Μετάφραση από τα Αγγλικά: Δρ Κων/νος Λ. Αθανασιάδης
Η Τουρκία ανήκει στο ΝΑΤΟ, είναι μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης, και υποψήφια για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και πολύ καιρό. Λόγω των δεσμών αυτών, η Τουρκία επωφελείται από τη σημαντική οικονομική χρηματοδότηση της Ευρώπης, απολαμβάνει μια τελωνειακή σύνδεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, και συμμετέχει σε αξιοζήλευτες ευρωπαϊκές συνεργασίες στους τομείς της εκπαίδευσης και της έρευνας. Η Ευρώπη, επίσης, υποστηρίζει οικονομικά την Τουρκία για την υποδοχή εκατομμυρίων προσφύγων από τη Συρία στα εδάφη της.
Όλα αυτά μοιάζουν με καθαρό ουρανό, έτσι δεν είναι;
Όχι, ακριβώς.
Από τότε που ο Ερντογάν έγινε Πρόεδρος της Τουρκίας, το 2014, και ακόμη περισσότερο από τότε που αντιμετώπισε αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του το 2016, σύννεφα καταγίδας άρχισαν να συγκεντρώνονται ταχύτατα, και τώρα αντιμετωπίζουμε εξαιρετικά ταραχώδεις καιρικές συνθήκες.
Το πιο πρόσφατο συμβάν είναι μάλλον το πιο εντυπωσιακό: Τον Ιούνιο, κατά τη διάρκεια θαλάσσιας επιχείρησης του ΝΑΤΟ στη Μεσόγειο, υπό την ονομασία Θαλάσσιος Φύλακας, μια γαλλική φρεγάτα που ερευνούσε τουρκικό πλοίο για το οποίο υπήρχε η υποψία ότι παραβίαζε τον αποκλεισμό στρατιωτικού εξοπλισμού της Λιβύης, αντιμετώπισε ολοφάνερα εχθρική συμπεριφορά από τα τουρκικά πολεμικά πλοία. Τόσο σοβαρό επεισόδιο μεταξύ μελών της ίδιας συμμαχίας συμβαίνει σπάνια, και συνήθως αποδίδεται σε ασυνεννοησία χωρίς πρόθεση. Δεν συνέβη το ίδιο εδώ. Η Τουρκία δεν ζήτησε συγγνώμη, και με δυσκολία κρύβει το γεγονός ότι δεν προτίθετο να σεβαστεί το εμπάργκο όπλων στη Λιβύη, το οποίο αποφασίστηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, τις απόφάσεις του οποίου δεσμεύεται το ΝΑΤΟ να επιβάλει.
Αυτό το στρατιωτικό συμβάν, ακόμη κι αν είναι σοβαρό και άνευ προηγουμένου, δε θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη. Η Τουρκία επιδίδεται σε πόλεμο δι’ αντιπροσώπων στη Λιβύη στέλνοντας εκεί Σύριους μαχητές, μερικοί εκ των οποίων συνδέονται με ομάδες τζιχαντιστών, και παραβιάζοντας όχι μόνο το εμπάργκο όπλων, αλλά και τις δεσμεύσεις που ανέλαβε στο συνέδριο του Βερολίνου για την Λιβύη, στις αρχές αυτού του χρόνου, να σταματήσει κάθε παρέμβαση στη σύγκρουση.
Όχι, ακριβώς.
Από τότε που ο Ερντογάν έγινε Πρόεδρος της Τουρκίας, το 2014, και ακόμη περισσότερο από τότε που αντιμετώπισε αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του το 2016, σύννεφα καταγίδας άρχισαν να συγκεντρώνονται ταχύτατα, και τώρα αντιμετωπίζουμε εξαιρετικά ταραχώδεις καιρικές συνθήκες.
Το πιο πρόσφατο συμβάν είναι μάλλον το πιο εντυπωσιακό: Τον Ιούνιο, κατά τη διάρκεια θαλάσσιας επιχείρησης του ΝΑΤΟ στη Μεσόγειο, υπό την ονομασία Θαλάσσιος Φύλακας, μια γαλλική φρεγάτα που ερευνούσε τουρκικό πλοίο για το οποίο υπήρχε η υποψία ότι παραβίαζε τον αποκλεισμό στρατιωτικού εξοπλισμού της Λιβύης, αντιμετώπισε ολοφάνερα εχθρική συμπεριφορά από τα τουρκικά πολεμικά πλοία. Τόσο σοβαρό επεισόδιο μεταξύ μελών της ίδιας συμμαχίας συμβαίνει σπάνια, και συνήθως αποδίδεται σε ασυνεννοησία χωρίς πρόθεση. Δεν συνέβη το ίδιο εδώ. Η Τουρκία δεν ζήτησε συγγνώμη, και με δυσκολία κρύβει το γεγονός ότι δεν προτίθετο να σεβαστεί το εμπάργκο όπλων στη Λιβύη, το οποίο αποφασίστηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, τις απόφάσεις του οποίου δεσμεύεται το ΝΑΤΟ να επιβάλει.
Αυτό το στρατιωτικό συμβάν, ακόμη κι αν είναι σοβαρό και άνευ προηγουμένου, δε θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη. Η Τουρκία επιδίδεται σε πόλεμο δι’ αντιπροσώπων στη Λιβύη στέλνοντας εκεί Σύριους μαχητές, μερικοί εκ των οποίων συνδέονται με ομάδες τζιχαντιστών, και παραβιάζοντας όχι μόνο το εμπάργκο όπλων, αλλά και τις δεσμεύσεις που ανέλαβε στο συνέδριο του Βερολίνου για την Λιβύη, στις αρχές αυτού του χρόνου, να σταματήσει κάθε παρέμβαση στη σύγκρουση.
Οι πράξεις της Τουρκίας στη Λιβύη καθιστούν τον πολιτικό συμβιβασμό ακόμη δυσκολότερο και πολλαπλασιάζουν τον κίνδυνο διχοτόμησης της χώρας, η οποία θα είχε καταστροφικές συνέπειες για τους γείτονες της Λιβύης στην Τυνησία, στην Αίγυπτο, στην περιοχή του Sahel [γεωγραφική ζώνη μεταξύ της ερήμου της Σαχάρα στο Βορρά, και της σαβάνας του Σουδάν στον Νότο], και την Ευρώπη. Η Άγκυρα δεν δείχνει να νοιάζεται.
Η αιτιολογία της Τουρκικής κυβέρνησης για την υποστήριξη της Λυβικής κυβέρνησης της Τρίπολης που αναγνωρίζουν τα ΗΕ, δεν μπορεί να κρύψει τις απτές οικονομικές και στρατηγικές της φιλοδοξίες σε σχέση με τη σύγκρουση, οι οποίες αντιβαίνουν ευθέως στα ευρωπαϊκά συμφέροντα ως προς την ασφάλεια και την κυριαρχία. Η Άγκυρα έσπευσε να υποστηρίξει την κυβέρνηση της Τρίπολης, και σε αντάλλαγμα η Τρίπολη έσπευσε να παραχωρήσει στην Τουρκία μια θαλάσσια συμφωνία που παραβιάζει τα νόμιμα δικαιώματα της Ελλάδας, ενός άλλου μέλους του ΝΑΤΟ, και της Κύπρου. Η Τουρκία έχει ακόμη προβεί σε παράνομες αντλήσεις αερίου στα θαλάσσια ύδατα υπό κυπριακή κυριαρχία, παρά τις προειδοποιήσεις και τα αντίμετρα από την ΕΕ.
Εδώ και πολλά χρόνια, οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας είναι περίπλοκες, αλλά πρόσφατα οι εντάσεις έχουν κορυφωθεί. Εκτός της παραβίασης των ελληνικών δικαιωμάτων στη θάλασσα, η οποία επομένως αποτελεί παραβίαση του Δικαίου της Θαλάσσης, η Άγκυρα εξακολουθεί να ασκεί πιέσεις στην Αθήνα: ομάδες μεταναστών που προσπαθούν να περάσουν παράνομα τα σύνορα πρός την Ελλάδα με την υποστήριξη της Τουρκίας, η οποία μπορεί μεν να δέχεται μεγαλόψυχα εκατομμύρια προσφύγων, αλλά επίσης τους χρησιμοποιεί ως πιόνια για να παζαρεύει με την ΕΕ. Θέτοντας τέτοιες προκλήσεις σε διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα, ο Ερντογάν δρα σα να βλέπει τις σχέσεις του με τη Δύση με όρους εκδίκησης για τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923, με την οποία σημειώθηκε και το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Μια στιγμή όμως: δεν αντιτίθεται η Τουρκία στην επιρροή της Ρωσίας στη Λιβύη, όπως κάνει και στη Συρία, εξυπηρετώντας, επομένως, τα νατοϊκά συμφέροντα;
Η αιτιολογία της Τουρκικής κυβέρνησης για την υποστήριξη της Λυβικής κυβέρνησης της Τρίπολης που αναγνωρίζουν τα ΗΕ, δεν μπορεί να κρύψει τις απτές οικονομικές και στρατηγικές της φιλοδοξίες σε σχέση με τη σύγκρουση, οι οποίες αντιβαίνουν ευθέως στα ευρωπαϊκά συμφέροντα ως προς την ασφάλεια και την κυριαρχία. Η Άγκυρα έσπευσε να υποστηρίξει την κυβέρνηση της Τρίπολης, και σε αντάλλαγμα η Τρίπολη έσπευσε να παραχωρήσει στην Τουρκία μια θαλάσσια συμφωνία που παραβιάζει τα νόμιμα δικαιώματα της Ελλάδας, ενός άλλου μέλους του ΝΑΤΟ, και της Κύπρου. Η Τουρκία έχει ακόμη προβεί σε παράνομες αντλήσεις αερίου στα θαλάσσια ύδατα υπό κυπριακή κυριαρχία, παρά τις προειδοποιήσεις και τα αντίμετρα από την ΕΕ.
Εδώ και πολλά χρόνια, οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας είναι περίπλοκες, αλλά πρόσφατα οι εντάσεις έχουν κορυφωθεί. Εκτός της παραβίασης των ελληνικών δικαιωμάτων στη θάλασσα, η οποία επομένως αποτελεί παραβίαση του Δικαίου της Θαλάσσης, η Άγκυρα εξακολουθεί να ασκεί πιέσεις στην Αθήνα: ομάδες μεταναστών που προσπαθούν να περάσουν παράνομα τα σύνορα πρός την Ελλάδα με την υποστήριξη της Τουρκίας, η οποία μπορεί μεν να δέχεται μεγαλόψυχα εκατομμύρια προσφύγων, αλλά επίσης τους χρησιμοποιεί ως πιόνια για να παζαρεύει με την ΕΕ. Θέτοντας τέτοιες προκλήσεις σε διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα, ο Ερντογάν δρα σα να βλέπει τις σχέσεις του με τη Δύση με όρους εκδίκησης για τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923, με την οποία σημειώθηκε και το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Μια στιγμή όμως: δεν αντιτίθεται η Τουρκία στην επιρροή της Ρωσίας στη Λιβύη, όπως κάνει και στη Συρία, εξυπηρετώντας, επομένως, τα νατοϊκά συμφέροντα;
Η σύγκριση με τη Συρία, εδώ, είναι πράγματι χρήσιμη. Τι συμβαίνει εκεί, και τι να περιμένουμε στη Λιβύη;
To 2019, η Τουρκία αποφάσισε να παρέμβει στρατιωτικά στη βορειοανατολική Συρία χωρίς να ζητήσει τη συγκατάθεση του ΝΑΤΟ, αλλά μετά ζήτησε νατοϊκή βοήθεια και συμπαράσταση, τα οποία δεν πήρε. Ήταν η πρόθεσή της να αντιτεθεί στη Ρωσία;
Όχι ακριβώς. Ο πρωταρχικός λόγος ήταν να επιτεθεί σε Κούρδους μαχητές —σ’ αυτούς ακριβώς που βοήθησαν τις ΗΠΑ, την Βρετανία, και τη Γαλλία στον κοινό μας αγώνα εναντίον του ISIS.
Για να είμαστε δίκαιοι, η Τουρκία πήρε το ρίσκο να αντιμετωπίσει τη Ρωσία όταν επενέβη στη Συρία τον περασμένο χρόνο. Εδώ και αρκετό καιρό όμως, η Άγκυρα έχει αναπτύξει ειδικούς διαύλους με τη Μόσχα και την Τεχεράνη για να συζητήσει το μέλλον της Συρίας μέσω της ομάδας Astana, ενώ παράλληλα αγοράζει στρατιωτικό εξοπλισμό από τη Ρωσία. Ναι: ένα μέλος του ΝΑΤΟ αγοράζει όπλα από τη Ρωσία. Οπότε, μαντέψτε τι συνέβη: η Τουρκία και η Ρωσία διαπραγματεύηκαν την επιρροή της καθεμιάς στη Συρία.
Για να είμαστε δίκαιοι, η Τουρκία πήρε το ρίσκο να αντιμετωπίσει τη Ρωσία όταν επενέβη στη Συρία τον περασμένο χρόνο. Εδώ και αρκετό καιρό όμως, η Άγκυρα έχει αναπτύξει ειδικούς διαύλους με τη Μόσχα και την Τεχεράνη για να συζητήσει το μέλλον της Συρίας μέσω της ομάδας Astana, ενώ παράλληλα αγοράζει στρατιωτικό εξοπλισμό από τη Ρωσία. Ναι: ένα μέλος του ΝΑΤΟ αγοράζει όπλα από τη Ρωσία. Οπότε, μαντέψτε τι συνέβη: η Τουρκία και η Ρωσία διαπραγματεύηκαν την επιρροή της καθεμιάς στη Συρία.
Παρά τις περιστασιακές συγκρούσεις, δε μοιάζουν να έχουν σοβαρά προβλήματα στο να αποδεχτούν την παρουσία η μια της άλλης στη χώρα. Η άμεση συνέπεια αυτής της (όχι και τόσο μαλακής) συμφωνίας ισχυρών μεταξύ Ερντογάν και Πούτιν, είναι ότι ο αγώνας μας εναντίον των τζιχαντιστών τρομοκρατών έγινε ακόμη δυσκολότερος, και επομένως βλάπτει τα συμφέροντα της Δύσης στο πεδίο της ασφάλειας. Ας θυμηθούμε ότι οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, το 2015, είχαν σχεδιαστεί στην ίδια ακριβώς περιοχή της Συρίας η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο της διαμάχης τώρα. Πριν την τουρκική επέμβαση του 2019, o ISIS θεωρήθηκε ότι έχει ηττηθεί. Όχι πια.
Μπορεί να συμβεί το ίδιο και στη Λιβύη;
Μπορεί να συμβεί το ίδιο και στη Λιβύη;
Αν κρίνουμε από την ανησυχία που εκφράζουν οι γειτονικές χώρες, αυτό ακριβώς φοβούνται: τον διαμελισμό της Λιβύης σε μια περιοχή υπό τον έλεγχο της Ρωσίας, και μια περιοχή υπό τον έλεγχο της Τουρκίας —δύο μη αραβικά κράτη που παίρνουν θέση σε έναν εμφύλιο πόλεμο αραβικής χώρας, χωρίς τη στήριξη του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ, της Αραβικής Λέγκας, ή άλλων διεθνών οργανισμών. Παρόμοιο αποτέλεσμα θα σήμαινε ότι η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, ‘πλαγιάζει’ με την Ρωσία και μοιράζεται τα λάφυρα μιας ακόμη εξασθενημένης και κατεστραμένης από πόλεμο χώρας στη γειτονιά της Ευρώπης.
Δεν μας εκπλήσσει που η Ευρώπη χάνει την υπομονή της. Μπορεί κανείς να προσθέσει στον κατάλογο με τις ανησυχίες την αυταρχική φύση του τουρκικού καθεστώτος και την ισλαμιστική του ατζέντα, στοιχεία αντίθετα προς την επίμονη φιλοδοξία της Άγκυρας να γίνει μέλος της ΕΕ. Κάτι που δεν πρόκειται να γίνει στο προσεχές μέλλον.
Οι ευρωπαίοι όμως είναι έκπληκτοι από τη συνεχιζόμενη σιωπή της Ουάσινγκτον στο θέμα της Τουρκίας. Οι προκλήσεις της Άγκυρας εναντίον άλλων μελών της νατοϊκής συμμαχίας, όπως η Ελλάδα ή η Γαλλία, παραβλέπονται, όπως επίσης και οι παραβιάσεις του εμπάργκο όπλων των ΗΕ, και τα εμπόδια που έχει θέσει στον αγώνα εναντίον της τρομοκρατίας. Ακόμη και η αγορά ενός ρωσικού πυραυλικού-αμυντικού συστήματος από την Τουρκία δεν θεωρήθηκε παραβίαση κόκκινης γραμμής από την κυβέρνηση Τράμπ: πρίν μερικές μέρες, το Πεντάγωνο ανακοίνωσε ότι θα συνεχίσει να προμηθεύεται ανταλλακτικά για F-35 κατασκευασμένα στην Τουρκία, και το 2022.
Καμιά κόκκινη γραμμή. Μόνο πράσινο φώς: Έτσι χειρίστηκε η κυβέρνηση Τραμπ τις σχέσεις της με τον Ερντογάν μέχρι τώρα.
Δεν μας εκπλήσσει που η Ευρώπη χάνει την υπομονή της. Μπορεί κανείς να προσθέσει στον κατάλογο με τις ανησυχίες την αυταρχική φύση του τουρκικού καθεστώτος και την ισλαμιστική του ατζέντα, στοιχεία αντίθετα προς την επίμονη φιλοδοξία της Άγκυρας να γίνει μέλος της ΕΕ. Κάτι που δεν πρόκειται να γίνει στο προσεχές μέλλον.
Οι ευρωπαίοι όμως είναι έκπληκτοι από τη συνεχιζόμενη σιωπή της Ουάσινγκτον στο θέμα της Τουρκίας. Οι προκλήσεις της Άγκυρας εναντίον άλλων μελών της νατοϊκής συμμαχίας, όπως η Ελλάδα ή η Γαλλία, παραβλέπονται, όπως επίσης και οι παραβιάσεις του εμπάργκο όπλων των ΗΕ, και τα εμπόδια που έχει θέσει στον αγώνα εναντίον της τρομοκρατίας. Ακόμη και η αγορά ενός ρωσικού πυραυλικού-αμυντικού συστήματος από την Τουρκία δεν θεωρήθηκε παραβίαση κόκκινης γραμμής από την κυβέρνηση Τράμπ: πρίν μερικές μέρες, το Πεντάγωνο ανακοίνωσε ότι θα συνεχίσει να προμηθεύεται ανταλλακτικά για F-35 κατασκευασμένα στην Τουρκία, και το 2022.
Καμιά κόκκινη γραμμή. Μόνο πράσινο φώς: Έτσι χειρίστηκε η κυβέρνηση Τραμπ τις σχέσεις της με τον Ερντογάν μέχρι τώρα.
Η προσέγγιση αυτή...
έχει αποθρασύνει ένα ανελεύθερο καθεστώς και αύξησε τον κίνδυνο στη Μέση Ανατολή, τη Μεσόγειο, και την υπερατλαντική συμμαχία.
Με τέτοιους φίλους, η σκοπούμενη απραξία δεν μπορεί να αποτελεί επιλογή.
*Η Nathalie Loiseau είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Πρόεδος της Υποεπιτροπής για την Άμυνα και την Ασφάλεια. Στο παρελθόν, έχει υπηρετήσει ως Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Γαλλίας στην κυβέρνηση του Προέδρου Μακρόν.
*Η Nathalie Loiseau είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Πρόεδος της Υποεπιτροπής για την Άμυνα και την Ασφάλεια. Στο παρελθόν, έχει υπηρετήσει ως Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Γαλλίας στην κυβέρνηση του Προέδρου Μακρόν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου