακούει σε σταθερούς κανόνες. Δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να αντιληφθεί κανείς τα κίνητρα και τις προθέσεις των ανθρώπων. Κανείς δεν το γράφει "στο κούτελο", ούτε οι νομοταγείς ούτε οι παράνομοι.
Ο αστυνομικός πρέπει να επιστρατεύσει όλα τα ψυχικά και σωματικά του αποθέματα και να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις του σε μια απόπειρα να ελιχθεί με επιτυχία μέσα στο κοινωνικό σύνολο, φέροντας εις πέρας ένα σύνθετο και ύψιστο λειτούργημα.
Έργο εξ ορισμού βαρύ, δυσχερές και με μεγάλο ψυχολογικό αντίκτυπο. Δεν είναι τυχαίο, ότι πολλοί δεν αντέχουν την πίεση εξ ου και το επάγγελμα είναι (παγκοσμίως) πρώτο σε διαζύγια, αλκοολισμό και άλλες συμπεριφορές που είναι αποκυήματα αβάσταχτης πίεσης.
Όλες αυτές οι προκλήσεις, επιχειρήθηκε να αντιμετωπιστούν με την επιστημονική εκπαίδευση. Σωστός προσανατολισμός αλλά ατελής. Διότι όσο και αν έχει αποκτήσει επιστημονικά χαρακτηριστικά (τεχνολογία, κάμερες, DNA κλπ) το έργο της αστυνόμευσης αφορά στην κοινωνία και ως εκ τούτου έχει στοιχεία μιας "τέχνης" (craft). Τέχνης που έχει πρακτικό προσανατολισμό και απαιτεί πρακτικές μεθόδους βελτίωσης και μετεξέλιξής της.
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν ώστε η αστυνόμευση να ενταχθεί πλήρως στον 21ο αιώνα και να μην ολισθαίνει σε πρακτικές που δεν τιμούν τη δημοκρατική υπόσταση της χώρας;
Η αστυνομική εκπαίδευση πρέπει...
να αρχίσει να δίνει σημασία στη λεπτομέρεια. Οι σχολές της ΕΛ.ΑΣ (αστυφυλάκων και αξιωματικών) είναι υψηλής ποιότητας αναμφισβήτητα. Απαιτούνται όμως κάποιες προσθήκες που θα κάνουν τη διαφορά. Απαιτούν και αλλαγή νοοτροπίας, απαλλαγή από το σύνδρομο του ξερόλα, που μας διακατέχει σε εθνικό επίπεδο.
Ένα παράδειγμα θα ξεκαθαρίσει τι εννοώ: Προ πολλών ετών (πιο πολλά από όσο θέλω να θυμάμαι...), βρέθηκα στο Quantico της Βιρτζίνια, στην περίφημη σχολή εκπαίδευσης του FBI. Όταν παρέστην και μίλησα σε μια τάξη δοκίμων ομοσπονδιακών πρακτόρων, παρατήρησα όπλα να κρέμονται από τη μέση τους. Γνωρίζοντας ότι απαγορεύεται να οπλοφορούν μέχρι να αποφοιτήσουν, ρώτησα τους εκπαιδευτές γιατί συμβαίνει αυτό. Γελώντας μου είπαν ότι είναι…κοκάλινα!
Γιατί άραγε, ρώτησα. Μου απάντησαν ότι είναι κοκάλινα στο ίδιο σχήμα, μέγεθος και βάρος με τα όπλα που θα φέρουν, όταν αποφοιτήσουν για να συνηθίζουν να τα έχουν πάνω τους. Το όπλο θα είναι η προέκταση του χεριού τους για τα επόμενα 30 χρόνια. Δε πρέπει να το συνηθίσουν, πριν καν το αποκτήσουν, ώστε να μην τους φαίνεται ξένο σώμα;
Απίστευτο. Κάτι τόσο απλό αλλά και τόσο ορθό. Όταν προ ετών το είπα και σε στελέχη της ΕΛ.ΑΣ ως ιδέα, γέλασαν επίσης αλλά ειρωνικά. "Αμερικανιές δεν κάνουμε", ήταν η αποστομωτική τους απάντηση...
Αλλαγή νοοτροπίας λοιπόν και στα μεγάλα και στα μικρά.
Εκπαίδευση όχι καλύτερη, διότι είναι ήδη καλή. Εκπαίδευση πιο επίπονη, μεθοδική, συστηματική. Και επειδή όπως προαναφέρθηκε, αστυνομικός ίσον εμπειρία που δεν υποκαθίσταται από σπουδές, έξυπνα και μεθοδευμένα μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση.
Ένα βήμα ήδη έγινε. Ο υποχρεωτικός στρατωνισμός για 3 έτη και όχι για 1 όπως ήταν επί ΣΥΡΙΖΑ. Οι δόκιμοι της ΕΛ.ΑΣ. μπαίνουν αστράτευτοι και επιβάλλεται η παιδευτική διαδικασία της στρατιωτικής εκπαίδευσης να γίνεται στις σχολές μαζί με τον στρατωνισμό, στοιχείο που ενδυναμώνει τις σχέσεις και τη δημιουργία της αστυνομικής αδελφότητας. Ταπεινή μου άποψη είναι πως θα έπρεπε η στράτευση να είναι υποχρεωτική για τους δόκιμους πριν μπουν στις σχολές.
Δεύτερη αλλαγή είναι η διαδικασία επιλογής και ψυχολογικού ελέγχου. Καλή και άγια η εισαγωγή με πανελλήνιες αλλά όπως αναλύθηκε, το αστυνομικό έργο έχει ιδιαιτερότητας που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Ο αστυνομικός δεν πρέπει να έχει μόνο ακαδημαϊκό υπόβαθρο αλλά και ψυχικό και σωματικό, όπως επίσης και το ανάλογο φρόνημα. Να έχει ανεπτυγμένη τη διάθεση της κοινωνικής προσφοράς. Να έχει συγκεκριμένα επίπεδα ψυχικών και σωματικών αντοχών ώστε να ανταπεξέλθει στο σύνθετο έργο που πρόκειται να του ανατεθεί.
Όπως ένας μελλοντικός γιατρός πρέπει να αισθάνεται άνετα ανάμεσα στα τραύματα και στο αίμα διότι αυτή είναι η δουλειά του (αλήθεια, το ελέγχει κανείς αυτό σε υποψήφιους ιατρούς;) έτσι κι ένας μελλοντικός αστυνομικός πρέπει να αξιολογείται κατά πόσον μπορεί να είναι ψύχραιμος κάτω από συνθήκες που θα τσάκιζαν νεύρα του οποιουδήποτε πολίτη.
Τα ψυχικά τεστ που γίνονται για να εξαιρεθούν οι προβληματικές περιπτώσεις πρέπει να αυστηροποιηθούν (και να ανανεωθούν καθ' ό,τι η επιστήμη της ψυχολογικής αξιολόγησης προχωρά με γοργούς ρυθμούς) καθώς και ο περαιτέρω έλεγχος της ψυχικής συγκρότησης των υποψηφίων.
Είναι πολύ εύκολο για έμπειρους συναδέλφους ψυχολόγους να επισημάνουν ποιοι είναι ακατάλληλοι και θα αποτελέσουν βαρίδι για το σώμα και κίνδυνο για την κοινωνία. Ποιοι αντέχουν την ψυχολογική πίεση και ποιοι όχι.
Τέλος, σε ένα επάγγελμα που οι κοινωνικές εξελίξεις έχουν μεγάλο ρόλο, η διαρκής εκπαίδευση είναι εκ των ων ουκ άνευ. Το λεγόμενο On the Job training (OJT), δηλαδή η εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της εργασίας, είναι καθοριστικής σημασίας.
Η κοινωνία εξελίσσεται και μαζί της πρέπει να εξελίσσεται ο αστυνομικός. Οι απαιτήσεις της κοινωνίας αλλάζουν και ο αστυνομικός πρέπει να έχει τα εφόδια για να ανταποκριθεί. Δε νοείται στέλεχος της ΕΛ.ΑΣ που θέλει να σταδιοδρομήσει, να μην έχει λάβει εκπαίδευση από ξένα αστυνομικά σώματα. Η εκπαίδευσή στο εξωτερικό δίνει, εκτός από νέες εμπειρίες και βιώματα, και ένα μέτρο σύγκρισης για τον αστυνομικό, ένα νέο σημείο αναφοράς. Κρίνει, συγκρίνει, αναλύει, προοδεύει.
Δε νοείται επίσης να μην λαμβάνει τακτικές σεμιναριακές εκπαιδεύσεις και επιστημονικού και επιχειρησιακού χαρακτήρα. Ο μέσος αστυνομικός είναι πλέον στέλεχος και όχι παλαιού τύπου "όργανο" της τάξης (πόση απαξία και πόσο διεκπεραιωτικό ρόλο επιφύλασσε η προσφώνηση "όργανο").
Πρέπει λοιπόν να αντιμετωπίζεται ως στέλεχος μιας εταιρείας και να επενδύσει η πολιτεία επάνω του, όπως επενδύει μια πολυεθνική και πληρώνει την εκπαίδευση των στελεχών της.
Όσον αφορά στην πολιτεία, η κίνηση του πρωθυπουργού για τη δημιουργία νέου Βοηθού Συνηγόρου του πολίτη κινείται προς την κατεύθυνση όλων των προηγμένων δημοκρατιών του κόσμου, που δημιουργήσαν συστήματα πολιτικού ελέγχου της αστυνομίας. Στις ΗΠΑ υπάρχει το Office of Professional standards που αποτελείται μόνο από ειδικά εκπαιδευμένους και καταρτισμένους πολίτες και ελέγχει περιστατικά αστυνομικής βίας. Μάλιστα, εκπρόσωποι του πηγαίνουν στο πεδίο της τέλεσης της παράβασης πριν από κάθε άλλο, όταν υπάρχει θέμα αστυνομικής βίας και τα πορίσματα του είναι δεσμευτικά.
Εύκολες και άμεσες λύσεις σε κοινωνικά ζητήματα δεν υπάρχουν. Και αυτό διότι οι μεταβλητές που τα επηρεάζουν είναι πολυάριθμες και δύσκολα ελέγξιμες. Αυτό που υπάρχει είναι η εκπεφρασμένη βούληση της οργανωμένης πολιτείας να φροντίσει το αστυνομικό σώμα και να προστατεύσει το έργο του. Διότι οι συνέπειες κάποιων μεμονωμένων συμβάντων είναι αντιστρόφως ανάλογες με τους αριθμούς τους.
Το αστυνομικό έργο αποτελεί καθρέφτη της πολιτείας με έναν τρόπο άμεσο, που δεν έχει όμοιό του. Οφείλει το κράτος να προσέχει, αυτούς που μας προσέχουν. Να τους επιλέγει και να τους εκπαιδεύει σαν πρόκειται για παιδιά του...
Διότι είναι...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου