Eνας αιώνας Oπλων Μαζικής Καταστροφής

Γράφει ο ΘANAΣHΣ ANT. BAΣIΛEIOY

Πολιτικός Eπιστήμων

ΠAP' OTI οι συμβάσεις της Χάγης του 1899 και του 1907 απαγόρευαν τη χρήση χημικών όπλων, οι Γερμανοί εξαπέλυσαν ένα νέφος χλωρίου στις 22 Απριλίου 1915 κατά των συμμαχικών δυνάμεων στο Βέλγιο· αργότερα, έπραξαν το ίδιο οι Γάλλοι, Aγγλοι και Αμερικανοί με τα αποτελεσματικότερα αέρια μουστάρδας. Eτσι, στη Συνθήκη Ειρήνης των Βερσαλιών (28 Ιουνίου 1919) συμπεριελήφθη όρος για την απαγόρευσή τους. 

Στο κείμενο της Συνθήκης της Ουάσιγκτον το 1922, δηλώνεται ότι «η χρήση κατά τον πόλεμο ασφυξιογόνων, τοξικών ή παρόμοιων αερίων, δικαίως καταδικάστηκε από την παγκόσμια κοινή γνώμη… ότι οι χώρες που συνομολόγησαν να αναγνωρισθεί διεθνώς η απαγόρευσή τους, καλούν όλα τα πολιτισμένα Eθνη να προσχωρήσουν στο παρόν σύμφωνο». 

Το Πρωτόκολλο της Γενεύης του 1925 κάτω από το βάρος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν επίσης ένα βήμα προόδου στο θέμα των «βάρβαρων όπλων». Το γεγονός βέβαια της θεσμικής συνομολόγησης κατά της χρήσης «βάρβαρων όπλων» ουδέποτε εμπόδισε τα κράτη να κατέχουν, να εξελίσσουν και να τα χρησιμοποιούν. Το 1936 η Ιταλία χρησιμοποίησε χημικά όπλα στην Αιθιοπία, το 1937 η Ιαπωνία τα χρησιμοποίησε εναντίον της Κίνας και το 1945 εναντίον της Μαντσουρίας κ.ο.κ.

Γκουέρνικα

Ο «πόλεμος αστραπή» με στοιχεία τον αιφνιδιασμό, την ταχύτητα του χτυπήματος, τη δύναμη πυρός και τον τρόμο που οδηγούσε σε αποδιοργάνωση και άρα σε ήττα του αντιπάλου ήταν το χαρακτηριστικό του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Εδώ, τα μηνύματα της υπεροπλίας είχαν πολλούς αποδέκτες. Η πρόβα τζενεράλε του ολοκληρωτικού «πολέμου αστραπή» που στρεφόταν όχι μόνον σε στρατιωτικούς στόχους, αλλά κυρίως κατά του άμαχου πληθυσμού έγινε στον Ισπανικό Εμφύλιο προκειμένου να κατισχύσει το φασιστικό καθεστώς του δικτάτορα Φράνκο επί των δημοκρατικών δυνάμεων της χώρας. 

Στις 26 Απριλίου 1937 -ημέρα που η αγορά της πόλης Γκουέρνικα στη Βόρεια Ισπανία έσφυζε από ζωή- η γερμανική Λουφτβάφε, μετά από αίτημα του στασιαστή Φράνκο, άρχισε ένα αδυσώπητο τρίωρο βομβαρδισμό, ισοπεδώνοντας την πόλη και σκοτώνοντας τους κατοίκους της. 

Mε αφορμή το βομβαρδισμό της Γκουέρνικα, στις 28 Δεκεμβρίου του 1937 καταγράφεται προφητικά στους Times η πρώτη χρήση του όρου Weapons of Mass Destruction - Oπλα Μαζικής Καταστροφής (ΟΜΚ). «Ποιος δε σκέφτεται με τρόμο τι θα σήμαινε μια διάδοση πολέμου που θα μπορούσε να διεξαχθεί με όλα τα νέα όπλα μαζικής καταστροφής;». 

Στη μαρτυρική Γκουέρνικα, σύμφωνα με τον αντισμήναρχο Βόλφραμ φον Ριχτόφεν -εξάδελφο του Κόκκινου Βαρόνου, Μάνφρεντ φον Ριχτόφεν- το σχέδιο ήταν το εξής: «Oταν πόλεις πυρπολούνται, όταν τα γυναικόπαιδα και οι ηλικιωμένοι πέφτουν θύματα ασφυξιογόνων αερίων, όταν ο πληθυσμός ανοχύρωτων πόλεων στα μετόπισθεν χάνει τη ζωή του εξαιτίας των βομβαρδισμών, ο εχθρός είναι αδύνατον να συνεχίσει τον πόλεμο. Οι άμαχοι εκλιπαρούν για άμεση κατάπαυση του πυρός». Με την ίδια λογική, σε άλλη κλίμακα, χρησιμοποιήθηκε στην περίπτωση της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι το απόλυτο όπλο: η ατομική βόμβα.

Ισορροπία τρόμου

Μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, η επίγνωση ότι σε έναν πυρηνικό πόλεμο εάν κερδίσει ένας όλοι θα έχουν χάσει, η ιδέα της «νίκης» έγινε παιχνίδι στη φρενήρη κούρσα των εξοπλισμών και την περαιτέρω εξέλιξη των ΟΜΚ, προκειμένου να ικανοποιηθούν τα ζητήματα της ηγεμονίας του διπολικού συστήματος έως το τέλος της δεκαετίας του 1980. 

Η κατασκοπεία, η προπαγάνδα και η κατασκευή της κοινής γνώμης, η δημιουργία «εχθρών» και κλίματος «επικίνδυνων καιρών», (λ.χ. το επεισόδιο του 1962 μεταξύ Σοβιετικών και ΗΠΑ στην Κούβα), η ελαστικοποίηση των αρμοδιοτήτων, της ισχύος και της εμβέλειας των διεθνών θεσμών και διεθνών οργανισμών (Διεθνείς Συμβάσεις Αφοπλισμών, SALT1 και SALT2, Διεθνές Δικαστήριο, ΟΗΕ και Συμβούλιο Ασφαλείας κ.λπ.), ήταν βασικά χαρακτηριστικά της περιόδου. Σήμερα οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Βρετανία, η Γαλλία, η Κίνα, το Ισραήλ, τελευταία, η Ινδία και το Πακιστάν ανήκουν στο κλαμπ του πυρηνικού κόσμου, ενώ μια σειρά άλλων κρατών πιστεύεται ότι έχουν πυρηνικά ή ότι μπορούν να τα αναπτύξουν ανά πάσα στιγμή (λ.χ. η Βόρεια και Νότια Κορέα). Εν τω μεταξύ, αρκετές χώρες ήδη διαθέτουν ή έχουν τη δυνατότητα να κατασκευάσουν χημικά και βιολογικά όπλα, ενώ άλλες συγκεντρώνουν ή έχουν προγράμματα για την περαιτέρω ανάπτυξή τους. 

Στη δεκαετία του 1990, ενώ θα περίμενε κανείς τον περιορισμό ή έστω το σταδιακό διεθνή αφοπλισμό, τα ΟΜΚ αναπτύχθηκαν με την υπεροπλία των ΗΠΑ να ωθεί σε πολλαπλασιασμό των μικρότερων και περιφερειακών κατόχων και δυνητικών χρηστών των ΟΜΚ μετατρέποντας τον πλανήτη σε ένα είδος ηχείου, όπου ο παραμικρός κλονισμός μεταδίδεται αστραπιαία παντού.

Mεταψυχροπολεμική αντιτρομοκρατία

Σήμερα, τα «όπλα» και οι μέθοδοι αυτού που ονομάζουμε ανοιχτό διηπειρωτικό πεδίο μάχης των σημερινών συγκρούσεων ξεφεύγουν από τις διακρίσεις «εν καιρώ ειρήνης» και «εν καιρώ πολέμου» και καταργούν τα πολιτικά, στρατιωτικά, νομικά και ηθικά όρια καθώς και τη διάκριση εμπολέμων και άμαχου πληθυσμού.  

Η δυνητική σχέση της διεθνούς τρομοκρατίας και λοιπών ασύντακτων οργανισμών μηχανισμών με τα ΟΜΚ δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες, για να επιφέρουν την καταστροφή. Η παγκόσμια οικονομία, το εμπόριο, η τεχνολογική πρόοδος όλα μπορούν να μετατραπούν σε ένα σχολαστικό οπλοστάσιο μαζικού θανάτου από ειδήμονες, εκπαιδευμένους για το σκοπό αυτό. Oλα αυτά συνέβησαν από τη στιγμή που ο ψυχροπολεμικός αντικομουνισμός αντικαταστάθηκε από τη μεταψυχροπολεμική αμερικανική αντιτρομοκρατία.  

Στο πλαίσιο της ριζικής ασυμμετρίας του δόγματος: «εμείς είμαστε οι καλοί» και «αυτοί είναι οι κακοί», οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν με διαφορετικά μέτρα τους εαυτούς τους και τους άλλους: ενώ κατηγορούν, λόγου χάρη, το Ιράν για ανάπτυξη πυρηνικού οπλοστασίου, αναπτύσσουν οι ίδιοι νέες, αναβαθμισμένες γενιές πυρηνικών, βιολογικών και χημικών όπλων. Το πρόβλημα των κακών, του Αφγανιστάν, του Ιράκ, του Ιράν, της Συρίας, της Βόρειας Κορέας κ.ά., είναι η συγκάλυψη. Ενώ, αντίθετα, η αξιοπιστία των καλών θεμελιώνεται στην απροκάλυπτη επίδειξη των προθέσεών τους, όσον αφορά τους εξοπλισμούς και την χρήση των ΟΜΚ. Και αυτό το είχαν δείξει με τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Το έδειξαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου στο Αφγανιστάν, αλλά και στον πρόσφατο πόλεμο του Ιράκ.

Mονοπολικό σύστημα

Αρκετοί αναλυτές υποστήριξαν ότι ειδικά το Ιράκ δεν ήταν μια απλώς εκκρεμότητα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, όπως το AIDS στην Αφρική, τα πυρηνικά στη Βόρεια Κορέα ή οι διεθνείς εμπορικές συμφωνίες, αλλά ένα μήνυμα στην ανερχόμενη Κίνα, την αυτοκρατορική Ρωσία και την Ε.Ε. και σε οποιονδήποτε άλλο αποδέκτη. 

Το «Σχέδιο για τον Νέο Αμερικανικό Αιώνα» [PNAC: The Project for the New American Century] ήταν έτοιμο από τη δεκαετία του 1990 και η 11η Σεπτεμβρίου στάθηκε απλώς αφορμή για την υλοποίησή του. Oπως συνέβη μετά το Περλ Χάρμπορ και την περίπτωση των Χιροσίμα-Ναγκασάκι, μετά τις 11/9 η πλειοψηφία της αμερικανικής κοινής γνώμης ήταν σύμφωνη με τη χρήση ατομικών βομβών στο Αφγανιστάν. Στη δε περίπτωση του Ιράκ, τα ΟΜΚ του τυράννου Σαντάμ Χουσείν και η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, μαζί με την οικοδόμηση ενός νέου ελεύθερου και δημοκρατικού έθνους διαφημίστηκαν ως στρατηγικός στόχος, σε αντίθεση, λόγου χάρη, με το πετρέλαιο ή το μονοπολικό σχέδιο. 

Οι συνεχείς ελιγμοί ανάμεσα σε αυτούς τους δύο στόχους απεδείχθησαν επιτυχής μέθοδος υπεκφυγών: όποτε αμφισβητούνταν ο ένας, προβαλλόταν ο άλλος. Το να βομβαρδίζεις, όμως, μια χώρα με ΟΜΚ και εγχειρίδια αγωγής του πολίτη δεν σημαίνει ότι φυτρώνουν δημοκρατίες, ούτε ότι θεμελιώνεις σταθερότητα και ειρήνη στον κόσμο όταν διακινείς το 80% των όπλων, όπως κάνει η ομάδα G8 των πλουσιότερων χωρών -σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, της Oξφαμ και του Διεθνούς Δικτύου Δράσης για τα Oπλα Μικρού Διαμετρήματος. Εδώ, όμως, ακόμα και η ανάλυση κόστους-οφέλους, σχολιάζει ο Νόαμ Τσόμσκι, έχει προ πολλού παραχωρήσει τη θέση της σε ανάλυση «του φόρου αίματος που θα καταβληθεί και της δυστυχίας που θα ακολουθήσει, καθώς και της πιθανότητας στο τέλος να ανακύψει η δημοκρατία» όπως την αντιλαμβάνονται οι νέοι σταυροφόροι της, οι κυβερνώσες, οικονομικές και στρατιωτικές ελίτ των πλουσίων χωρών.

Για τις Ευθύνες της Επιστήμης

Ενδιαφέρουσα είναι η πτυχή του διαλόγου για τις ευθύνες της επιστήμης σε σχέση με τα ΟΜΚ. Αρκετοί έχουν μηχανευτεί ένα ανοσοποιητικό και αποσμητικό σκεύασμα -μαζί με όλων των ειδών τα χημικά και βιολογικά όπλα- προκειμένου να ξεπεράσουν αυτή την πρακτική δυσκολία. Διακρίνουν, λόγου χάρη, τη βασική επιστήμη από τις εφαρμογές της: ο όλεθρος (ατομική βόμβα, ΟΜΚ) θεωρείται έργο εκείνων που εφάρμοσαν την επιστήμη και όχι των καλών και αθώων θεωρητικών που εργάζονται για το καλό της ανθρωπότητας. 

Ωστόσο, οι θεωρητικοί δεν είναι και τόσο αθώοι. Ο Πωλ Φεγεράμπεντ στο βιβλίο του Αποχαιρετισμός στον Λόγο (εκδόσεις Εκκρεμές) είχε παρέμβει στο διάλογο αυτό. Εκθειάζουν, έλεγε, την «αντικειμενικότητα» και την «ορθολογικότητα» της επιστήμης χωρίς να συνειδητοποιούν ότι μια πρακτική που κύριος στόχος της είναι να απαλλαγεί από όλα τα ανθρώπινα στοιχεία είναι υποχρεωμένη να οδηγήσει σε απάνθρωπες πράξεις. ΄H, πάλι, διακρίνουν το καλό που μπορεί να κάνει η επιστήμη από τα κακά πράγματα που κάνει στην πραγματικότητα. Αλλά αυτό, ελάχιστα μπορεί να μας παρηγορήσει. Oλες οι θρησκείες είναι καλές «κατ' αρχήν» - αλλά δυστυχώς αυτό το αφηρημένο Καλό σπανιότατα εμπόδισε τους οπαδούς τους να συμπεριφέρονται σαν γουρούνια.