ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΗΛΙΘΙΟΙ - ΤΟΥΡΚΙΑ: Τομογραφία-σοκ της τουρκικής κοινωνίας

 Toυ ΒΑΓΓΕΛΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Γεγονός υψίστης ιστορικής σημασίας θεωρούν το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 οι περισσότεροι στην Τουρκία. Αρνούνται να παντρέψουν την κόρη τους με τον γιο ενός ιδεολογικά αντίθετου, ενώ σχεδόν οι μισοί δεν έχουν καμία αντίρρηση να παρακολουθούνται τα τηλέφωνα των πολιτικών τους αντιπάλων. Πρόκειται για εικόνα της τουρκικής κοινωνίας, όπως την αποτύπωσε πρόσφατη έρευνα του πανεπιστημίου Bilgi στην Κωνσταντινούπολη.

Αποτελεί ίσως ειρωνεία ότι η έρευνα, που υποστηρίχτηκε από το Black Sea Trust for Regional Cooperation Marshall, αποτελεί συνέχεια σχετικής μελέτης που ξεκίνησε το 2015 συνονόματος του Τούρκου προέδρου, του επίκουρου καθηγητή Εμρέ Ερντογάν. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε, σε ένα δείγμα 2004 ατόμων άνω των 18 ετών σε 16 πόλεις, το διάστημα Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου 2017. Τα δε ευρήματα παρουσιάστηκαν στις 5 Φεβρουαρίου του 2018 στην Κωνσταντινούπολη, δηλαδή λίγες μέρες μετά την εισβολή στο Αφρίν.

Οι συνεντεύξεις έγιναν σε ψηφοφόρους των τεσσάρων βασικών κομμάτων: Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (Ερντογάν), το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (Κεμαλικό), το Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (κουρδικό) και το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (Γκρίζοι Λύκοι). Υπάρχουν επίσης ευρήματα και για το Καλό Κόμμα της Μεράλ Ακσενέρ, το οποίο ιδρύθηκε την περίοδο που έγινε η έρευνα.

Εκ των ερωτηθέντων, το 43,4% δήλωσε ότι ταυτίζεται περισσότερο με το κόμμα του Ερντογάν. Ένα 21,5% νιώθει πιο κοντά στις θέσεις του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος και ένα 11,5% με το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης. Μόνο ένα 9% ταυτίζεται περισσότερο με το Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών και ένα 5,5% με το νεοπαγές Καλό Κόμμα.

Φαίνεται πάντως ότι το κόκκινο πανί για όλα τα κόμματα είναι το κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών, καθώς το 53% το θεωρεί πολύ ξένο ιδεολογικά ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το κόμμα του Ερντογάν πέφτει στο 24%. Είναι μια ένδειξη της ισχυρής αποδοχής που απολαμβάνει ο Τούρκος πρόεδρος. Η εικόνα δεν έχει αλλάξει από το 2015.

Μακριά από την κόρη μου

Οι ερευνητές προσπάθησαν, εφαρμόζοντας την κλίμακα της κοινωνικής απόστασης Bogardus, να καταμετρήσουν την προθυμία των Τούρκων να συμμετέχουν σε κοινωνικές σχέσεις με ανθρώπους διαφορετικών αντιλήψεων. Σαν να λέμε πόσο αποδέχεται ο ένας τον άλλο. Είναι εντυπωσιακό ότι το 79% των ερωτηθέντων απάντησε ότι δεν θέλει η κόρη του να παντρευτεί τον γιο ενός οπαδού άλλου κόμματος.

Το 74% αρνείται να συνεργαστεί επαγγελματικά με άτομα που διαφέρουν αρκετά ιδεολογικά-κομματικά. Το 70% δεν θέλει να τον έχει ούτε για γείτονα και η κατάσταση σοβαρεύει όταν το 68% δεν επιτρέπει στα παιδιά του να παίζουν με παιδιά γονιών που πρόσκεινται σε άλλο κόμμα.

Εκ των απαντήσεων, οι ερευνητές οδηγήθηκαν σε συμπέρασμα ότι η συντριπτική πλειονότητα των συμμετεχόντων -ειδικά οι οπαδοί του Ερντογάν και των Γκρίζων Λύκων- νιώθει «ηθικά ανώτερη» συγκριτικά με τους άλλους. Έτσι, προσδιορίζονται ως καλύτεροι πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα. Όπως η δουλειά προς όφελος της πατρίδας (92%), ο πατριωτισμός (91%), η εντιμότητα, ευφυία, γενναιοδωρία και το πόσο ανοιχτόμυαλος είναι κανείς.

Αντίθετα, το 86% πιστεύει για τους ιδεολογικά αντιπάλους του ότι αποτελούν απειλή για την πατρίδα. Το 84% πιστεύει ότι οι αντίπαλοί τους είναι εγωιστές και υποκριτές. Το δε 83% και 80% πιστεύουν ότι αντίπαλοι είναι σκληροί και αδαείς αντίστοιχα. Επίσης, σημαντικό είναι ότι το 72% των Τούρκων θεωρούν ότι οι ιδεολογικά αντίπαλοι είναι μισαλλόδοξοι.

Ναι στην παρακολούθηση τηλεφώνων

Αυτό που εντυπωσιάζει είναι ότι ενώ οι ερευνητές έδιναν επιλογές και με μέσες απαντήσεις, αποφεύγοντας τη λογική ΝΑΙ-ΟΧΙ, οι συμμετέχοντες τις απέφευγαν. Το γεγονός επιβεβαίωσε στους ερευνητές την υψηλή πόλωση που επικρατεί στην τουρκική κοινωνία. Η οξύτητα φτάνει μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που ένα σοκαριστικό 50% των ερωτηθέντων εγκρίνει την παρακολούθηση των τηλεφώνων των ιδεολογικών αντιπάλων.

Ο ένας στους δύο (47%) θεωρεί άσχημο να διαδηλώνει αυτός που δεν είναι συγγενής ιδεολογικά, ενώ το 44% δεν θέλει να βγαίνει ούτε ανακοίνωση για εκδηλώσεις που δεν εγκρίνει. Όσο μεγαλύτερη ιδεολογική απόσταση χωρίζει τους ανθρώπους τόσο μεγαλύτερη είναι η αδιαφορία έως και η προθυμία για τον περιορισμό των δικαιωμάτων του «άλλου».

O κοινωνικός αποκλεισμός φαίνεται να χτυπάει κόκκινο στην Τουρκία. Οι ψηφοφόροι του κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών απάντησαν, κατά μεγάλο ποσοστό, ότι το κράτος κάνει διακρίσεις σε βάρος τους. Το 43% θεωρεί ότι έχει χειρότερη αντιμετώπιση στα αστυνομικά τμήματα, στα κυβερνητικά γραφεία (35%) και στις αιτήσεις για εργασία (31%). Τα αντίστοιχα ποσοστά για το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα) είναι 27%, 28% και 25%. Φυσικά οι οπαδοί του Ερντογάν και των Γκρίζων Λύκων δεν αντιμετωπίζουν τέτοια προβλήματα.

Σύμφωνα με τους ερευνητές η πόλωση οφείλεται εν πολλοίς στο γεγονός ότι «η κομματική ταύτιση αλληλοεπικαλύπτεται με την πολιτική ταυτότητα» των Τούρκων πολιτών. Η κομματική επιλογή, δηλαδή, δεν είναι συμπτωματική ή πρόσκαιρη αλλά τους χαρακτηρίζει ευρύτερα, οπότε «οι κομματικές προτιμήσεις δεν αλλάζουν εύκολα«.

Οι Τούρκοι αυτολογοκρίνονται

Ένα άλλο επίσης βασικό συμπέρασμα είναι ότι οι Τούρκοι αυτολογοκρίνονται («σπειροειδής γραμμή της σιωπής»). Δηλαδή, κρατάνε το στόμα τους κλειστό για πολιτικά ζητήματα όταν θα καθίσουν με μια παρέα φίλων ή δημοσίως. Ενδεικτικά, ένα ευαίσθητο θέμα για συζήτηση, όπως η επιβολή «κράτους έκτακτης ανάγκης», θα το συζητούσε το 64% των συμμετεχόντων μόνο σε ένα οικογενειακό τραπέζι. Όταν όμως πρόκειται να γίνει ένας διάλογος για το ίδιο θέμα στη γειτονιά ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα στόματα «ράβονται». Μόνο το 25% των ερωτηθέντων θα άνοιγαν τέτοια συζήτηση στον τοίχο του Facebook.

Το 50% των χρηστών του Twitter δεν μοιράζονται ποτέ τις πολιτικές τους απόψεις ενώ το 60% ακολουθεί ανθρώπους που έχουν παρόμοιες απόψεις με τους ίδιους. Στο δε  Facebook, τα δύο τρίτα των χρηστών έχουν φίλους μόνο όσους μοιράζονται τις ίδιες πολιτικές αντιλήψεις και επίσης μόνο το 7% των χρηστών μοιράζεται τις πολιτικές απόψεις του.

Οι οπαδοί του Ερντογάν προτιμούν να βλέπουν τα κανάλια Haber, ATV, TRT και Kanal 24 ενώ οι ψηφοφόροι του Γκρίζων Λύκων αρέσκονται στα Habertürk και Star. Οι δε κοσμικοί του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος και του Καλού Κόμματος προτιμούν τα δυτικόφερτα CNN Türk, FOX TV και Halk TV.

Οι υποστηρικτές του Ερντογάν και οι Γκρίζοι Λύκοι διαβάζουν τις εφημερίδες Milliyet, Sabah, Yeni Şafak και Karar ενώ οι υποστηρικτές του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος ενημερώνονται από τη Sözcü και την Cumhuriyet. Οι δε υποστηρικτές του Καλού Κόμματος διαβάζουν την Hürriyet και την Yeniçağ.

Χαμηλή πολιτική συμμετοχή

Οι Τούρκοι συνεχίζουν μια παράδοση χαμηλής συμμετοχής στα κοινά με τους πιο ακραίους να είναι περισσότερο συμμετοχικοί. Ενδεικτικά μόνο το 5% των ερωτηθέντων συμμετείχαν στις διαδηλώσεις του Γκεζί. Ωστόσο, εκ των συμμετεχόντων στην έρευνα, το ποσοστό ανεβαίνει σημαντικά όταν ρωτήθηκαν για τις διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν την επαύριο του αποτυχημένου πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016. Το 26% βγήκε στους δρόμους και φυσικά ειδικά για τους οπαδούς του κόμματος του Ταγίπ Ερντογάν το ποσοστό εκτοξεύεται στο 43%.

Οι θεσμοί που εμπνέουν περισσότερο εμπιστοσύνη είναι ο στρατός (74%) η Προεδρία (57%), τα Πανεπιστήμια (57%) και η Κυβέρνηση (57%). Πρόκειται για ένα εύρημα που δεν εξέπληξε τους ερευνητές. Ωστόσο, εξαρτάται σε ποιο κόμμα ανήκει κανείς. Οι οπαδοί του Ερντογάν εμπιστεύονται κατά 93% τον Πρόεδρο της χώρας και κατά 89% τον Στρατό και την Κυβέρνηση. Οι οπαδοί των Γκρίζων Λύκων εμπιστεύονται μεν το στρατό (87%), αλλά πολύ λιγότερο τον Πρόεδρο (53%) και την Κυβέρνηση (51%).

Αν δει όμως κανείς τα αντίστοιχα αποτελέσματα για το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα και το Καλό Κόμμα η εικόνα αλλάζει δραματικά. Μόνο το 9% των κεμαλιστών εμπιστεύονται τον Πρόεδρο και 10% την Κυβέρνηση. Οι υποστηρικτές του Ερντογάν εμπιστεύονται επίσης τέσσερις φορές περισσότερο το Κοινοβούλιο και τις Δημαρχίες, ενώ δείχνουν την τριπλάσια εμπιστοσύνη στα κόμματα από ότι οι οπαδοί του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος.

Αντι-αμερικανισμός και αντι-ευρωπαϊσμός:

Εύλογα θα αναρωτιόταν κανείς που συναντιούνται τελικά τόσο ετερόκλητα κοινωνικά στοιχεία; Σύμφωνα με την έρευνα, η εξωτερική πολιτική και η στάση απέναντι στους Σύριους είναι τα μόνα σημεία που υπάρχει ομοφωνία στους οπαδούς όλων των κομμάτων: Είναι κοινή αντίληψη ότι οι Σύριοι πρέπει να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Επίσης, είναι χαρακτηριστική η αίσθηση του αντι-αμερικανισμού που αφήσανε οι απαντήσεις των συμμετεχόντων. Όλοι του θεωρούν τις ΗΠΑ την πλέον μεγαλύτερη απειλή για την Τουρκία

Αν και υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους υποστηρικτές των πολιτικών κομμάτων, ως προς το πώς αντιλαμβάνονται την ΕΕ, υπάρχει ένα σοβαρό στοιχείο. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο ένα 49% του κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών θα έλεγε «ναι» σε ένα ενδεχόμενο δημοψήφισμα για ένταξη στην ΕΕ. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό, καθώς για τα υπόλοιπα κόμματα δεν γίνεται λόγος. Το αμέσως υψηλότερο το συγκεντρώνουν οι Γκρίζοι Λύκοι με ένα 20%. Είναι φανερό, εκ της έρευνας του πανεπιστημίου Bilgi, ότι οι Τούρκοι δεν θέλουν την ΕΕ.