Έξι ημέρες προτού χρεοκοπήσει η Lehman Brothers, πριν από πέντε χρόνια, ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor's διατηρούσε την πιστοληπτική ικανότητα της επενδυτικής εταιρίας στο «Α». Ο οίκος Moody's περίμενε κι άλλο, υποβαθμίζοντας την Lehman μόλις μία εργάσιμη ημέρα πριν καταρρεύσει. Πώς μπόρεσαν φημισμένοι οίκοι αξιολόγησης - και επενδυτικές τράπεζες - να πέσουν τόσο έξω;
Ρυθμιστές, τραπεζίτες και οίκοι αξιολόγησης φέρουν μεγάλο μέρος της ευθύνης για την κρίση.
Όμως η παραλίγο κατάρρευση δεν ήταν τόσο
αποτυχία του καπιταλισμού όσο ήταν η αποτυχία της κατανόησης των
σύγχρονων οικονομικών μοντέλων όσον αφορά τον ρόλο και τη λειτουργία των
χρηματοπιστωτικών αγορών - και πιο ευρέως την αστάθεια- στις
καπιταλιστικές οικονομίες.
Αυτά τα μοντέλα υποτίθεται ότι παρέχουν την επιστημονική τεκμηρίωση για τη λήψη αποφάσεων σε επίπεδο πολιτικών και χρηματοπιστωτικών καινοτομιών που κατέστησαν την χειρότερη κρίση μετά την Μεγάλη Ύφεση, πολύ πιο πιθανή, αν όχι αναπόφευκτη. Μετά την κατάρρευση της Lehman, ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Αποθεματικής Τράπεζας των ΗΠΑ (FED), Άλαν Γκρίνσπαν, κατέθεσε ενώπιον του αμερικανικού Κογκρέσου ότι είχε βρει ένα «ψεγάδι» στην ιδεολογία ότι το ίδιο συμφέρον θα προστάτευε την κοινωνία από τις υπερβολές του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Όμως η ζημιά είχε ήδη γίνει.
Αυτή η πεποίθηση μπορεί να εντοπιστεί σε επικρατούσες οικονομικές θεωρίες που αφορούν τις αιτίες της αστάθειας των τιμών των περιουσιακών στοιχείων - μια θεωρία που εξηγεί τους κινδύνους και τις διακυμάνσεις των τιμών των περιουσιακών στοιχείων σαν το μέλλον να ακολουθείται μηχανικά από το παρελθόν. Τα μηχανικά μοντέλα των σύγχρονων οικονομολόγων βασίζονται στη λανθασμένη υπόθεση ότι οι αποφάσεις που ορμώνται από ίδια συμφέροντα μπορούν να απεικονιστούν επαρκώς με μηχανιστικούς κανόνες - με την πρόφαση μιας υποτιθέμενης επιστημονικής βάσης
Η εξάρτηση των σύγχρονων οικονομολόγων από τέτοιους κανόνες για να κατανοούν και να επηρεάζουν οικονομικά αποτελέσματα εκτείνεται και στην μακροοικονομική πολιτική και συχνά αναφέρεται σε μια αυθεντία: στον Τζον Μέιναρντ Κέινς, ο οποίος όμως θα είχε απορρίψει την προσέγγισή τους. Ο Κέινς κατάλαβε από νωρίς την πλάνη των εφαρμογών τέτοιων μηχανιστικών κανόνων. «Παγιδευτήκαμε σε ένα τεράστιο μπέρδεμα, αφότου ανακατευτήκαμε στον έλεγχο μιας ντελικάτης μηχανής, την λειτουργία της οποίας δεν καταλαβαίνουμε», είχε προειδοποιήσει.
Ο Κέινς είχε προσπαθήσει να βρει την χαμένη συνιστώσα για την καταφυγή στην επεκτατική δημοσιονομική πολιτική με σκοπό να οδηγηθούν οι προηγμένες καπιταλιστικές οικονομίες έξω από την Μεγάλη Ύφεση. Όμως μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο, οι διάδοχοί του ανέπτυξαν μια πολύ πιο φιλόδοξη ατζέντα. Αντί να επιδιώκουν μέτρα που θα αντιστάθμιζαν τις υπερβολικές διακυμάνσεις στο πλαίσιο της οικονομικής δραστηριότητας, οι αποκαλούμενες «σταθεροποιητικές πολιτικές» εστίαζαν σε μέτρα που στόχευαν να διατηρήσουν απασχόληση για όλους.
Όμως, για να το θέσουμε ωμά, η πεποίθηση ότι ένας οικονομολόγος μπορεί εκ των προτέρων να εξακριβώσει πώς συγκεντρωτικά αποτελέσματα - συνεπώς και το δυνητικό επίπεδο της οικονομικής δραστηριότητας -, εξελίσσονται σε βάθος χρόνου, είναι ανοησία. Οι προβολές του μακρο-οικονομετρικού μοντέλου της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας όσον αφορά τη διάρκεια και τις επιπτώσεις του οικονομικού πακέτου στήριξης του 2008 στην ανεργία, που έχασαν κατά πολύ στον στόχο, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Κι όμως ο μεγάλος πυρήνας των οικονομολόγων επιμένει ότι τέτοια μηχανιστικά μοντέλα διατηρούν την ισχύ τους.
Είναι ξεκάθαρο ότι χρειαζόμαστε ένα νέο βασικό εγχειρίδιο. Το ερώτημα δεν είναι αν το ένα ή το άλλο μέτρο βοηθάει, αλλά αν όσοι λαμβάνουν παίρνουν πολιτικές αποφάσεις θα έπρεπε να στηρίζονται σε οποιοδήποτε μοντέλο που υποθέτει ότι το μέλλον ακολουθεί μηχανικά το παρελθόν.
Αντί να προσπαθούμε να επιτύχουμε ακριβείς αριθμητικούς στόχους για τον πληθωρισμό ή την ανεργία, η λήψη αποφάσεων για την εφαρμογή πολιτικών θα πρέπει να επιχειρεί να απαλύνει τις μεγάλες διακυμάνσεις της οικονομίας. Έτσι θα ανταποκρίνεται σε πραγματικά προβλήματα, όχι σε παρωχημένες θεωρίες και κανόνες. Ετσι θα είμαστε ειλικρινείς για τις αιτίες της κρίσης που ξεκίνησε το 2008 με την χρεοκοπία της Lehman Brothers και σοβαροί όσον αφορά την αποφυγή μια επανάληψής της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου