RADAR: Ο ΑΓΡΥΠΝΟΣ ΦΡΟΥΡΟΣ: ΤΟΥΡΚΙΑ: Μετά από 10 χρόνια ηγεσίας ο Ερντογάν διεκδικεί μια θέση δίπλα στον Κεμάλ...

14 Μαρτίου 2003. Υστερα από μια επιτυχημένη θητεία ως δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης (1994-1998), τις αλλεπάλληλες περιπέτειες που είχε με τη Δικαιοσύνη για το ισλαμικό παρελθόν του, αλλά και τις επαναληπτικές εκλογές οι οποίες διεξήχθησαν στην περιφέρεια της Σύρτης, προκειμένου να επαναβεβαιωθεί ότι είναι μέλος της Εθνοσυνέλευσης, ο Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν ορκίζεται πρωθυπουργός της Τουρκίας.

Αυτή έμελλε να είναι μια ιστορική ημερομηνία: στα δέκα χρόνια που έχουν περάσει, ο Ερντογάν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του οποίου ηγείται έχουν καταφέρει να αλλάξουν σε μεγάλο βαθμό την εικόνα της Τουρκίας, τόσο στο εσωτερικό όσο και στον υπόλοιπο κόσμο.

Σήμερα, η γειτονική χώρα διαθέτει μια οικονομία την οποία θα ζήλευαν πολλοί, ακόμη και στη Δύση -έστω κι αν στηρίζεται κυρίως στον δανεισμό. Οι εκρηκτικοί ρυθμοί ανάπτυξης ενίσχυσαν σημαντικά τα μεσαία στρώματα, τα οποία προσφέρουν πλέον μια ισχυρή κοινωνική βάση στην κυβέρνηση. Εχοντας, λοιπόν, διασφαλίσει τα «νώτα» του κατά την πρώτη θητεία του, στη δεύτερη ο Ερντογάν κήρυξε πόλεμο κατά των στρατηγών, του κεμαλικού κατεστημένου και του «βαθέος κράτους» -από τον οποίο όλα δείχνουν ότι θα βγει νικητής.

Ετσι, στην (τρέχουσα) τρίτη θητεία του, έχει τα χέρια του ελεύθερα για να επιχειρήσει κάτι που μέχρι πριν από μερικά χρόνια (αν όχι μήνες) θεωρούνταν επίσης αδιανόητο: να κλείσει το κεφάλαιο του Κουρδικού, το οποίο εδώ και δεκαετίες αποτελεί μια ανοιχτή πληγή για την Τουρκία.

Επειδή, μάλιστα, αισθάνεται αρκετά ισχυρός και βιάζεται να ολοκληρώσει τα σχέδιά του όσο η μηχανή της οικονομίας έχει ακόμη καύσιμα, δεν αποκλείεται να επιχειρήσει να βάλει τη σφραγίδα του και στη λύση ενός ακόμη μακροχρόνιου προβλήματος: του Κυπριακού και, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, της αντιπαράθεσης με την Ελλάδα.

Στον βαθμό που τα καταφέρει σε όλα, τότε είναι σαφές ότι ο Ερντογάν θα νομιμοποιείται απολύτως να ισχυριστεί ότι η χώρα του «έχει γίνει ένα παράδειγμα προς μίμηση για το σύνολο των μουσουλμανικών χωρών», όπως είχε δηλώσει τον Σεπτέμβριο του 2012, στο συνέδριο του AKP. Και ταυτόχρονα, θα δικαιούται να διεκδικήσει μια θέση στο πάνθεον της ιστορίας, δίπλα στην εμβληματική μορφή του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, Κεμάλ Ατατούρκ.

Σε αυτή την περίπτωση, είναι επίσης προφανές ότι οι επιθέσεις από την πλευρά των επικριτών του θα είναι πολύ δύσκολο να τον πλήξουν. Αλλωστε, ποιος θα δώσει σημασία στις κατηγορίες για αυταρχισμό και παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας του Τύπου όταν έχουν κατατροπωθεί οι στρατηγοί της Εργκενεκόν και των πραξικοπημάτων και έχει επιτευχθεί συμφωνία για τα μειονοτικά δικαιώματα των Κούρδων;

Ποιος θα δώσει ιδιαίτερη σημασία στις διαμαρτυρίες και τις απεργίες των συνδικάτων όσο η οικονομία συνεχίζει να αναπτύσσεται και να δημιουργεί θέσεις εργασίας;

Και ποιος θα τολμήσει να κατηγορήσει τον Ερντογάν για επεκτατική στρατηγική στη Μέση Ανατολή και τη Βόρειο Αφρική, όταν αφενός έχει στηρίξει το σύνολο των δυνάμεων που αναδύθηκαν μέσα από την Αραβική Ανοιξη και αφετέρου έχει έρθει σε ανοιχτή ρήξη με το εβραϊκό κράτος του Ισραήλ για χάρη των Παλαιστινίων;

Βεβαίως, ακόμη δεν έχει συμβεί τίποτε από όλα αυτά και η θέση του Ερντογάν στην ιστορία κρέμεται κυριολεκτικά σε μία κλωστή, όπως άλλωστε ο ίδιος γνωρίζει καλύτερα από όλους. Ενα «ατύχημα» μπορεί ανά πάσα στιγμή να συμβεί και να γκρεμίσει το οικοδόμημα -το οποίο μεγαλώνει δυσανάλογα γρήγορα σε σχέση με τα θεμέλιά του. Κι αυτό είναι κάτι που αφορά κυρίως την οικονομία: την πρωταρχική πηγή της ισχύος του Ερντογάν και του σύγχρονου πολιτικού Ισλάμ της Τουρκίας, το οποίο όντως συνιστά ένα νέο μοντέλο διαχείρισης της καπιταλιστικής οικονομίας.

Σε μια ζώνη η οποία περιλαμβάνει -για να μην ξεχνιόμαστε- πάνω από 1,6 δισεκατομμύριο ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη…

Αυτό το στοιχείο, άλλωστε, καθιστά από μόνο του το εγχείρημα του Ερντογάν εξαιρετικά ενδιαφέρον και κρίσιμο για πολλούς. Ακόμη και για το Βερολίνο και τους άλλους Ευρωπαίους οι οποίοι, για ευνόητους λόγους, έχουν αποκλείσει την Τουρκία από την Ευρωπαϊκή Ενωση.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Τριπλασιασμός του ΑΕΠ, σε μια δεκαετία

Στη δεκαετία του Ερντογάν, στην Τουρκία συντελέστηκε κάτι σαν «οικονομικό θαύμα». Το ΑΕΠ (συνολικά και, φυσικά, κατά κεφαλήν) τριπλασιάστηκε, τρέχοντας μέχρι και το 2011 με ρυθμούς της τάξης του 10% ετησίως. Οι ξένες επενδύσεις άρχισαν να ρέουν άφθονες, ενώ εκατομμύρια άνθρωποι έχουν βγει από την απόλυτη φτώχεια, θεωρώντας μάλιστα ότι υπάρχει προοπτική για ακόμη καλύτερες μέρες. Τηρουμένων των αναλογιών, η Τουρκία ακολουθεί πορεία παράλληλη με την Κίνα -ωστόσο, η οικονομία της στηρίζεται σε πιο αδύναμα πόδια και δεν έχει την ίδια ευχέρεια να αντιμετωπίσει ενδεχόμενα σοκ, καθώς η ανάπτυξη στηρίχθηκε κυρίως στον δανεισμό. Σήμερα, η κυβέρνηση προσπαθεί να «παγώσει» την αγορά, με αύξηση επιτοκίων και αυστηρότερους όρους, ενώ έχει περιορίσει την έκθεσή της στην Ευρώπη (απορροφά σήμερα περίπου το 40% των τουρκικών εξαγωγών, έναντι 56% το 2005), στρέφοντας την προσοχή της προς Βορράν (Ρωσία) και προς Ανατολάς. Ωστόσο, πολλοί επιμένουν ότι το σκάσιμο της «φούσκας» δεν θα αποφευχθεί.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ ΚΑΙ ΒΑΘΥ ΚΡΑΤΟΣ Στο τιμόνι μιας νέας και δυναμικής ελίτ

Στη σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, ο στρατός παρενέβη τρεις φορές ανοιχτά στις πολιτικές εξελίξεις, αναλαμβάνοντας ευθέως ή εμμέσως την εξουσία: το 1960, το 1971 και το 1980. Επίσης, στο όνομα της παρακαταθήκης του Κεμάλ Ατατούρκ, επέβαλε τον απηνή διωγμό τόσο των αριστερών όσο και των ισλαμιστών, οι οποίοι είχαν βρει τον πολιτικό τους ηγέτη στο πρόσωπο του Νετσμεντίν Ερμπακάν, τα κόμματα του οποίου κηρύσσονταν παράνομα το ένα μετά το άλλο.

Ο Ερμπακάν, ωστόσο, υπήρξε μέντορας του νυν πρωθυπουργού, ο οποίος διδάχθηκε πολλά από όλη αυτή την εμπειρία. Ετσι, όταν αποφάσισε να στραφεί κατά του κεμαλικού κατεστημένου και των στρατηγών, ηγούμενος μιας νέας και δυναμικά αναπτυσσόμενης ελίτ, έδωσε στην πολιτική του τον χαρακτήρα ενός δημοκρατικού και απελευθερωτικού κινήματος κατά της διαφθοράς και του «βαθέος κράτους», συσπειρώνοντας έτσι στο πλευρό του τεράστιες κοινωνικές δυνάμεις. Το αποτέλεσμα τον δικαιώνει.

ΚΟΥΡΔΙΚΟ Προσπάθεια λύσης, με τη σφραγίδα του «Απο»

Τέσσερις σχεδόν δεκαετίες μετρά ήδη η δράση του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (ΡΚΚ), το οποίο εξέφρασε με τον πιο δυναμικό τρόπο το δίκαιο αίτημα των 15 εκατομμυρίων καταπιεσμένων Κούρδων της Τουρκίας να αποκτήσουν τη δική τους πατρίδα -ή, αν μη τι άλλο, να έχουν πλήρη δικαιώματα. Για την Αγκυρα και κυρίως για το κεμαλικό κατεστημένο, η υπόθεση αυτή αποτελούσε πάντοτε casus belli και οι υποστηρικτές των Κούρδων κατατάσσονταν αυτομάτως στους εχθρούς της Τουρκίας.

Η σύλληψη του Αμπντουλάχ Οτσαλάν, το 1999 στην Κένυα, έκανε ορισμένους στην Αγκυρα να πιστέψουν ότι είχαν νικήσει οριστικά -όμως, μετά και την de facto ανεξαρτησία των Κούρδων του Ιράκ ως αποτέλεσμα της ανατροπής του Σαντάμ Χουσεΐν, οι εξελίξεις δεν τους δικαίωσαν.

Σήμερα, με τη μεσολάβηση του φυλακισμένου Οτσαλάν, διαφαίνεται η πιο σοβαρή ίσως πιθανότητα να επιτευχθεί μια βιώσιμη λύση στο Κουρδικό.

ΙΣΡΑΗΛ - ΑΡΑΒΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ «Μήτρα» του νέου πολιτικού Ισλάμ η Τουρκία

Η επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ ξεκίνησε μόλις πέντε ημέρες αφότου ο Ερντογάν ορκίστηκε πρωθυπουργός. Δική του επιλογή ήταν να μην επιτρέψει τη διέλευση των εισβολέων από το τουρκικό έδαφος, μη θέλοντας να χαρακτηριστεί εξαρχής «τσιράκι» των Αμερικανών στον μουσουλμανικό και αραβικό κόσμο. Εξι χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 2009, ο Ερντογάν αποχώρησε δημοσίως και συνειδητά από συζήτηση που είχε στο Νταβός με τον πρόεδρο του Ισραήλ, Σιμόν Πέρες, καταγγέλλοντας τη σφαγή στη Γάζα -ενώ τον Μάιο του 2010 σχεδόν διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις της Αγκυρας με τον παραδοσιακό σύμμαχο των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, εξαιτίας της εισβολής Ισραηλινών κομάντος στον στολίσκο που κατευθυνόταν στη Γάζα και τον θάνατο εννιά Τούρκων. Από τον Ιανουάριο του 2011 ως σήμερα, έχει σταθεί στο πλευρό των εξεγερμένων της Αραβικής Ανοιξης, μη διστάζοντας μάλιστα να «αδειάσει» και τον σύμμαχό του Μπασάρ αλ-Ασαντ -ενώ δεν κρύβει την πρόθεσή του για στρατηγική συμμαχία με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους που κυβερνούν πλέον την Αίγυπτο. Οι πράξεις μιλούν μόνες τους...

Με τέμπο... καζάν-καζάν
Η σύγχρονη Τουρκία ποτέ δεν θέλησε να κατακτήσει την Ελλάδα ή (ολόκληρη) την Κύπρο -ούτε επί κεμαλιστών ούτε επί ισλαμιστών. Την ίδια στιγμή, όμως, καμιά στιγμή δεν σκέφτηκε να εγκαταλείψει τις διεκδικήσεις της οι οποίες, εφόσον υλοποιούνταν, θα την καθιστούσαν κυρίαρχη -τόσο επί κεμαλιστών όσο και επί ισλαμιστών. Παρά δε το γεγονός ότι ένα βασικό μέρος του κατηγορητηρίου σε βάρος των στρατηγών και του «βαθέος κράτους» έχει στηριχθεί στο σχέδιο υπονόμευσης της κυβέρνησης Ερντογάν μέσω ενός θερμού επεισοδίου με την Ελλάδα, εδώ και πολλές δεκαετίες, οι κυβερνήσεις της Αγκυρας εμφανίζουν μια αξιοζήλευτη συνέχεια στη στάση τους απέναντι στην Αθήνα και τη Λευκωσία, ενώ εκμεταλλεύονται κάθε ευκαιρία προκειμένου να έρθουν πιο κοντά στους στόχους τους.

Σήμερα, η ταυτόχρονη οικονομική και πολιτική κρίση που αντιμετωπίζουν Ελλάδα και Κύπρος, σε συνδυασμό με την ευρωστία της τουρκικής οικονομίας και την ισχύ του Ερντογάν, φέρνουν αναμφίβολα την Αγκυρα σε πλεονεκτική θέση. Ομως, ο Τούρκος πρωθυπουργός δεν επιλέγει την τακτική του «μια και έξω», αλλά προτιμά το «καζάν-καζάν» (βήμα προς βήμα). Το απέδειξε, άλλωστε, κατά την επίσκεψη του Ελληνα πρωθυπουργού στην Κωνσταντινούπολη: έλα να θάψουμε το Κυπριακό για το καλό και των δυο μας -φέρεται να του πρότεινε. Μόνο που στην τουρκική... διάλεκτο αυτό σημαίνει ότι η Αθήνα πρέπει να συνθηκολογήσει με ευπρεπείς όρους. Οσο για το θέμα των ΑΟΖ, με την ανακήρυξη της ελληνικής να έχει «παγώσει» για τα καλά, η Αγκυρα έχει να ασχοληθεί άμεσα μόνο με την αμφισβήτηση της κυπριακής.