Κοινωνικό κεφάλαιο και υγεία

Του ΓΙΑΝΝΗ ΤΟΥΝΤΑ,

Αν. καθηγητή Κοινωνικής Ιατρικής, Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, προέδρου ΕΟΦ

Το κοινωνικό κεφάλαιο περιλαμβάνει θεσμούς κοινωνικής ασφάλειας και υποστήριξης, λειτουργία δικτύων αλληλεγγύης, ισχυρούς ανθρώπινους δεσμούς κ.ά., που διευκολύνουν τον συντονισμό και τη συνεργασία προς αμοιβαίο όφελος.

Τα κοινωνικά αυτά δεδομένα συνδέουν σημαντικούς τομείς της κοινωνίας και γεφυρώνουν κοινωνικές ρωγμές, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η κοινωνική συνοχή. Ισχυρό κοινωνικό κεφάλαιο διαθέτουν οι επονομαζόμενες «κοινωνίες των πολιτών», οι οποίες ορίζονται ως οι κοινωνίες που δίνουν αξία και προτεραιότητα στην ισότητα, στη δικαιοσύνη, στην αλληλεγγύη, στη συμμετοχή των πολιτών, στη συνεργασία, στο ήθος και στην ακεραιότητα, αλλά και στις οποίες οι κοινωνικοί και πολιτικοί ιστοί είναι οργανωμένοι κυρίως οριζόντια, και όχι κάθετα/ιεραρχικά.

Προκειμένου να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις στην υγεία από τη συμμετοχή των κατοίκων στη ζωή της κοινότητας, πραγματοποιήθηκε συγκριτική μελέτη σε διάφορες περιοχές της Ιταλίας. 

Σε ορισμένες περιοχές λειτουργούσαν περισσότερα σωματεία, χορωδίες, ομάδες ποδοσφαίρου και όμιλοι, οι κάτοικοι διάβαζαν περισσότερο τις εφημερίδες, έδειχναν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα δημόσια θέματα και μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους συμπολίτες τους. 

Υπήρχαν επίσης περιοχές που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «κοινωνίες των μη πολιτών», με βάση τον γαλλικό όρο incivisme, όπου υπήρχε αυστηρή ιεραρχία, τα δημόσια θέματα αποτελούσαν ευθύνη ειδικών, παρατηρούνταν φαινόμενα διαφθοράς και συνεχούς παραβίασης των νόμων, οι περισσότεροι δε κάτοικοι αισθάνονταν αδύναμοι και θύματα εκμετάλλευσης. 

Η πιο σημαντική διαπίστωση της μελέτης ήταν ότι οι περιοχές της πρώτης κατηγορίας εμφάνιζαν μειωμένη βρεφική και παιδική θνησιμότητα σε σύγκριση με τις περιοχές της δεύτερης κατηγορίας.

Από άλλες μελέτες διαπιστώνεται ότι χώρες σχετικά φτωχές, όπως η Σρι Λάνκα, παρουσιάζουν καλύτερους δείκτες υγείας από άλλες χώρες με αντίστοιχο οικονομικό επίπεδο, επειδή είναι κοινωνίες χωρίς αυστηρή ταξική δομή, με δημοκρατικό πολιτικό σύστημα, με παράδοση κοινωνικού ριζοσπαστισμού, με μεγαλύτερη αυτονομία των γυναικών, με καλύτερη εκπαίδευση, με εθνική ομοψυχία. Η Κόστα Ρίκα επίσης, διαθέτοντας σχετικά υψηλό μορφωτικό επίπεδο, σημαντική αυτονομία του γυναικείου φύλου και ισχυρή κοινωνική πολιτική, έχει ικανοποιητικούς δείκτες υγείας χωρίς να έχει υψηλό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ).

Εκτός από την κοινωνική συνοχή, σημαντικός παράγοντας που επιδρά στην υγεία είναι και η θέση στην κοινωνική διαστρωμάτωση. Σύμφωνα με μελέτη στους δημοσίους υπαλλήλους στην Αγγλία, εκτός από τις σημαντικές διαφορές θνησιμότητας ανάμεσα στους κατώτερους και ανώτερους δημοσίους υπαλλήλους, που διαπιστώθηκαν, στις κορυφές της ιεραρχίας των δημοσίων υπαλλήλων, γιατροί και δικηγόροι παρουσίαζαν διπλάσια συχνότητα καρδιαγγειακών νοσημάτων απ' ό,τι τα διευθυντικά στελέχη που κατείχαν τα ανώτερα αξιώματα. Το γεγονός ότι οι γιατροί και οι δικηγόροι δεν ήταν πιο φτωχοί από τα διευθυντικά στελέχη, ούτε είχαν χειρότερες συνθήκες διαβίωσης, χειρότερη διατροφή ή χειρότερη ιατρική περίθαλψη, οδήγησε στο συμπέρασμα ότι καθοριστικός παράγοντας ήταν η θέση στη διοικητική ιεραρχία και στην άσκηση της εξουσίας.

Η επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος στην υγεία έχει διαπιστωθεί και στους μετανάστες. Τα πρώτα χρόνια της μετοίκησής τους οι μετανάστες παρουσιάζουν μοντέλο νοσηρότητας ανάλογο σε μεγάλο βαθμό με αυτό της χώρας απ' όπου προέρχονται. Οσο όμως περνούν τα χρόνια, το μοντέλο νοσηρότητας προσεγγίζει ολοένα και περισσότερο το μοντέλο της χώρας υποδοχής. Σε ό,τι αφορά την ισχαιμική νόσο του μυοκαρδίου, οι μετανάστες από την Ιαπωνία στις ΗΠΑ και οι επίγονοί τους παρουσιάζουν δείκτες νοσηρότητας με τιμές ενδιάμεσες ανάμεσα στους χαμηλούς δείκτες που εμφανίζονται στην Ιαπωνία και τους υψηλούς που επικρατούν στις ΗΠΑ. Ετσι, καθώς αλλάζουν οι κοινωνίες και η παρουσία ορισμένων κοινωνικών παραγόντων μεταβάλλεται, αλλάζουν και τα μοντέλα νοσηρότητας.

Ιστοσελίδα Υγείας - Πρόληψης: www.neahygeia.gr