Θύτες και θύματα

Του ΚΩΣΤΑ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ

Είναι μύθοι κωδικοί που ανοίγουν με τα ανάλογα ερμηνευτικά κλειδιά.

Ο μύθος του Ηρακλή και το ταξίδι του δηλητηρίου: όταν ο Ηρακλής σκότωσε την Υδρα στη λίμνη Λέρνη, το τέρας με τα πολλά κεφάλια, έβαψε στο δηλητήριο που περιείχε το αίμα της τα βέλη του. Ετσι τα κατέστησε θανατηφόρα. Κάθε πληγή που άνοιγαν ακαριαία έφερε στο θύμα τον θάνατο. Με αυτά τα βέλη έκτοτε ο Ηρακλής κυριάρχησε και κατόρθωσε τους άθλους του. Κάποτε πάλεψε με τον Αχελώο ποταμό και κέρδισε ως σύζυγο τη Διηάνειρα, που ο ποταμός τη διεκδικούσε. 

Οταν ταξίδευε με τη σύζυγό του για τη Φθία ως νεόνυμφοι και έπρεπε να περάσουν τον ποταμό Εύηνο, περατάρης εκεί ήταν ο Κένταυρος Νέσσος, μισός άνδρας μισός άλογο. Εβαζε στα καπούλια του τους ταξιδιώτες και τους περνούσε στην άλλη όχθη. Ο Ηρακλής κολύμπησε, αλλά η νύφη ανέβηκε στον Κένταυρο και ενώ βρίσκονταν στο μέσον του ποταμού ο Νέσσος τη λιμπίστηκε και τη χάιδεψε αναστενάζοντας. Το κορίτσι, νιόνυμφο και σφόδρα ερωτευμένο, έβαλε τις φωνές, ο Ηρακλής, πάντα οξύθυμος, θύμωσε και τόξευσε τον αυθάδη τολμητία βιαστή. Εκείνος πεθαίνοντας έδωσε μια μικρή φιάλη με το αίμα του στη Διηάνειρα, λέγοντάς της πως το αίμα του είναι φίλτρο ερωτικό και αν κάποτε ο Ηρακλής την αρνηθεί ερωτικά αλείβοντας τον χιτώνα του με αυτό το φίλτρο θα τον έφερνε ξανά στη συζυγική παστάδα.

Χρόνια αργότερα, σε ώριμη ηλικία η Διηάνειρα πανικοβλήθηκε όταν ο Ηρακλής έστειλε στο σπίτι του βιασμένη μια έφηβη, την Ιόλη, ως προσφάι ερωτικό. Η προδομένη σύζυγος έστειλε στον Ηρακλή έναν καθαρό χιτώνα στην Εύβοια όπου θυσίαζε, εμβαπτισμένο με το αίμα του Κενταύρου. Φορώντας τον ο Ηρακλής μέσα στην κάψα του θέρους ενεργοποίησε το δηλητήριο, με αποτέλεσμα να κολλήσει ο χιτώνας στις σάρκες του και το ύφασμα να ξεκολλάει με φρικτούς πόνους μαζί με αιματωμένα κομμάτια της σάρκας του. Πέθανε στο όρος Οίτη εκλιπαρώντας τον Φιλοκτήτη να βάλει φωτιά στη σωρό από ξύλα για να λυτρωθεί από το αφόρητο μαρτύριο.

Ετσι ο θύτης φονιάς της Υδρας έγινε θύμα του Κενταύρου και το δηλητήριο ταξίδεψε ακολουθώντας μια θανάσιμη σκυταλοδρομία στο κυκλικό στάδιο του χρόνου, όπου η αφετηρία είναι και τέρμα, η αρχή τέλος και η νίκη ήττα.

Στον μύθο του Αίαντος, πάλι, υπάρχει μια άλλη συμβολική μοιραία σκυταλοδρομία. 

Οταν στο πεδίο της τρωικής μάχης αντιμετώπισε κάποτε ο γενναίος των Ελλήνων τον γενναίο της Ιλιδος, τον Εκτορα, και ο αγώνας δεν είχε νικητή, οι δύο αντίπαλοι αντάλλαξαν δώρα αμοιβαίας εκτίμησης. Ο Εκτωρ χάρισε στον Αίαντα το σπαθί του και ο Αίας στον Εκτορα τη χρυσή του ζωστήρα. 

Ε! λοιπόν, ο προσβεβλημένος Αίας που δεν αξιώθηκε να βραβευτεί με τα όπλα του Αχιλλέα ως ο γενναιότερος, αυτοκτονεί με το σπαθί του Εκτορος και ο Εκτωρ αιμόφυρτος και σκοτωμένος από τον Αχιλλέα διαπομπεύεται συρόμενος πίσω από το άρμα του οργίλου Αχιλλέα, δεμένος στο δίφρο με τη ζωστήρα του Αίαντος!

Και να τελειώσω με αυτή την περιοδεία στη σκυταλοδρομία θυτών και θυμάτων με το ταξίδι του δηλητηρίου στον σαιξπηρικό Αμλετ. 

Ο δόλιος αδελφός του βασιλιά Αμλετ Κλαύδιος δολοφονεί τον αδελφό του την ώρα που κοιμάται, ρίχνοντας στο αυτί του τρομερό φαρμάκι. Τον διαδέχεται στον θρόνο, ενώ έχει ξελογιάσει και παντρεύεται τη βασίλισσα, χήρα του αδελφού του. Οταν ο διάδοχος του θρόνου, γιος του δολοφονημένου Αμλετ ο νεότερος μαθαίνει από το φάντασμα του νεκρού γονιού του την αλήθεια καμώνεται τον τρελό και προκαλεί αδιέξοδα προβλήματα στον δολοφόνο θύτη. Στην προσπάθειά του να τον εξοντώσει και ενώ ο νεαρός παράφορος έχει πλέον αποφασίσει να εκδικηθεί, ο δολοφόνος θείος σκηνοθετεί μια μονομαχία με τον Λαέρτη, γιο του δολοφονημένου από παρεξήγηση Πολώνιου, από τον Αμλετ έχοντας εφοδιάσει τον Λαέρτη με ένα ξίφος εμβαπτισμένο στο γνωστό δηλητήριο. Κατά τη μονομαχία ο Λαέρτης τραυματίζει τον Αμλετ, αλλά σε μια συμπλοκή ανταλλάσσουν ξίφη και ο Αμλετ πληγώνει επίσης θανάσιμα τον Λαέρτη. Ο προδομένος νεαρός ομολογεί την πλεκτάνη και αφού πεθάνει, ο ετοιμοθάνατος Αμλετ με το δηλητηριασμένο σπαθί εξοντώνει τον δολοφόνο του πατέρα του. Είναι η ίδια θανατερή περιοδεία του δηλητηρίου της Υδρας στα χρόνια της Ελισάβετ.

Και για να επανέλθω στους αρχαίους τραγικούς μύθους. Το δίχτυ που χρόνια η Κλυταιμνήστρα ετοίμαζε και με αυτό τύλιξε στο λουτρό και δολοφόνησε τον Αγαμέμνονα, χρόνια αργότερα ο Ορέστης αφού σκοτώσει τη μητέρα του το επιδεικνύει ως παγίδα, ξόβεργα, θηλιά και όργανο μιας αιώνιας συμβολικής θήρας, ενός ανελέητου κυνηγιού ανθρώπου από άνθρωπο, όπου κάθε φορά ο θύτης γίνεται θύμα και το θύμα θύτης.